monodram.doc

Monodram:

·         gatunek dramatyczny, w którym występuje tylko jeden wypowiadający;

·         utwór stanowi w całości jeden monolog – szereg replik na domyślne wypowiedzi partnerów założonej rozmowy; silnie udialogizowany (imituje rozmowę);

·         wypowiedź jest kierowana do publiczności teatralnej, do jakiegoś domniemanego audytorium, do konkretnej osoby nieobecnej na scenie; bohater zwraca się do odbiorcy tak, jakby znał jego wypowiedzi, które nigdy nie są w tekście werbalizowane;

·         zazwyczaj jednoaktówka;

·         np. „Głos człowieka” J. Cocteau, „Śmieszny staruszek” T. Różewicza, „Ucho, gardło, nóż” V. Rudan;

·         teatr jednego aktora: formę monodramu uzyskują liczne utwory poetyckie lub narracyjne (np. „Listy” J. de Lespinasse w realizacji scenicznej H. Mikołajskiej).

Farsa:

·         odmiana komedii przedstawiająca błahy konflikt;

·         posługuje się prostymi środkami komizmu sytuacyjnego; celem jest wywołanie gwałtownego śmiechu widza;

·         żywa i swobodnie skomponowana akcja, pełna nagłych zwrotów i zawikłań, zazwyczaj osnuta wokół zabawnej intrygi lub nieporozumienia;

·         szyderczo wyolbrzymia podpatrzone, śmieszne strony życia codziennego;

·         poprzednikami farsy były w lit. antycznej takie zjawiska, jak komedie Arystofanesa.

·         ukształtowała się we Francji w XII w., rozkwit i usamodzielnienie: XV – XVI w.; początkowo farsa była małym utworem komicznym, częściowo improwizowanym; bezpośrednim źródłem farsy były intermedia;

·         arcydziełem średniowiecznej farsy francuskiej był „Mistrz Pathelin” (ok. 1465);

·         wywarła wpływ na późniejszy rozwój komedii; elementami farsy posługiwali się najwybitniejsi dramatopisarze europejscy (Molier „Chory z urojenia”, Szekspir „Komedia omyłek”);

·         w Polsce farsy były tłumaczone i adaptowane na polskich warunków. Do tej formy sięgali komediopisarze stanisławowscy (Franciszek Zabłocki), w XIX w. – Aleksander Fredro („Damy i huzary”);

·         farsa zaliczała się zawsze do „niskich” odmian komedii; w XIX i XX w. należy do repertuaru teatrów rozrywkowych i bulwarowych;

·         elementy farsy + satyrycznie ujęta, poważna problematyka społeczna, polityczna lub obyczajowa → tragifarsa.

Intermedium:

·         w dawnym dramacie religijnym lub świeckim: niewielki utwór sceniczny wystawiany w przerwach między aktami sztuki lub częściami widowiska;

·         charakter komiczny, komiczno-satyryczny;

·         płynne granice gatunkowe (scenki pantomimiczne, improwizowane, monologi, wypowiedzi chóralne)

·         cele: parodia, satyra, efekt humorystyczny; później w teatrze jezuickim – dydaktyka;

·         tematyka: dowolna, nie musiały wiązać się tematycznie z całością sztuki; obiegowe anegdoty, facecje; aktualne wydarzenia, realia obyczajowe;

·         język potoczny (lepszy kontakt z widownią);

·         typy bohaterów: Chłop, Pan, Sługa, Żołnierz. Znaczące nazwiska: Nicwartski, Moczygębski, Dybidzban;

·         w Polsce: pierwsze zapisane intermedium pochodzi z „Sądu Parysa” J. Kochera (I połowa XVI wieku); rozkwit gatunku – XVI i XVII w., wszystkie ówczesne typy scen (dworska, szkolna, ludowa);

·         najbardziej znane intermedia znajdują się w:

→ „Tragedii o polskim Scylyrusie” (J. Jurkowski)

→ „Z chłopa król” (P. Baryka)

·         intermedium dało początek rozmaitym gatunkom dramatycznym w różnych lit. narodowych (m.in. farsa);

·         forma intermedium upadła wraz z teatrem szkolnym w XVIII w.; najdłużej przetrwała w ludowych jasełkach.