Cioran Emile _ Mysleć przeciw sobie.pdf

Myśleć przeciw sobie

Emilé Cioran

Prawie wszystkie nasze odkrycia zawdzięczamy naszej porywczości, pogłębieniu się

naszego niezrównoważenia. Nawet samego Boga — w tej mierze, w jakiej nas On intryguje

— postrzegamy nie w najgłębszej intymności nas samych, lecz w zewnętrznej granicy

naszego poruszenia, dokładnie w punkcie, w którym za przyczyną zetknięcia się naszej i jego

wściekłości, następuje zderzenie, spotkanie niszczące tyleż dla Niego, co dla nas.

Gwałtownik, rażony współistotnym czynom przekleństwem, nie ujarzmia swej natury,

wychodząc poza siebie po to jedynie, by powrócić jako impetyk, agresor, za nim zaś podążają

jego przedsięwzięcia, karząc go za to, iż je powołał do życia. Nie ma dzieła, które nie

odwróciłoby się przeciwko swemu autorowi: poemat zmiażdży poetę, system — filozofa,

wydarzenie — człowieka czynu. Unicestwia się każdy, kto — odpowiadając swemu

powołaniu i wypełniając je — miota się wewnątrz historii. Zbawiony zostanie ten tylko, kto

dary swe i talenty poświęca, aby — uwolniony od swych ludzkich przymiotów — móc nurzać

się w istnieniu. Jeżeli przeto dążę do metafizycznego spełnienia, za żadną cenę nie

powinienem trwać przy swej tożsamości: jeśli zachowałem choćby najmniejszy jej osad,

winienem się go wyzbyć: jeśli zaś — przeciwnie — wdałem się w odgrywanie jakiejś roli w

historii, przypadające mi zadanie polega na tak intensywnym rozbudzaniu mych właściwości,

bym wreszcie wraz z nimi eksplodował. Giniemy zawsze od „ja”, którego się podjęliśmy:

noszenie jakiegoś miana równoznaczne jest z pragnieniem określonego sposobu załamania.

Wierny tym zewnętrznym oznakom, gwałtownik nie zniechęca się, albowiem nie może

uwolnić się od cierpienia. Dąży do zguby innych? To okrężna droga, na jaką wkracza, aby

dotrzeć nią na koniec do własnej zguby. Pod jego pewnością siebie i fanfaronadą ukrywa się

miłośnik nieszczęścia, toteż pośród gwałtowników właśnie spotyka się wrogów samego

siebie. A wszyscy wszak jesteśmy przepełnionymi wściekłością gwałtownikami, którzy,

zagubiwszy klucz do błogości, posiadają dostęp wyłącznie do tajemnic rozdarcia.

Miast pozwolić czasowi, aby z wolna nas miażdżył, uznaliśmy za stosowne przelicytować

go, dorzucić do jego chwil nasze. Ten czas niedawny zaszczepiony na odległym, ów czas

wytworzony i rzutowany, miał już niebawem ujawnić moc swej destrukcyjności:

obiektywizując się, miał stać się historią, potworem, przed którym niepodobna uciec, choćby

odwoływało się do formuły bierności czy przepisów na mądrość.

Pomimo naszych wysiłków, niepowodzeniem zakończy się wszelka próba kuracji

nieskutecznością; studiowanie ojców taoistów, ich doktryny porzucenia świata, zaniechania

aktywności, suwerenności nieobecności; podążanie za ich przykładem za biegiem

świadomości, gdy wyzwala się ona z okowów świata, przybierając kształty wszelkich rzeczy,

jak woda będąca ich ulubionym żywiołem. Potępiają oni zarówno naszą ciekawość, jak

pragnienie bólu; różnią się w tym od mistyków, zwłaszcza średniowiecznych, biegłych w

zachwalaniu nam zalet włosiennic, dyscypliny, bezsenności, postów i jęków.

„Intensywne życie sprzeczne jest z Dao ” — naucza Laozi, najnormalniejszy człowiek na

świecie. Nas wszelako drąży wirus chrześcijaństwa: my, spadkobiercy biczowników,

nabieramy samoświadomości dopiero wtedy, gdy czynimy nasze tortury bardziej

wyrafinowanymi. Religia chyli się ku upadkowi? Wszak przedłużamy jej niedorzeczność,

podobnie jak sprawiamy, iż trwają umartwienia i jęki dobiegające z dawnych cel, ponieważ

nasza wola cierpienia równa jest tej z epoki rozkwitu klasztorów. Chociaż Kościół nie posiada

już monopolu na piekło, to przecież przykuł nas do łańcucha westchnień, zaraził kultem

próby i spiorunowanej szczęśliwości oraz rozweselającym smutkiem.

Umysł, podobnie jak ciało, ponosi skutki „intensywnego życia”. Mistrzowie sztuki

myślenia przeciw sobie: Nietzsche, Baudelaire i Dostojewski nauczyli nas stawiania na nasze

zagrożenia, na poszerzanie sfery naszych cierpień, na docieranie do egzystencji poprzez

oddzielenie od naszego istnienia. I to, co w oczach wielkiego Chińczyka oznaczało symbol

upadku, doświadczenie niedoskonałości, stanowi dla nas jedyny sposób na zapanowanie nad

sobą, na skomunikowanie się z samym sobą.

„Niechaj człowiek nikogo nie kocha, a pozostanie odporny na ciosy” (Zhuangzi).

Maksyma to tyleż głęboka, co nie do zastosowania. Jak osiągnąć apogeum zobojętnienia, gdy

nawet sama apatia jest napięciem, konfliktem, agresywnością? Pomiędzy naszymi przodkami

nie znajdziesz ani jednego mędrca, sami tylko niezaspokojeni, owładnięci kaprysami,

frenetycy, których rozczarowania i szaleństwa musimy wszak kontynuować.

Ciągle wedle naszych Chińczyków, zgłębienia istoty Dao dostąpić może jedynie umysł

oderwany od rzeczy świata; pasjonat zaś postrzega wyłącznie jego skutki: zstąpienie wgłąb

wymaga ciszy, zawieszenia naszych wibracji czy wręcz naszych przymiotów. Wszelako czyż

nie jest odkrywczym fakt, iż nasze dążenie do absolutu wyraża się w terminach aktywności,

walki, że Kierkegaard tytułuje się „rycerzem wiary”, a Pascal nie jest nikim więcej, jak tylko

pamflecistą? Atakujemy i szamoczemy się, a zatem znamy jedynie skutki Dao . Poza tym

klęska kwietyzmu, europejskiego odpowiednika taoizmu, wyraźnie ukazuje nasze możliwości

i perspektywy.

Nie widzę nic bardziej sprzecznego z naszymi nawykami jak uczenie się bierności. (Epokę

współczesną otwiera dwóch histeryków: Don Kichot i Luter). Jeżeli wytwarzamy czas, jeżeli

go produkujemy, to z odrazy do hegemonii esencji i zakładanej przez nią kontemplacyjnej

uległości. Taoizm jawi mi się jako pierwsze i ostatnie słowo mądrości: wzbraniam się wszak

przed nim, odrzuca go mój instynkt, podobnie jak odmawia biernego poddawania się

czemukolwiek, tak bardzo ciąży nam dziedziczność rebelii. Nasze nieszczęście? Wieki uwagi

poświęconej czasowi, bałwochwalcza wiara w przyszłość. Czy wyzwolimy się z tego poprzez

jakiekolwiek naśladownictwo Chin czy Indii?

Istnieją formy mądrości i wyzwolenia, których nie możemy ani uchwycić od wewnątrz, ani

przekształcić w naszą codzienną treść, ani nawet wprowadzić do jakiejś teorii. Wyzwolenie,

jeśli istotnie uznamy je za ważne, winno rozpoczynać się od nas samych. Nie da się

bynajmniej szukać go gdzie indziej, w jakimś gotowym systemie czy w doktrynie orientalnej.

To wszakże przytrafia się często wielu umysłom żądnym, jak to się mówi, absolutu. A jednak

mądrość to fałsz, a osiągnięte dzięki niej wyzwolenie — oszustwo. Nie inkryminuję tu

jedynie teozofii i jej adeptów, lecz tych wszystkich, którzy odwołują się do prawd nie

dających się pogodzić z ich własną naturą. Niejeden ma zawsze Indie na końcu języka,

wyobraża sobie, że zgłębił ich wszystkie sekrety, chociaż nic go do tego nie predysponuje: ani

jego charakter, ani wykształcenie, ani lęki. Jakaż mnogość fałszywych „wyzwolonych”

spogląda na nas ze szczytów swego zbawienia! Mają czyste sumienie; czyż nie twierdzą, że

wznieśli się ponad swe czyny? Oszustwo nie do przyjęcia! Co więcej, mierzą oni tak wysoko,

że wszelka konwencjonalna religia wydaje im się familiarnym przesądem nie potrafiącym

zadośćuczynić wymaganiom ich „metafizycznego umysłu”. Niewątpliwie lepiej powoływać

się na Indie. Zapominają jednak, że owe Indie postulują zgodność idei z czynem, tożsamość

zbawienia i wyrzeczenia. Ale gdy posiada się „metafizyczny umysł”, to drobnostki, którymi

nie warto zawracać sobie głowy.

Po tak solidnej dawce szalbierstwa i hochsztaplerki pokrzepiający jest widok żebraka. On

przynajmniej nie okłamuje ani siebie, ani innych. Jeśli ma jakąkolwiek doktrynę, to żyje z nią

w zgodzie: nie lubi pracować i udowadnia to; ponieważ nie pragnie czegokolwiek posiadać,

praktykuje ubóstwo stanowiące warunek jego wolności. Jego myśl wyraża się w jego bycie, a

jego byt tożsamy jest z jego myślą. Brakuje mu wszystkiego, jest sobą, trwa: żyć w

bezpośrednim kontakcie z wiecznością to żyć z dnia na dzień. Toteż dla niego wszyscy inni

żyją zamknięci w złudzeniu. Jeżeli od nich zależy, mści się, analizując od podszewki ich

„szlachetne” uczucia, w czym jest ekspertem. Jego lenistwo o bardzo rzadko spotykanych

właściwościach czyni zeń istotnie „wyzwolonego” zagubionego w świecie głupców i

oszukanych. O wyrzeczeniu wie więcej, niż można wyczytać w niejednej z waszych

ezoterycznych książek. Jeśli chcecie się o tym przekonać, wystarczy wyjść na ulicę... Ale wy

wolicie zagłębiać się w tekstach propagujących żebractwo. Zważywszy, że z waszych

rozważań nie wynika żadna praktyczna konsekwencja, trudno się dziwić, iż najostatniejszy z

kloszardów wart jest więcej niż wy. Czyż można sobie wyobrazić Buddę zachowującego

zarówno wierność swym zasadom, jak i swój pałac? Nie można być jednocześnie

„wyzwolonym za życia” i posiadaczem. Buntuję się przeciwko generalizacji kłamstwa,

przeciwko tym, co obnoszą się ze swym rzekomym „zbawieniem” i podpierają go doktryną

nie wypływającą z ich wnętrza. Zdemaskować ich, zrzucić z piedestału, gdzie się wdrapali,

postawić ich pod pręgierzem — oto kampania, wobec której nikt nie powinien pozostać

obojętny, albowiem za wszelką cenę należy przeszkodzić tym właścicielom zbyt spokojnego

sumienia, by żyli i umierali w pokoju.

Kiedy bezustannie przeciwstawiacie nam „absolut”, przybieracie minę osób o głębokim

wnętrzu, nieprzystępnych, jakbyście przebywali w odległym, należącym do was świecie

światła i ciemności, jakbyście byli władcami królestwa, do którego nikt prócz was nie może

dotrzeć. Nam, zwykłym śmiertelnikom, łaskawie rzucacie ochłapy wielkich odkryć, których

tam właśnie dokonaliście, jakieś resztki waszych poszukiwań. Ale wszystkie wasze wysiłki

prowadzą jedynie do stworzenia tego nędznego żargonu, owocu waszych lektur, waszej

uczonej płochości, waszej książkowej nicości i waszych zapożyczonych skądinąd lęków.

Wszelkie nasze wysiłki sprowadzają się do małpowania wrażliwości wiodącej do absolutu.

Nasza mądrość — czy raczej nasza nie-mądrość — zrzeka się go; będąc relatywistyczną,

proponuje nam ona równowagę, nie w wieczności wszakże, lecz w czasie. Absolut, który

ewoluuje , ta heglowska herezja, stał się naszym dogmatem, naszą tragiczną ortodoksją,

filozofią naszych odruchów . Ten, kto myśli, że przed nią umknie, daje dowód samochwalstwa

lub zaślepienia. Zapędzeni w kozi róg pozorów, doprowadzeni jesteśmy do przyjęcia

mądrości niepełnej, mieszaniny marzeń i małpich grymasów. Jeśli Indie — by raz jeszcze

przywołać Hegla — reprezentują „marzenie nieskończonego ducha”, nawyki naszego

intelektu i wrażliwości każą nam rozpatrywać ducha w formie ucieleśnionej, ograniczonego

do historycznych uwarunkowań, po prostu ducha nie obejmującego świata, lecz momenty

świata, czas rozczłonkowany, z którego możemy się wyzwalać jedynie od czasu do czasu,

kiedy zdradzamy nasze pozory.

Ponieważ sfera świadomości kurczy się w działaniu, nikt, kto jest aktywny, nie może

dążyć do powszechności, albowiem działanie równoznaczne jest z kurczowym uczepieniem

się właściwości bytu z uszczerbkiem dla bytu, pewnej formy rzeczywistości, ze szkodą dla

rzeczywistości. Poziom naszego wyzwolenia mierzy się ilością działań, od których się

uwalniamy, jak również naszą zdolnością do przekształcania wszelkiego przedmiotu w nie-

przedmiot. Mówienie o wyzwoleniu nie ma jednak najmniejszego sensu w odniesieniu do

zabieganej ludzkości, która zapomniała już, że nie da się odzyskać życia, ani się nim cieszyć,

jeśli się go wpierw nie unieważni.

Oddychamy zbyt szybko, aby móc uchwycić rzeczy jako takie lub głosić ich kruchość.

Nasza zadyszka postuluje je i deformuje, tworzy i zniekształca, przykuwając nas do nich.

Miotam się, działając, a zatem wytwarzam świat równie podejrzany, jak moja spekulacja,

która go usprawiedliwia, poślubiam ruch, ten zaś zmienia mnie w generatora bytu, w

rzemieślnika wytwarzającego fikcje, a jednocześnie mój kosmogoniczny zapał każe mi

zapomnieć, że — wciągnięty w wir działań — jestem jedynie pomagierem czasu, agentem

zmurszałych światów.

Przekarmieni wrażeniami i ich konsekwencją — stawaniem się — jesteśmy nie-

wyzwolonymi ze skłonności i, z zasady, potępieńcami na własne życzenie, ofiarami

gorączkowego przywiązania do tego, co widoczne, myszkującymi w owych

powierzchniowych zagadkach na miarę naszego przygnębienia i nerwowości.

Jeśli pragniemy odzyskać naszą wolność, winniśmy zdjąć z siebie brzemię wrażeń, nie

reagować już na świat wrażeniami, zerwać nasze więzy. A przecież każde wrażenie jest

więzem — przyjemność i ból, radość i smutek. Wyzwala się jedynie umysł, który,

oczyszczony z wszelkiej zażyłości z bytami i przedmiotami, działa we własnej próżni.

Większości ludzi udaje się oprzeć szczęściu, natomiast nieszczęście jest o wiele bardziej

podstępne. Czy zakosztowaliście go? Nigdy się nim nie nasycicie, będziecie go zachłannie

poszukiwać — najchętniej tam, gdzie go nie ma, rzutując je tam, ponieważ bez niego

wszystko wydałoby się wam niepotrzebne i szare. Z miejsca, w którym się znajdzie, wypiera

tajemnicę lub czyni ją świetlistą. Jest smakiem i kluczem rzeczy, trafem i obsesją, kaprysem i

koniecznością, sprawi, że pokochacie pozory w tym, co w nich najpotężniejsze, najtrwalsze i

najprawdziwsze; przywiąże was do siebie na zawsze, albowiem będąc z natury „intensywne”,

jak wszelka „intensywność” jest poddaństwem, podległością. Jak wznieść się na wyżyny

duszy obojętnej i oczyszczonej, duszy wyzwolonej z pęt? I jak osiągnąć nieobecność,

wolność nieobecności? Wolność owa nigdy nie stanie się jednym z naszych obyczajów,

podobnie jak „marzenie nieskończonego ducha”.

Aby utożsamić się z doktryną pochodzącą ze stron tak odległych, należałoby przyjąć ją bez

zastrzeżeń: do czego to bowiem podobne — przystawać na prawdy buddyzmu, a odrzucać

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: