Hezjod.doc

Przygotowała:

Marta Sycz, gr. 8

Rzymskie popiersie z brązu

1.     Definicja eposu,

2.     Życiorys,

3.     Polskie przekłady dzieł Hezjoda,

4.     Opis dzieł przypisywanych Hezjodowi,

A)  Theogonia- Narodziny bogów,

B)   Erga kai hemerai- Prace i dni

C)   Aspis- Tarcza

5.     Cytaty,

6.     Podsumowanie,

7.     Bibliografia.

1.    DEFINICJA EPOSU

Epos jest to jeden z głównych i najstarszych gatunków epiki. Obejmuje on głównie utwory poetyckie, trochę rzadziej te tworzone prozą. W eposach ukazane są dzieje życia legendarnych, historycznych lub nie całkiem historycznych bohaterów, na tle wydarzeń przełomowych dla danego narodu, lub też opowieść o prapoczątkach tego narodu, lub grupy etnicznej.

Eposy często opowiadają nie tylko o postaciach ludzkich, ale też boskich, magicznych czy demonicznych. Najwcześniejsze eposy mają charakter zbioru opowieści mitycznych i wywodzą się często z czasów, w których grupa ich autorów nie znała pisma. Często głównym wątkiem eposu jest historia rodu panującego, lub dzieje życia jednego, niezwykłego, heroicznego bohatera- tu za przykład może posłużyć „Odyseja”, ale może on też przedstawiać opowieść o całym ludzie, o jego początkach- tak jak jest to napisane w „Eneidzie”, także o bogach i przodkach, gdzie główną zasługę ponoszą eposy Hezjoda. Dawne eposy i poematy epickie przeznaczone były do recytowania lub do śpiewania, często zawierały elementy rytuałów religijnych i były używane w celach religijnych, stanowiły też często zapis religii i mitologii danego ludu, jego wartości moralnych, obyczajowości i najstarszego języka.

2.    ŻYCIORYS HEZJODA

Hezjod pochodził z Askry w Beocji. Był synem Greka pochodzącego z eolskiej Kyme w Azji Mniejszej. Następnie jego ojciec przeniósł się przez morze do Grecji "właściwej" i osiadł w Askrze- małej miejscowości u podnóży Helikonu w Beocji. Jego imię Hesiodos interpretowane było czasami jako „ten, który wysyła pieśń”. Daty życia i śmierci Hezjoda nie są dokładnie znane. Najczęściej jednak mówi się, że żył on przypuszczalnie w obrębie półtora stulecia: od roku 850 do 700 roku p.n.e.  Niektórzy z badaczy uważają go nawet za starszego od Homera- jednak ten spór  istniał już nie wyjaśniony od starożytności.

Była to postać w dziejach kultury i literatury greckiej szczególnie charakterystyczna, dlatego, że był on pierwszym w dziejach literatury poetą, o którego życiu wiemy bardzo niewiele. Głownie tylko dzięki temu, że pisał o sobie we własnej twórczości. Hezjod pochodził z dość ubogiej rodziny. Był poetą, a także śpiewakiem- aojdem, co prawda nie zawodowym, ale często brał udział w zawodach poetyckich, zwanych ówcześnie agonami. Nie wiadomo dokładnie czy jeszcze za młodu, czy może w nieco już dojrzalszym wieku, Hezjod wystąpił w konkursie śpiewaczym i uzyskał nagrodę - spiżowy trójnóg. Konkurs ten był jednym z największych wygranych Hezjoda, a także nagroda- spiżowy trójnóg, w ówczesnych czasach była bardzo wartościowa. Przypuszcza się, że może poematem wtedy wyśpiewanym przez Hezjoda była „Theogonia”.

Po śmierci swojego ojca, Hezjod prowadził kłótnie ze swoim bratem o podział majątku. Spór ten rozstrzygnął się na niekorzyść Hezjoda- jak sam twierdził przez przekupionych urzędników. Przegrana w sporze z bratem była impulsem do stworzenia eposu „Erga kai hemerai” jednego z jego najsławniejszych  utworów, w którym wykładał nauki gospodarskie, dawał wskazówki na cały rok, opisywał prace polowe i domowe, omawiał narzędzia rolnicze. Był to bez wątpienia świetny poradnik dla rolników, dzięki któremu dziś możemy wiele dowiedzieć się jak zajmowano się uprawą ziemi i gospodarstwem. Tekst poematu zawiera też liczne sentencje, przysłowia czy porzekadła, które wyrażają mądrość ludową, a dotyczą najczęściej stosunku człowieka do pracy. Inny znany utwór Hezjoda to „Theogonia”, opisująca narodziny bogów i powstanie świata. Epos ten opowiadał o wierzeniach Greków, porządkował i ujednolicał wersje na temat mitów, a także rejestrował zasób postaci i legend epickich, z których czerpała późniejsza poezja. Utwór ten dla starożytnych stanowił bardzo ważne źródło na temat wiedzy religijnej. Hezjod jest też autorem uznanego za zaginiony, genealogicznego poematu "Katalog niewiast". Prawdopodobnie opowiadał on o śmiertelniczkach, które były matkami herosów greckich. Hezjodowi przypisuje się też autorstwo zachowanego do dzisiejszych czasów utworu epickiego "Tarcza", zawierającego opis zwycięskiej walki Heraklesa z Kyknosem, synem Aresa, gdzie centrum poematu stanowi opis słynnej tarczy Achillesa.

3.    POLSKIE PRZEKŁADY DZIEŁ HEZJODA

Zanim przedstawię niektóre z dzieł Hezjoda, należałoby wspomnieć najpierw o rzeczy bardzo ważnej, a mianowicie polskich przekładach utworów Hezjoda. Utwory jego pisane były w języku staro-greckim, może nawet było to kilka języków, a w każdym razie silnie zróżnicowane dialekty, którymi mówiono w całym greckim Śródziemnomorzu. To właśnie powodowało, że bez polskich przekładów nie bylibyśmy oczywiście w stanie zapoznać się z treścią dzieła, a już na pewno nie potrafilibyśmy odczytać zawartego w nim sensu. Dla Samych tłumaczy, którzy pracowali nad utworami Hezjoda było to nie małe wyzwanie.

Prace Hezjoda zaczęto tłumaczyć w Polsce już w XVIII wieku. Jednym z pierwszych osób, które podjęły się przetłumaczenia wszystkich trzech dzieł Hezjoda, czyli „Tarczy”, „Prac i dni” oraz „Narodzin Bogów” był Jacek Idzy Przybylski. Jego przekład wydany został w 1790 roku w Krakowie. Mimo, że jego tłumaczenia nie cieszyły się zbyt dobrą opinią, ten jednak dokonany rymowanym trzynastozgłoskowcem, był chyba jednym z lepszych osiągnięć tłumacza.

Dopiero na początku XX wieku wzrosło znów zainteresowanie dziełami Hezjoda. Kazimierz Kaszewski- krytyk literacki i publicysta ogłosił w 1902 roku swój przekład „Prac i dni” we Lwowie, a następnie w 1904 roku także „Narodzin bogów”. Oba tłumaczenia były tradycyjne, rymowanym trzynastozgłoskowcem, gdzie poetyckie partie, czyta się do dziś z przyjemnością.

Kolejną osobą, która w 1952 roku podjęła się tłumaczenia „Prac i dni”, był Profesor Wiktor Steffen.  Tłumacz zaproponował rozwiązanie kompromisowe - wiersz izometryczny, ale rymowany. Wymagało to z pewnością niemałego wysiłku dla tłumacza, ale  to rozwiązanie nie było raczej najlepszym wyjściem. Jednak przekład ten zachował coś z ducha oryginału, opatrzony był ponadto kompetentnym wstępem i bogatymi przypisami.

W XX wieku kazały się także przekłady „Tarczy”. Jednym z tłumaczy tego dzieła był Artur Górski, przedstawiciel Młodej Polski. Swój przekład ogłosił w  1919 roku w Warszawie, gdzie został wznowiony po wojnie w 1948 roku. Dzieło Hezjoda zostało przetłumaczone bardzo dobrze, rymowanym trzynastozgłoskowcem, ale dla krytyków literackich była to raczej młodopolska parafraza niż przekład, nazwany nawet "fantazją na temat".

Jeszcze całkiem niedawno bo w  roku 1997 jeden z najlepszych dziś  tłumaczy poezji antycznej, Zygmunt Kubiak, w swej Mitologii Greków i Rzymian, bogato inkrustowanej fragmentami starożytnej poezji, przetłumaczył także przeszło półtorej setki wierszy Hezjodowych. Najwięcej, jakieś 2/3, z „Narodzin bogów”, ale też  niecałe 100 wierszy z „Prac i dni” zamieszczonych w Literaturze Greków i Rzymian.

4.OPIS DZIEŁ PRZYPISYWANYCH HEZJODOWI

Kiedy zapoznajemy się z twórczością Hezjoda oraz jego życiorysem, nasuwa nam się stwierdzenie o nim „filozof chłopski” Rzeczywiście pisał wiele na tematy związane z gospodarką i uprawą roli. Pracę tą jednak opisywał z pełnym oddaniem i rzeczywistością. Nie ubarwiał jej, ale pisał o wszelkich trudach związanych z uprawą ziemi. Nie można go co prawda nazwać filozofem w dosłownym znaczeniu tego słowa, ale Hezjod wiele myślał na temat powstania świata, tego jak jest on ułożony. Ciekawili go również bogowie, dlatego w jego pracach możemy odnaleźć zbiór bogów bardzo dokładnie uporządkowanych od ich narodzin, oraz mity o nich.

Religia, a może raczej religie starożytnej Grecji nie miały swojej świętej księgi, nie znały ogólnie obowiązujących dogmatów. Każde miasto- państwo miało swoje wierzenia i własnych bogów, którym oddawano cześć. Ludzie wędrujący po różnych miastach, nie byli zobowiązani do wierzenia i modlitw tylko i wyłącznie swojego boga, ale też do składania czci i ofiar bogom jakich wyznawano na danym terenie gdzie się znajdował. Bogów i przeróżnych bożków było więc całe mnóstwo i jeżeli w tym wszystkim możemy jednak obserwować jakiś system i porządek, jakąś "jedną" religię, jest to zasługą właściwego Hellenom zmysłu porządkowania i choć nie mieli jednej świętej księgi, to ich religię, zrąb wierzeń "porządkowała" wielka poezja. . Nie znaczyło jednak  to, że cała literatura była "religijna", była tylko cała elementami religijności nasycona. Przeciętny współczesny człowiek  wyobraża sobie, że mitologia, czyli uporządkowany na różny sposób zbiór legend o bogach i bohaterach, to jest właśnie religia grecka, ale tak na prawdę to tylko jej część, którą należałoby dopełnić opisem obrzędów, tekstami kultowymi, fragmentarycznie tylko znanymi nam szczegółami obrządków jawnych i tajnych, wykładnią samych mitów i wierzeń, modlitw i ofiar.

Kiedy ludzie nie potrafili wytłumaczyć sobie pewnych zjawisk, tworzyli mity. Były to w języku greckim opowieści. Mogły określać i baśń i legendę świątynną, i poetycki wykład świata. Mit jako opowieść częstokroć nie ma raz na zawsze ustalonego kształtu i szczegółów. Historia mityczna miała wytłumaczyć człowiekowi jego miejsce w świecie, jego stosunek do światem władających sił, wreszcie sam świat - jego powstanie i istnienie, przemiany i kres. Pytaniem podstawowym, jak we wszystkich kulturach, będzie oczywiście powstanie świata, narodziny bóstw i człowieka, porządek natury.

A) NARODZINY BOGÓW- Theogonia.

Napisaniu tego dzieła niewątpliwie służyły Hezjodowi ciągłe myśli i zastanawianie się nad stworzeniem świata. Starożytni nie mieli konkretnej księgi, ani utworów, w której byłyby zawarte chronologicznie powstania kolejnych bóstw i bogów, różnego typu legendy i mity, z których ludzie mogliby czerpać wiedzę na temat swoich wierzeń. Dlatego właśnie tematami „Theogoni” jest powstanie świata, kolejne generacje bogów, związki bogów z człowiekiem oraz przyrodą . Napisanie tego dzieła było dla Hezjoda wielkim wyzwaniem, ponieważ nie posiadał żadnej pomocy jakiej mógłby czerpać z innych utworów. W swoim dziele Hezjod zawarł wiadomości o bogach poczynając od tych najważniejszych, takich jak Dzeus, czczonych w całej Grecji, również bogów i bóstw czczonych w samej Beocji, z której Hezjod pochodził, ale też postacie niemalże nieznane wśród mitów i opowieści lub całkiem zapomniane takie jak: cyklopowie, nimfy, rusałki.

„Theogonię” Hezjod napisał będąc jeszcze młodym chłopcem. Było to prawdopodobnie jego pierwsze dzieło. Jak sam napisał, natchnienie do napisania go przyszło do niego w czasie wypasania trzód na stokach Helionu, gdzie treść poematu podyktowały mu muzy. Dzieło to przyniosło mu w niedługim okresie czasu powodzenie, ponieważ według niektórych uczonych to właśnie dzięki „Theogoni” Hezjod wygrał jeden z konkursów poetyckich.

Ciekawostką jest to, że w  1022 wersach „Theogoni” naliczyć można okrągło 400 imion, nazw przeróżnych bóstw. Ponad połowa z nich (236) występuje w tekście  tylko jeden raz , najczęściej w katalogach pomniejszych istot boskich, ale inne nieraz wielokrotnie, łącznie ponad 800 razy, a imię władcy bogów, Zeusa, wokół którego jakoby ogniskowała się treść poematu, aż 65 razy. A więc można bez wątpienia stwierdzić, że niełatwym zadaniem było uporządkowanie tej rzeszy bogów w jakiś system, objąć je jakąś chronologią.

„Theogonię” otwiera "przedśpiew" (gr. proójmion...