ĆW 2 RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO, CZYLI JAK MIERZYMY PRODUKT NARODOWY ZAGADNIENIA 1. PODSTAWOWE DEFINICJE 2. RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE 3. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO – PKB 4. SKŁADNIKI PKB 5. TRZY METODY LICZENIA PKB 6. PKB W RUCHU OKRĘŻNYM 7. KATEGORIE PKB – METODOLOGIA SNA 8. NOMINALNY I REALNY PKB 9. WADY PKB – HDI 10. PKB W POLSCE – DANE LICZBOWE 1. PODSTAWOWE DEFINICJE 1. ISTOTA PROBLEMU Jest mały problem! Podręczniki do makroekonomii z reguły rozpoczynają się zagadnieniami związanymi z dochodem narodowym szeroko rozumianym. Poruszają również zagadnienia wzrostu gospodarczego, który jest odpowiedzialny za wielkość dochodu narodowego. Z reguły używa się do ilustracji tej problematyki kategorii produktu krajowego (PKB). Otóż, omawiając zagadnienia związane z PKB, posługujemy się pojęciami, które dokładnie będziemy omawiać na kolejnych zajęciach. Problematyka produktu narodowego i wzrostu gospodarczego rozpoczyna nasze spotkanie z makroekonomią i skończy ją w upalnym (?) czerwcu. Trudno rozdzielić pewne wątki, które przewijają się na pierwszych i ostatnich zajęciach. Dlatego też zdecydowałem się zamieścić wybrane zagadnienia z zajęć, które będziemy omawiać na ostatnich ĆW w Materiałach dodatkowych do ĆW 2. Zagadnienia przedstawione w Materiałach dodatkowych …, posłużą nam tylko do lepszego zrozumienia niektórych kwestii związanych z produktem narodowym i wzrostem gospodarczym. Nie będą przedmiotem KOL #1. Ponadto na początku naszych rozważań podaję krótkie definicje pojęć, które będą przewijały się w materiałach do ĆW 2, a będą przedmiotem dokładnej analizy w okresie późniejszym. 2. WYBRANE DEFINICJE . Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji znajdujące się na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. . PKB per capita produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca. . Wzrost gospodarczy mierzony realnym PKB Wzrostem gospodarczym nazywamy powiększenie się realnej wartości produktu krajowego per capita (PKB per capita) mierzonej stopą wzrostu realnego PKB per capita. . Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr nowo wytworzonych w wyniku określonego procesu produkcji. . Dobra finalne (końcowe) to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Mogą to być dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe (GD), dobra inwestycyjne (kapitałowe) nabywane przez przedsiębiorstwa (np. maszyny i urządzenia). . Dobra pośrednie to dobra, które częściowo przetworzone, stanowią nakład w procesie produkcji w innych pstwach, gdzie są zużywane. . Inflacja jest to wzrost przeciętnej ceny dóbr w pewnym okresie. . Wskaźnik CPI (Consumer Price Index) – wskaźnik cen detalicznych. . Wskaźnik PPI (Producer Price Index) – wskaźnik cen dóbr produkcyjnych . Deflator PKB obejmuje zmiany cen wszystkich dóbr wliczanych do PKB . Amortyzacja zużycie kapitału trwałego, jest miarą zmniejszenia się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia. 2. RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE 1. ISTOTA PROBLEMU Za pomocą produktu krajowego brutto (dalej PKB) makroekonomia opisuje ogólny stan gospodarki. PKB to bardzo istotny wskaźnik. Będzie się przewijał w naszych rozważaniach od początku do samego końca. Jest kwintesencją makroekonomii. Im więcej produkujemy dóbr i usług, tym PKB jest większy. Właściwie możemy powiedzieć, że jest to najlepszy miernik dobrobytu społecznego. Nie jest doskonały, ale lepszego nie ma. PKB mierzy 2. zmienne jednocześnie: . dochód całkowity mieszkańców danego kraju, . sumę wydatków na dobra i usługi. Z tego wynika, że w skali gospodarki suma dochodów = sumie wydatków. RYNEK DÓBR i USŁUGGOSPODARSTWA DOMOWERYNKICZYNNIKÓW PRODUKCJIPRZEDSIĘBIORSTWAKUPIONE DOBRA i USŁUGIWYDATKI = PKBDOCHÓD GDCZYNNIKI PRODUKCJIPŁACE i ZYSKIPRACASPRZEDANE DOBRA i USŁUGIDOCHÓD = PKBPRACA-KAPITAŁ-ZIEMIAprzepływ nakładów i produkcjiprzepływ pieniadza Rys. 1. pokazuje bardzo uproszczony model ruchu okrężnego. Rys. 1. Prosty model ruchu okrężnego. Ruch okrężny pomiędzy pstwami i gospodarstwami domowymi w gospodarce bez państwa i zagranicy przedstawia się następująco: 1. Gospodarstwa domowe (GD): dostarczają czynniki produkcji (pracę, siłę roboczą). 2. Przedsiębiorstwa (PSTWA) wykorzystują czynniki produkcji i płacą za ich wykorzystanie GD. 3. GD otrzymują wynagrodzenia za pracę i wydają dochody na zakup dóbr i usług. 4. Pstwa sprzedają dobra i usługi, na które zgłaszają popyt GD. 5. Krąg wewnętrzny – zasoby rzeczowe (dobra i usługi, czynniki produkcji). 6. Krąg zewnętrzny – przepływy pieniężne (strumienie pieniężne: dochody i wydatki). 7. W prostym modelu (uproszczonym): . wszystkie dochody wydatkowane są na zakup dóbr i usług (Y=C): dochód czynników produkcji (Y) = wydatkom gospodarstw domowych (C), . wszystkie dobra i usługi są sprzedane (Y=C): wartość produkcji (P) = całkowite wydatki (C), . zyski rezydualne (bezpośrednie dochody czynników produkcji plus pośrednie, czyli zyski): produkcja (P) = się strumieniowi dochodów GD (Y), czyli (P=Y). 2. RUCH OKRĘŻNY Z UDZIAŁEM PAŃSTWA Jest to rozszerzony model gospodarki zamkniętej z udziałem państwa. Rys. 2. pokazuje model pełny ruchu okrężnego GD-PSTWA-PAŃSTWO. Rys. 2. Model pełny: gospodarka zamknięta. 3. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO – PKB Produkt krajowy brutto to wartość rynkowa wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w kraju w danym okresie (kwartał, rok). 4. SKŁADNIKI PKB Na wstępie wymieńmy składniki PKB od strony wydatkowej. Przedstawmy je w postaci poniższej tożsamości: Y . C + I + G + NX, gdzie: C (consumption) – konsumpcja, wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi. Do wydatków tych zaliczamy zakup dóbr trwałego użytku (np. samochód, laptop), jak również dobra nietrwałe (np. żywność). Konsumpcja obejmuje również wydatki na edukację. Nie obejmuje natomiast wydatków na zakup nowych domów i mieszkań. I (investment) – inwestycje, to zakupy dóbr, które w przyszłości zostaną użyte do wytwarzania innych dóbr i usług. Inwestycje stanowią wydatki na zakup maszyn i urządzeń, budynków i budowli plus zapasy. Do inwestycji zaliczamy również wydatki na zakup nowych mieszkań i domów przez gospodarstwa domowe. G (government) – wydatki państwa, wydatki państwa na zakup dóbr i usług, ponoszone przez rząd centralny i władze lokalne. NX (net exports) – eksport netto, suma wydatków na dobra wytworzone w kraju i sprzedane za granicę (eksport=X), pomniejszone o sumę wydatków krajowych na zakup dóbr wyprodukowanych za granicą (import=Z). Czyli NX = X minus Z.1 1 Por. tab. 5., s. 15 niniejszego opracowania. RYNEK DÓBR i USŁUGGOSPODARSTWA DOMOWECRYNKICZYNNIKÓW PRODUKCJIPRZEDSIĘBIORSTWAIKUPIONE DOBRA i USŁUGIWYDATKI = PKBDOCHÓD GDCZYNNIKI PRODUKCJIPŁACE i ZYSKIPRACASPRZEDANE DOBRA i USŁUGIDOCHÓD = PKBPAŃSTWOGPKB ceny rynkowePKB ceny cz. produkcji= PKB - A - TI = NI DOCHODY G = TIDOCHODY G = TDWYDATKI G DOBRA i USŁUGITRANSFERY 5. TRZY METODY LICZENIA PKB 1. METODA WYDATKOWA – Expenditure approach PKB = suma wartości nowo wytworzonych finalnych dóbr i usług. 2. METODA WARTOŚCI DODANEJ – Output approach PKB = sumie wartości dodanej (value added). Wartość dodana jest to różnica wartości (ceny) produktu i wartości (ceny) zużytych do jego produkcji dóbr pośrednich. Inaczej = przychody minus koszty zużytych materiałów minus import. Rys. 3. Ilustruje istotę wartości dodanej. 40Plantacja cytryn20Wartość cytrynFirmaWartośćsokucytrynowegoWartość dodana plantacji cytrynWartość dodana firmy12Razem wartość dodana 20+40=60 Rys. 3. Istota wartości dodanej. METODA DOCHODOWA – Income approach PKB = sumie dochodów czynników produkcji. 6. PKB W RUCHU OKRĘŻNYM Spójrzmy teraz na produkt narodowy i jego składniki wykorzystując poznane wcześniej modele ruch okrężnego w gospodarce. Przedstawimy to w sposób graficzny i algebraiczny zapoznając się z innymi równaniami tożsamości. 1. RUCH OKRĘŻNY: PROSTY MODEL GD – PSTWA Powróćmy do prostego modelu ruch okrężnego w gospodarce, akcentując tym razem tożsamości wynikające z przyjętych założeń. Jak pamiętamy, w modelu tym zakładamy, że występują 2 podmioty: GD i pstwa. Ponadto przyjmujemy, że cała produkcja jest sprzedana (czyli skonsumowana, C=Y), jak również to, że GD wydatkowują całe swoje dochody na zakup dóbr i usług. Innymi słowy oszczędności (S) = 0. Rys. 3. pokazuje te zależności. GDPstwaCISY.C+IWydatki GDDobra i usługi dla GDusługi cz. prod. dochody cz. prod. S.IY.C+Skrąg zewnętrznystrumień pieniężnykrąg wewnętrznyosobowo-rzeczowy Rys. 3. Ruch okrężny i składniki produktu narodowego (GD - Pstwa: gospodarka zamknięta). 2. TOŻSAMOŚCI WYNIKAJACE Z DEFINICJI DOCHODU (Y), KONSUMPCJI (C), OSZCZĘDNOŚCI (S) i INWESTYCJI (I) Z rys. 3. wynikają następujące tożsamości2: 2 Tożsamość (symbol .) oznacza, że równania są z mocy definicji równe, tzn. tożsame. Zasadniczo w późniejszych rozważaniach będziemy używali znaku równości (=). . S . Y – C . Y . C + S . Y . C + I . Y . C + S . C + I, tak więc: . S . I Inwestycje (I) są to zakupy now...
biedronqa_a