ZESPÓŁ REHABILITACYJNY I ZADANIA JEGO CZŁONKÓW W PROFILAKTYCE I TERAPII NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Realizacja zadań kompleksowej, współcześnie rozumianej rehabilitacji, wymaga współpracy wielu specjalistów odpowiedzialnych za przebieg procesów profilaktycznych, terapeutycznych, adaptacyjnych i integracyjnych. Zrozumiałe jest, że zakres podejmowanych zabiegów rehabilitacyjnych warunkowany jest zawsze indywidualnymi ubytkami funkcjonalnymi i potrzebami każdego pacjenta, jednak kompleksowość rehabilitacji przewiduję potrzebę stworzenia zespołu rehabilitacyjnego, w którym specjaliści, realizując swoje specjalistyczne zadania, wspólnie przyczyniają się do zapobiegania kalectwu i jego skutkom.
· Lekarz – specjalista rehabilitacji jest odpowiedzialny za całość programu rehabilitacji: diagnozuje niepełnosprawność, ustala i zleca zabiegi rehabilitacyjne i niezbędne zaopatrzenie ortopedyczne, nadzoruje i ewentualnie weryfikuje plan rehabilitacji, ocenia etapowe i końcowe efekty założonego programu.
· Lekarz – specjalista dyscypliny klinicznej, który leczy(konsultuje) chorobę podstawową lub współistniejącą, będącą przyczyną niepełnosprawności.
· Fizjoterapeuta (mgr rehabilitacji ruchowej, mgr fizjoterapii, technik fizjoterapii) – w ramach zleconego programu usprawniania dobiera właściwe ćwiczenia z zakresu kinezyterapii, które składają się na indywidualny lub zespołowy trening leczniczy, bądź też wykonują zlecone zabiegi fizykalne ( elektroterapia, termoterapia, hydroterapia, masaż).
· Technik zaopatrzenia ortopedycznego – realizuje zamówienie na indywidualne zaopatrzenie ortopedyczne: protezy i ortezy, pomaga w doborze odpowiednich pomocy technicznych ułatwiających adaptację do warunków środowiska.
· Pielęgniarka - w zespole rehabilitacyjnym realizuje specjalistyczne zadania zawodowe oraz zadania wynikające z przyjętego procesu rehabilitacyjnego. Udziela osobie niepełnosprawnej instruktażu zabiegów w zakresie samopielęgnacji lub instruuje rodzinę pacjenta odnośnie niezbędnych zabiegów pielęgnacyjnych i usprawniających.
· Psycholog – ocenia reakcje psychiczne osoby poddawanej rehabilitacji, kontroluje je, wspiera psychicznie chorego i jego najbliższych w sytuacjach życiowych wynikających z niepełnosprawności.
· Ergoterapeuta (instruktor terapii zajęciowej)- prowadzi w placówce rehabilitacyjnej ćwiczenia usprawniające przy pomocy technik rzemieślniczych i artystycznych. Odpowiednio dobrane wzmagają efekty treningu leczniczego, wywierają też korzystny wpływ na psychikę pacjenta.
· Instruktor pracy zawodowej(specjalista pracy zawodowej) – zajmuje się oceną możliwości pracy osoby niepełnosprawnej w wyuczonym zawodzie bądź wskazuje możliwości przeszkolenia w innym zawodzie, adekwatnie do możliwości zdrowotnych i kwalifikacji.
· Asystent socjalny – w oddziałach szpitalnych i placówkach rehabilitacyjnych jest pośrednikiem pomiędzy chorym, jego rodziną, środowiskiem i zakładem pracy. Nawiązuje pierwsze kontakty zmierzające do wstępnych planów rehabilitacji społecznej. W środowisku zamieszkania osoby niepełnosprawnej asystenci socjalni pracują w Zespołach Opieki Zdrowotnej i właściwych organizacjach administracji samorządowej.
· Pedagog szkolny – zajmuje się poradnictwem wychowawczym i edukacyjnym dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. W większych szpitalach i zakładach rehabilitacyjnych, gdzie prowadzony jest długoterminowy program leczenia i rehabilitacji, pedagodzy realizują program nauki szkolnej. Zapewnia to młodym pacjentom zachowanie szans edukacyjnych na równi ze zdrowymi rówieśnikami.
· Wolontariusze- ochotniczo i bez wynagrodzenia realizują różnego rodzaju prace na rzecz osób niepełnosprawnych. Często są członkami różnego rodzaju fundacji, stowarzyszeń i organizacji pozarządowych zajmujących się wspieraniem niepełnosprawnych i ich rodzin na wszystkich etapach rehabilitacji.
· Duchowny – zgodnie z osobistymi potrzebami osoby niepełnosprawnej służy pomocą duszpasterską. Udziela duchownego i psychicznego wsparcia.
W wyspecjalizowanych klinikach, oddziałach, zakładach i ośrodkach pracuje kompletny zespół rehabilitacyjny, który okresowo (zwyczajowo raz w tygodniu) wspólnie omawia przebieg i ewentualnie weryfikuje założony plan – stosownie do aktualnego stanu pacjenta.
Przed wypisem pacjenta z oddziału łóżkowego rozważa się wstępnie plan rehabilitacji środowiskowej. W tym celu organizowana jest komisja socjalno – społeczna, w skład której wychodzi zwykle lekarz opiekujący się osobą niepełnosprawną, pielęgniarka, instruktor kinezyterapii, rodzina lub opiekunowie pacjenta, przedstawiciele zakładu pracy, psycholog, logopeda, pedagog oraz pielęgniarka środowiskowa. Zadaniem komisji socjalno-społecznej jest omówienie problemów socjalno – bytowych osoby niepełnosprawnej w środowisku rodzinnym, ułatwienie akceptacji dysfunkcji narządu ruchu przez szeroko pojęte środowisko i pomoc w rozwiązywaniu nie uwzględnianych dotychczas problemów.
Pielęgniarka wykonuje zlecenia lekarskie dotyczące podawania leków, obserwacji wskazanych parametrów życiowych, wykonywania opatrunków. W wyznaczonym zakresie uczestniczy w badaniach diagnostycznych. Wykonuje też czynności i procedury wynikające ze standardów pielęgnowania w poszczególnych jednostkach chorobowych będących, lub mogących być, przyczyną niepełnosprawności.
Do takich czynności należą czynności pielęgnacyjne wynikające z hipokinezji: odleżynom, zakrzepom i zatorom żylnym, ograniczeniom ruchów w stawach, powikłaniom płucnym, niewydolności ortostatycznej.
Są to prawidłowe ułożenia w łóżku, pielęgnacja układu oddechowego, pionizacja – bierna i czynna, pomoc w czynnościach samoobsługi.
Zaniedbania pielęgnacyjne w okresie leczenia szpitalnego i wczesnej rehabilitacji bardzo utrudniają i oddalają w czasie podjęcie specjalistycznych zabiegów usprawniających, a ostatecznie rzutują negatywnie na końcowy efekt wszelkich zabiegów rehabilitacyjnych.
Pielęgniarka, która ma ciągły kontakt z pacjentem przebywającym w oddziale szpitalnym, zna zachowanie chorego, jego problemy i niepokoje, może i powinna informować zespół rehabilitacyjny o swoich spostrzeżeniach wynikających z diagnozy pielęgniarskiej, a mającej wpływ na przebieg procesu rehabilitacji. Są to wszelkie informacje o zgłaszanych dolegliwościach bólowych (zwłaszcza pojawiających się po zabiegach fizykalnych i usprawniających), trudnościach w użyciu zleconego zaopatrzenia ortopedycznego, zmianach w zachowaniu(obniżony nastrój, depresja), problemach środowiskowych i rodzinnych, wynikających z trudności akceptacji niepełnosprawności.
W szpitalach gdzie nie pracuje kompletny zespół rehabilitacyjny, znacznie wzrasta rola pielęgniarki. To głównie proces pielęgnowania musi w szerokim zakresie uwzględniać profilaktykę niepełnosprawności i elementarne zabiegi z zakresu wszechstronnej rehabilitacji. Dotyczy to także działań informacyjnych czy edukacyjnych inicjujących włączenie się chorego w konieczny zakres rehabilitacji. Określa się, że rola ta ma funkcje:
· Instrumentarlną,
· Ekspresyjną.
Funkcja instrumentalna przewiduje, że pielęgniarka podejmuje się wykonania podstawowych zabiegów usprawniających: m.in. wykona niektóre ćwiczenia bierne, zapobiegające bolesnym ograniczeniom ruchów w stawach; zaktywizuje ruchowo chorego w łóżku i poza nim, celem zapobiegania niewydolności krążeniowo – oddechowej, sprawności w samoobsłudze; udzieli pomocy w zakresie posługiwania się przyznanym zaopatrzeniem ortopedycznym(dotyczy to m.in. wstępnego przygotowania pacjenta do zaprotezowania przez hartowanie i kształtowanie funkcjonalnego kikuta, pomocy w dopasowywaniu, używaniu i zrozumieniu obsługi technicznej zaleconych aparatów).
Funkcja ekspresyjna –polega na podjęciu takich działań edukacyjnych i informacyjnych, które pozwolą na intensyfikację koniecznych działań rehabilitacyjnych. Dotyczy to sugestii, potrzeby konsultacji np. psychologicznej, logopedycznej, pedagogicznej, w zakresie poradnictwa zawodowego. Pielęgniarka powinna także udzielić wstępnej informacji o przysługującej osobie niepełnosprawnej pomocy socjalnej, prawnej i trybie jej przyznawania. Nie bez znaczenia jest też udzielanie wsparcia psychicznego niepełnosprawnym i ich rodzinom w przypadku trudności z samoakceptacją niepełnosprawności oraz problemów akceptacji środowiskowej.
Pielęgniarka powinna też służyć informacjami o organizacjach pozarządowych działających na rzecz niepełnosprawnych w najbliższym środowisku.
Szczególna rola w zakresie rehabilitacji przypada pielęgniarce środowiskowo – rodzinnej. Zgodnie z wyznaczoną funkcją zawodową włącza się ona we wszelkie działania zapobiegające niepełnosprawności. Określa siedliskowe programy prewencji chorób niezakaźnych wynikających ze stylu życia , nakładają na pielęgniarkę w środowisku zamieszkania (w szkole, zakładzie pracy, osiedlu mieszkaniowym) obowiązek działalności edukacyjnej i współudziału w prowadzeniu badań przesiewowych (np. bilanse zdrowia, okresowe badania profilaktyczne) w kierunku wykrycia podwyższonych czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy, chorób układu oddechowego, wad postawy ciała, przeciążenia narządu ruchu.
Szczegółowy zakres świadczeń rehabilitacyjnych, do których uprawniona jest pielęgniarka, precyzuje rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dn. 2.09.1997. Według tego dokumentu pielęgniarka może samodzielnie prowadzić:
· rehabilitację przyłóżkową, w celu zapobiegania powikłaniom wynikających z unieruchomienia,
· usprawnianie ruchowe chorego (siadanie, pionizacja, nauka chodzenia i samoobsługi).
Elementy terapii zajęciowej i terapii kreatywnej, trening pęcherza moczowego, hartowanie i kształtowanie kikuta amputowanej kończyny oraz pewien zakres działań z zakresu pomocy społecznej pielęgniarka może podjąć jedynie pod warunkiem odbycia specjalistycznego kursu.
WYBRANE BADANIA FIZYLKALNE I CZYNNOŚCIOWE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Ocena stopnia niepełnosprawności dla planowania rehabilitacji medycznej i pielęgnacji wymaga przeprowadzenia określonych badań fizykalnych i czynnościowych oraz wywiadu (z chorym lub jego rodziną).
Badanie podmiotowe(wywiad):
- dane personalne – wiek , miejsce zamieszkania (wieś, miasto)
Do podstawowych funkcji zaliczamy:
· czynności codzienne (ubieranie, jedzenie, toaletę osobistą i funkcje fizjologiczne);
· kontrola nad zwieraczami;
· możliwość przemieszczania się (łóżko, wózek, łazienka);
· sposób poruszania się (chodzenie, wózek, schody);
· porozumiewanie się;
· kontakty towarzyskie, pamięć, rozwiązywanie problemów.
Stopień samodzielności osoby niepełnosprawnej można przedstawić następująco:
· samodzielny w podstawowych funkcjach;
· samodzielny przy wykorzystaniu prostych pomocniczych przedmiotów zaopatrzenia
ortopedycznego;
· samodzielnie przy przystosowaniu otoczenia (poręcze),;
· pomoc osób drugich w pewnych czynnościach codziennych;
· całkowita zależność od pomocy osób drugich, a nawet trzecich.
Badanie fizykalne w początkowej fazie, obejmuje oglądanie, osłuchiwanie serca, opłukiwanie i badanie palpacyjne, mierzenie ciśnienia oraz tętna. Druga część ukierunkowana jest na ukierunkowana na ustalenie wpływu kalectwa na funkcje innych narządów oraz rozwinięcie mechanizmów kompensacyjnych zastępujących utracone lub ograniczone funkcje.
Badanie fizykalne obejmuje więc:
1. podstawowe funkcje życiowe: akcja serca, częstość oddychania, tętno, RR;
2. badanie układu kostno – stawowego i mięśniowego ( wymaga w opisie zaznaczenia pozycji podczas badania).
Na badanie fizykalne składa się: oglądanie, badanie przedmiotowe, ocena napięcia mięśni, ocena zachowania i odczuwania dotyku, bólu i temperatury.
Oglądanie:
· ułożenie pacjenta, przykurcze, zniekształcenia nabyte i wrodzone, ograniczenia ruchomości stawów i owrzodzenia;
· wzrokowa ocena masy mięśniowej – zaniki, przerosty oraz wiotkość lub wzmożenie napięcia spoczynkowego;
· postawa prawidłowa, zachowanie krzywizn fizjologicznych kręgosłupa, osie kończyn (szpotawość, koślawość), postawa wymuszona, pochylenie, zaburzenie równowagi;
· ocena funkcji nerwowo – czaszkowych, asymetria twarzy.
Badanie przedmiotowe:
· zakres ruchów czynnych i biernych w poszczególnych stawach kończyn górnych i dolnych. Badanie to uzupełnia pomiar długości kończyn dolnych oraz testy wykrywania przykurczu test Thomasa (do wykrycia przykurczu w stawie biodrowym);
· ukształtowanie rąk i stóp (przykurcze i gośćcowe zniekształcenie palców rąk, paluchy koślawe, utrwalone zgięcie podeszwowe stopy, stopa końska).
Ocena napięcia mięśni:
· spastyczność, wiotkość – ruchy czynne i bierne:
· obecność odruchów fizjologicznych, patologicznych, np.: odruch Babińskiego, odruch Kerninga;
· ocena siły mięśniowej testem Lovetta:
O stopni – brak czynnego skurczu mięśni;
1 stopień – wyczuwalny ślad napięcia mięśnia
2 stopień – ruch w pełnym zakresie ruchu w warunkach odciążenia;
3 stopień – ruch w pełnym zakresie ruchu przeciw sile grawitacyjnej
kończyny
4 stopień- ruch w pełnym zakresie ruchu przeciw sile grawitacyjnej
kończyny z niewielkim oporem zewnętrznym
5 stopień – ruch w pełnym zakresie przecie sile grawitacyjnej kończyny z
maksymalnym oporem zewnętrznym
· Badanie czynności związanych z móżdżkiem: zaburzenia równowagi, oczopląs, synchroniczne działanie grup mięśniowych podczas ruchów precyzyjnych dowolnych.
· Badanie psychologiczno – logopedyczne – ważne i istotne u osób z zaburzeniami ważnych czynności psychofizycznych – jako następstwo chorób, nowotworów lub urazów oun. Zaburzenia te są ważnym i trudnym problemem w leczeniu tych dysfunkcji, które charakteryzują się utrudnionym komunikowaniem się chorych z otoczeniem. Przeprowadzamy wówczas tzw. Diagnozę psychologiczno – logopedyczną.
· Badanie zaburzeń wyższych czynności psychologicznych polega na ocenie:
- możliwości kontaktu z otoczeniem porozumiewaniem się;
- poprawność logicznego myślenia;
- zrozumienia i poprawnego wykonywania poleceń;
- zachowania pamięci, czyli zdolności zapamiętywania, przechowywania, przypominania podanych informacji: słuchowych, wzrokowych i ruchowych.
- stanu emocjonalnego pacjenta(agresywność, obojętność, depresja);
- orientacji przestrzennej oraz schematu własnego ciała;
- identyfikacji czytania znaków, mowy.
1. Możliwość poruszania się z boku na bok i na plecy w łóżku oraz siadanie z podparciem (statyczne) lub bez podparcia (dynamiczne) ze spuszczonymi nogami (siad krzesełkowy).
2. Zmianę pozycji siedzącej samodzielnie lub z pomocą innych osób lub stołu pionizacyjnego.
3. Ocenę sposobu lokomocji – z informacją od pacjenta o dotychczasowym sposobie poruszania się.
4. Ocenę skuteczności i przydatności dotychczasowo używanych środków pomocniczych, zaopatrzenia ortopedycznego.
5. Ocenę chodu, obserwacje chodzącego pacjenta od przodu, boku i tyłu, ze szczególnym zwróceniem uwagi na:
- utykanie – skrócenie czasu podparcia;
- chód „bociani” lub „koszący” jako następstwo opadania stopy;
- objaw Trendellenburga ( opadnie miednicy po stronie przeciwnej do kończyny obciążonej jako następstwo osłabienia mięśnia pośladkowego średniego i mniejszego);
- ocenę umiejętności posługiwania się wózkiem inwalidzkim (przechodzenie z łóżka na wózek i odwrotnie).
Przedmiotowe badanie kliniczne wymaga niekiedy uzupełnienia o ukierunkowane, specjalistyczne badania diagnostyczne przy użyciu skomplikowanej aparatury.
W chorobach układu nerwowo – mięśniowego badanie elektomiograficzne, które pozwala na wyrycie mimowolnej aktywności mięśni w spoczynku ( drżenie włókienkowe, drgania pęczkowe, obecność lub braku jednostek ruchowych, potencjałów czynnościowych oraz ocenę ilościową i ukształtowanie tych potencjałów itp.). Badanie przewodnictwa nerwowego, w nerwach obwodowych i ośrodkowych szlaków nerwowych.
W chorobach układu krążenia ( sercowo – naczyniowego) próba czynnościowa jest próbą wysiłkową na bieżni u osób chodzących lub ergometrem ramiennym u osób siedzących. Które pozwalają ocenić maksymalną częstość skurczów serca. Ponieważ (według prawa Ficka) częstość skurczów serca jest wprost proporcjonalna do zużycia tlenu, to określenie maksymalnej czynności skurczów serca dostarcza informacji i wskazówek o sprawności układu sercowo – naczyniowego i obciążenia wewnętrzną pracą, którą badany może wykonać. Nie można przekraczać podczas prób czynnościowych maksymalnej częstości skurczów serca, którą oblicza się w przybliżeniu według wzoru 220 – wiek podany w latach.
W chorobach układu oddechowego spirometryczne badanie czynnościowe pozwala określić samodzielność pacjenta w zakresie wydolności przy czynnościach codziennych, aktywności rekreacyjnej i aktywności zawodowej,
Grupa
zbyszekzk