ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA
Podstawy tomistycznego ujęcia człowieka
Warszawa 2007
ANTROPOLOGIA jest nauką o człowieku. Nazwa ta pochodzi od dwóch słów greckich: άνθρωπος (antropos = człowiek) i λογός (logos = słowo, nauka). Przedmiotem materialnym antropologii jest więc człowiek, zaś przedmiotem formalnym jest filozoficzne wyjaśnienie istoty człowieka oraz jego miejsca w świecie. Antropologia zbudowana jest na metafizyce i filozofii przyrody. Sama zaś stanowi podstawę dla takich nauk jak: etyka, psychologia, socjologia, teologia. Św. Tomasz z Akwinu proponuje następującą kolejność zagadnień (zgodnie ze starożytnym układem według Arystotelesa):
1. istota → essentia (to, co należy ustalić);
2. władze duszy → potentiae animae (to, co może zrobić byt, wynika z jego istoty);
3. działania → operationes (dzięki władzy mogą być określane).
istota ujęcie strukturalne człowieka jako bytu prowadzi
władze do ujęcia genetycznego → jak powstaje człowiek?
działania
Istota określa, jakie mogą być władze, a te określają działania człowieka (sprawność → habitus, np. dotyczą intelektu i woli); działania, które są wykonywane stale i dzięki temu udeptują jakieś ścieżki.
TEORIA WSPÓLNOT LUDZKICH
Antropologia filozoficzna/filozofia człowieka do XIX wieku psychologia (nauka o duszy) na tle innych nauk o człowieku: antropologię filozoficzną trzeba odróżnić od nauki antropologii samej albo od antropologii przyrody. Antropologia filozoficzna różni się także od psychologii, gdyż psychologia jest nauką eksperymentalną, ogranicza się do statystyk, obliczeń. Psycholog nie odkryje duszy, ale samą jej sprawność. Filozofia jest nauką teoretyczną, bada człowieka w aspekcie przyczyn (dlaczego człowiek jest człowiekiem), a psychologia bada człowieka aspekcie bytu.
UJĘCIE STRUKTURALNE CZŁOWIEKA
1. Identyfikacja wewnętrznych pryncypiów stanowiących człowieka.
Spotykając człowieka, najpierw widzimy ciało, które przede wszystkim podlega ruchowi, zmienia się. Dlaczego człowiek posiada się ciało, które się zmienia? Jakie jest pryncypium zmiany? → MATERIA.
To, co się zmienia
Podstawa przypadłości
To, co umożliwia zmianę
PRYNCYPIUM
ZMIENNOŚCI
MATERIA
ZMIANA
CIAŁO
MOŻNOŚĆ
nieokreślona
Nie może być przyczyną zmiany, może ją jedynie umożliwiać, bo tylko akt może być przyczyną.
DUSZA
FORMA
OKREŚLONA
AKT
PRZYCZYNA
ZMIANY
CIAŁO to zespół cech fizycznych, które podlegają zmianie. Dlaczego człowiek posiada ciało, które jest zmienne? Jakie jest pryncypium zmiany człowieka? → Odpowiada za to materia. Ciało się zmienia a materia jest możnością zmiany, jest pryncypium zmienności, jest ponadzmysłowa. Jaka jest natura materii, która umożliwia zmianę? → Jest ona możnością, czyli możliwością zmiany w sferze materialnej. Musi być nieokreślona możność. Musi być także podstawą przypadłości. Zapoczątkowywać działanie musi coś, co jest aktem.
DUSZA to forma określająca, że człowiek jest człowiekiem. Materia jest możnością zmian w sferze materialnej. Forma jest aktem i tym, co w człowieku określa jego gatunek. W człowieku jest forma intelektualna, a nie tylko zmysłowa. Wszelkie działania zmysłowe dadzą się wyjaśnić w odniesieniu do materii. A jak wyjaśnić zmiany w intelekcie? → Zmiany w intelekcie nie są zmianami materialnymi. Możność materialna nie tłumaczy więc wszystkich zmian zachodzących w człowieku. Dusza jest formą, a ona jest jednocześnie aktem. Forma nie może być podmiotem zmian w sferze intelektualnej, ponieważ jest aktem, a przyczyna zmiany musi być możnością.
Według M. Gogacza oprócz możności materialnej musi być także możność niematerialna (intelektualna). U człowieka znajdują się możności materialne i niematerialne. Istnieje uzasadnianie się. Jeśli ujmujemy istotę, to mamy na myśli gatunek człowieka.
Akt istnienia
Byt w rozumieniu ogólnym nie istnieje w rzeczywistości. To, co jest w intelekcie. Istota w rzeczywistości musi być realna. Istota w każdym człowieku jest realna.
Możność intelektualna
Możność materialna
Forma
GATUNEK to byt, coś ogólnego; nie istnieje w rzeczywistości. Odkrywamy istotę i gatunek każdego człowieka. Najbardziej podstawową cechą jest realność, która musi być aktem, zaktualizowanym istnieniem. Przyczyna realności jest poza istotą i musi być aktem sama w sobie, tj. aktem istnienia. Forma nie może być przyczyną, bo byłaby nią w swojej realności i to znaczyłoby, że forma jest Bogiem.
Kolejność pryncypiów w strukturze człowieka jest odwrotna do kolejności identyfikacji pryncypiów bytu ludzkiego.
Istota
(essentia)
2. Akt istnienia przejawia się w istocie bytu na sześć sposobów:
1. ODRĘBNOŚĆ (aliquid) – akt istnienia czyni istotę czymś odrębnym, jednostkowym, dzięki czemu każdy człowiek jest sobą a nie kimś innym.
2. JEDNOŚĆ (unum) – akt istnienia sprawia, że człowiek jest jednością pryncypiów, które go stanowią. Jego dusza i ciało są jednością, zatem nie może istnieć ciało bez duszy.
3. REALNOŚĆ (res) – akt istnienia tak wpływa na istotę bytu, że czyni ją czymś realnym, rzeczywistym.
4. PRAWDA (verum) – akt istnienia sprawia, że konkretny człowiek może być przez nas poznany, możemy go dostrzec i zidentyfikować, ze istnieje.
5. DOBRO (bonum) – akt istnienia sprawia, że konkretny człowiek może być przez nas wybrany jako cel naszych dążeń.
6. PIĘKNO (pulchrum) – akt istnienia sprawia, że konkretny człowiek może być przez nas podziwiany.
Akt istnienia tak wpływa na istotę, że w niej pojawiają się własności transcendentalne. W człowieku występują one w stopniu wyższym, niż w innych bytach materialnych z racji tego, że człowiek w swej istocie posiada możność niematerialną. Możność niematerialna powoduje, że człowiek może poznawać ale także może sam coś o sobie powiedzieć.
M1 - możność materialna
Możność niematerialna
M2 - ciało
3. Ujęcie istoty bytu
1. QUIDDITAS – istota ujęta w definicji (materia + forma). Definicja jest określeniem gatunku (rodzaj → człowiek, forma → rozumna).
rodzaj + różnica = gatunek
człowiek + rozumność = gatunek człowieka
2. NATURA – istota wraz z przypadłościami gatunku (materia + forma + przypadłości gatunku). Przypadłością gatunku jest np. intelekt, wola, dwunożność. Przypadłość trwała/własność – to taka cecha, którą musi mieć każdy osobnik wchodzący w skład tego gatunku. Do natury wchodzi wszystko to, co stanowi człowieczeństwo.
3. PODMIOT (subiectum) – istota jako podmiot przypadłości.
QUIDDITAS + NATURA + SUBIECTUM = OGÓLNE UJĘCIE ISTOTY
4. SUBZYSTENCJA – istota bytu jednostkowego (materia + forma + własności transcendentalne) – każdy musi mieć swoją istotę.
Jak poznajemy człowieka, nie poznajemy jego istoty ogólnej, ale jako istotę tego, a nie innego człowieka. Istota w intelekcie z realnością uświadamia nam istnienie bytu jednostkowego.
4. Dusza jako zasada życia ciała
Jeżeli myślenie polega na przesyłaniu impulsów elektrycznych w korze mózgowej, to oznacza, ze Bóg nie myśli, bo jest przecież niematerialny. Wiele osób ma przekonania sprzeczne z prawdami wiary, źle pojmują naturę człowieka. Głownie chodzi o duszę, która tak naprawdę jest niematerialna, nie ma nawet ciała eterycznego.
...
orfada6