CZYNNOŚCI PROCESOWE

1.Pojęcie czynności procesowej

              Przez fakt procesowy rozumie się jakiekolwiek względnie zwarte ogniwo w ruchu procesowym, z którym prawo łączy skutki procesowe.

              Fakty dzieli się n dwie grupy:

1)     zdarzenia procesowe – fakty procesowe, które nie polegają na zachowaniu się uczestników procesu. Są to zjawiska niezależne od uczestników procesu, uczestnicy procesu nie mają na nie wpływu. Zdarzeniami procesowymi mogą być tylko fakty, z którymi prawo procesowe łączy odpowiednie skutki procesowe.

2)     Czynności procesowe – jakiekolwiek zachowanie uczestnika procesu, mające na celu wywołanie odpowiednich skutków przewidzianych w prawie karnym procesowym. Wynika z tej definicji, że czynnością procesową jest:

-tylko zachowanie uczestnika procesu,

-takie zachowanie, z którym obowiązujące przepisy prawa karnego procesowego łączą odpowiednie skutki.

Czynnością procesową jest zachowanie, co oznacza, że może ona wystąpić przede wszystkim w postaci pozytywnej, ale także w postaci negatywnej.

Czynność procesowa może być prosta, kiedy stanowi pojedyncze zachowanie określonego podmiotu. Czynność procesowa może być złożona w tym sensie, że w gruncie rzeczy przejawiają się w niej indywidualne zachowania kilku podmiotów.

Trzy grupy czynności procesowych ze względu na treść i charakter:

I – czynności faktyczne (czynności rzeczowe)np. przeszukanie, zatrzymanie

II –spostrzeżenia procesowe tzw. Czynności receptywne polegają na przyjęciu do wiadomości informacji i żądań. Np. wysłuchanie przez sąd wywodów stron.

III – oświadczenia procesowe

              Z czynnością procesową wiąże się:

a) zdolność do czynności procesowych – uprawnienie do osobistego podejmowania czynności w procesie

b)legitymacja do działań w procesie – uprawnienie do osobistego przedsiębrania czynności procesowych w ramach posiadanego upoważnienia. Np. będzie mógł dokonywać czynności tylko na korzyść oskarżonego.

Czynność procesowa może być wyraźna lub dorozumiana. Z reguły w procesie występują czynności procesowe wyraźne. Przykładem czynności dorozumianej jest ingerencja prokuratora w ściganie przestępstw prywatnoskargowych.

2.Oświadczenia w procesie karnym

              Są to przewidziane przez prawo procesowe uzewnętrznienia treści psychicznych uczestnika procesu w celu przekazanie ich innym uczestnikom.

              Oświadczenia procesowe przybierają postać:

1)     oświadczeń wiedzy – stanowią uzewnętrznienie treści psychicznych uczestnika procesu, mające charakter wiedzy o faktach. Np.oświadczenia dowodowe przytoczenia procesowe, sprawozdania procesowe(m.in.protokół)

2)     oświadczeń woli – przybierają postać:

a)oświadczenia postulującego, które przedstawia się  postaci wniosków stron. Np. prośba o ułaskawienie, wystąpienie przez sąd odwoławczy do SN  o wyjaśnienie zagadnienia  prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy.

b) oświadczenia imperatywnego – czyli władczego, stanowiącego, kiedy chodzi o decyzje lub polecenia, będące przejawem woli organu kierującego procesem, które są wiążące dla uczestników procesu lub podległego organu.

O bycie oświadczenia woli decyduje istnienie woli w chwili powzięcia i jej wyrażenia.

O prawidłowości oświadczenia woli decyduje także i to, aby wola nie była dotknięta wadą.

Wola może być wyrażona wprost przez tego, kto ją powziął. Jest zarówno możliwe zastępstwo w oświadczeniu, jak i powzięciu woli( np. pełnomocnik). Zastępstwo w powzięciu woli zamiast uprawnionej osoby jest dopuszczalne w sytuacjach przewidzianych w obowiązujących przepisach. Takie sytuacje dotyczą np.:

-ustawowego przedstawiciela pokrzywdzonego

-osoby działającej na korzyść oskarżonego, jeżeli jest on nieletni lub ubezwłasnowolniony

-pełnomocnika

§Cofnięci oświadczenia

~Organów procesowych

Oświadczenia imperatywne organów procesowych, przybierające postać decyzji procesowych są z reguły czynnościami nieodwołalnymi przez organ prowadzący proces( nie może z własnej inicjatywy odwołać[skasować] lub zmienić wydanego wyroku). Możliwa jest jednak korekta wyroku w ramach art. 420 K.p.k. Przykładem postanowienia odwołalnego jest:

-postanowienie o oddaleniu wniosku dowodowego. Zgodnie z art. 170 § 4 oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności

-postanowienie o stosowaniu środka zapobiegawczego, które należy uchylić lub zmienić z urzędu, jeżeli powstaną przyczyny wydania takiej decyzji.

~Pozostałych uczestników

Gdy chodzi o cofnięcie oświadczonej woli przez pozostałych uczestników procesu, to biorąc pod uwagę, że oświadczenie jest realizacją uprawnień, trzeba przyjąć możliwość cofnięcia złożonego oświadczenia woli.

3. Dopuszczalność i skuteczność czynności procesowych stron

              Czynność procesowa stron, aby mogła wywierać skutki procesowe przewidziane przez przepisy prawa karnego procesowego, musi posiadać dwie następujące cechy:

1)     dopuszczalność – wiąże się ściśle z uwarunkowaniem prawnej możliwości jej dokonania. Czynność jest dopuszczalna, jeżeli nie jest zabroniona przez przepisy prawa karnego procesowego. Przyjmując tezę, że niedopuszczalna jest czynność procesowa, która jest zabroniona, trzeba jednocześnie podkreślić, iż zabronione(zakaz dokonania) czynności może wynikać nie tylko wyraźnego zakazu, ale także z braku uprawnienia, które a contrario wynika z zakresu przyznanego uprawnienia, np. w zakresie warunków stosowania środków przymusu w procesie karnym. Niedopuszczalność czynności procesowych zachodzi gdy:

- występuje wyraźny zakaz zamieszczony w ustawie

-czynność dokonano poza zakresem przyznanych z mocy ustawy uprawnień, np. wniesiono zażalenie na postanowienie, które jest niezaskarżalne

-upłynie termin prekluzyjny lub zawity

-czynności dokonano przez osobę nieuprawnioną lub bez wymaganego upoważnienia

-brak prawnych warunków danej czynności decydujących o jej dopuszczalności np. zastosowano tymczasowe aresztowanie bez decyzji sądowej

-występują przeszkody procesowe.

Jeżeli czynności niedopuszczalnej dokonała organ procesowy to jej następstwem może być:

- powstanie wady wymienionej w art. 439 § 1 K.p.k. wymagającej uchylenia orzeczenia albo w ramach wniesionego środka odwoławczego, albo z urzędu.

-uchylenie orzeczenia w ramach środka odwoławczego z powodów określonych w art. 438 pkt 2 K.p.k lub na podstawie przepisów szczególnych.

-W razie dokonania przez organ procesowy innej czynności, niestanowiącej decyzji procesowej, skutków takich uchybień nie da się sklasyfikować jednolicie. Np.. niedopuszczalne czynności dowodowe, których spełnienie powoduje nielegalność dowodu.

              W razie dokonania czynności niedopuszczalnej przez stronę należałoby przyjąć, że taka czynność jest prawnie bezskuteczna w tym sensie, iż nie może wywrzeć skutków zamierzonych przez stronę, to znaczy, np. środek odwoławczy nie spowoduje zamieszczonego w nim żądania kontroli zaskarżonego orzeczenia.

Wadliwa czynność prawna może być uzdrowiona w ramach konwalidacji. Następuje ona:

- z mocy prawa, gdy wadliwość czynności nie ma znaczenia w nowym stanie prawnym

- na skutek zaszłości od strony niezależnej np. gdy pokrzywdzony małoletni dokonał czynności do której był nieuprawniony, ale w między czasie stał się pełnoletni.

- na skutek zachowania strony procesowej lub innego uczestnika, który uzupełnił dotychczasowy brak  własnej inicjatywy czy tez na skutek wezwania o uzupełnienie przez organ procesowy.

Od konwalidacji należy odróżnić konwersję, jeżeli za pomocą jednej czynności uzyskuje się skutki innej czynności, gdy jednocześnie ta pierwotna nie traci swej tożsamości np. poprzez złożenie apelacji w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyroku uzyskuje się skutek w postaci wniosku o uzasadnienie wyroku, pomimo jego nie wniesienia.

2)     Skuteczność

4. FORMA CZYNNOSCI PROCESOWYCH

Zgodnie z zasadą ustności czynności na rozprawie maja postać ustnej wypowiedzi. Forma pisemna jest wymagana wtedy, kiedy wynika to z wyraźnego unormowania.

Błędne oznaczenie czynności, a szczególnie środka zaskarżenia, nie pozbawia czynności znaczenia prawnego. Czynność powinna być oceniana wedle jej treści. Jeśli więc czynność zostanie nazwana zażaleniem, a jest wniesiona przeciwko wyrokowi, to należy ją traktować jak apelację.

Jeśli czynność ma posiadać według obowiązujących przepisów, formę pisma, to powinna zawierać następujące składniki:

Art. 119.

§ 1. Pismo procesowe powinno zawierać:

1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy,

2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,

3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,

4) datę i podpis składającego pismo.

§ 2. Za osobę, która nie może się podpisać, pismo podpisuje osoba przez nią upoważniona,

ze wskazaniem przyczyny złożenia swego podpisu.

Co do niektórych pism procesowych obowiązujące przepisy ustalają dodatkowe wymagania np. w stosunku do aktu oskarżenia.

W razie braków formalnych pisma procesowego przewidziano odrębny tryb uzupełnienia:

Art. 120.K.p.k.

§ 1. Jeżeli pismo nie odpowiada wymaganiom formalnym, przewidzianym w art.

119 lub w przepisach szczególnych, a brak jest tego rodzaju, że pismo nie może

otrzymać biegu, albo brak polega na nie złożeniu należytych opłat lub upoważnienia

do podjęcia czynności procesowej, wzywa się osobę, od której pismo

pochodzi, do usunięcia braku w terminie 7 dni.

§ 2. W razie uzupełnienia braku w terminie, pismo wywołuje skutki od dnia jego

wniesienia.W razie nie uzupełnienia braku w terminie, pismo uznaje się za

bezskuteczne, o czym należy pouczyć przy doręczeniu wezwania.

5. TERMINY PROCESOWE

§1. Pojęcie i rodzaje terminów

              W prawie karny procesowym nazwa „termin” jest określeniem wieloznacznym. Kodeks postępowania karnego nazwy tej używa w wielorakim znaczeniu.

              Po pierwsze, przez termin rozumie się pewien czas a dokonanie oznaczonej czynności, jest okresem przestrzeni czasowej odznaczającej się początkiem i końcem. Jest to rozumienie terminu procesowego właściwego, o którym będzie mowa w dalszych wywodach o obliczaniu terminów.

Po drugie, nazwy termin używa się także w odniesieniu do sytuacji, kiedy przepis ustawy oznacza końcowy moment, w której najpóźniej czynność może być dokonana.

Po trzecie, przepisy K.p.k. przewidują terminy dotyczące stosowania środków przymusu, określające rozpiętości czasowe dopuszczalności ich stosowania..

Po czwarte, nazwa termin jest używana w kontekście czasu rozpoczęcia, a niekiedy kontynuacji rozprawy.

Terminy procesowe maja na celu przyspieszenie biegu procesu karnego.

Wśród terminów procesowych właściwych można wyróżnić terminy:

- USTAWOWE(najliczniejsze)

1) terminy stanowcze, do których należą:

a)terminy zawite- zawite są terminy do wnoszenia środków zaskarżenia oraz inne, które ustawa za zawite uznaje. Chodzi tu o wszystkie środki zaskarżenia, a więc nie tylko o środki odwoławcze, ale także sprzeciwy i quasisprzeciwy. Termin zawity może być przywrócony.

b)terminy prekluzyjne – do tej grupy należy zaliczyć terminy o charakterze bardziej stanowczym w porównaniu z terminami zawitymi, gdyż nie podlegają one przywróceniu. Terminy prekluzyjne powodują skutek zawiłości, tzn. że czynność dokonana po ich upływie jest bezskuteczna.

c)pozostałe terminy stanowcze – czynność dokonana po upływie terminu należącego do tej grupy nie pociąga za sobą bezskuteczności czynności.

Terminy stanowcze charakteryzują się tym, że ich przekroczenie powoduje bezskuteczność czynności(terminy zawite i prekluzyjne) albo inne skutki procesowe(np. prowadzenie rozprawy od początku) lub uchybienia mogące mieć wpływ na treść orzeczenia(pozostałe terminy stanowcze)

2)terminy niestanowcze, które określa się nazwą terminy porządkowe(terminy instrukcyjne) – dokonanie czynności po upływie terminu porządkowego nie powoduje bezskuteczności. Upływ tego terminu w ogóle nie wywołuje skutków procesowych.( wywołuje skutki pozaprocesowe, a mianowicie dyscyplinarne).

-USTANAWIANE PRZEZ ORGAN PROCESOWY

§2 Obliczanie terminów

              Obowiązujące przepisy wyraźnie określają sposób obliczania właściwych terminów procesowych. Przede wszystkim do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego należy liczyć dany termin.

Art. 123.

§ 1. Do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego liczy się dany termin.

§ 2. Jeżeli termin jest oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach, koniec terminu

przypada na ten dzień tygodnia lub miesiąca, który odpowiada początkowi terminu; jeżeli w danym miesiącu nie ma takiego dnia, koniec terminu przypada na ostatni dzień tego miesiąca.

§ 3. Jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany przez ustawę za dzień wolny od pracy, czynność można wykonać następnego dnia.

Art. 124.

Termin jest zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo zostało nadane w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego, w polskim urzędzie konsularnym lub złożone przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności w administracji odpowiedniego zakładu, a przez członka załogi polskiego statku morskiego kapitanowi statku.

Art. 125.

Pismo omyłkowo wniesione przed upływem terminu do niewłaściwego sądu, prokuratora,

organu Policji albo innego organu postępowania przygotowawczego uważa się za wniesione z zachowaniem terminu.

              Nazwanie czynności również nie ma znaczenia dla zachowania terminu, gdyż czynność ta musi być rozpoznana według jej właściwej istoty.

§ 3 Przywrócenie terminu zawitego

              Instytucja przywrócenia terminu odnosi się wyłącznie do terminu zawitego.

Przywrócenie terminu jest przewidziane w art. 126 K.p.k. Przesłankami przywrócenia terminu przewidzianymi w tym przepisie są:

a)      wystąpienie przeszkody powodującej niedotrzymanie terminu zawitego

b)     przeszkoda jest niezależna od strony – przeszkody niezależne od strony utożsamia się z przyczynami przez stronę nie zawinionymi. Przyczyną przywrócenia terminu jest brak jakiejkolwiek formy winy osoby uprawnionej w dokonaniu czynności w oznaczonym terminie.

c)      złożenie w terminie 7 dni od daty ustawiania przeszkody wniosku o przywrócenie terminu

d)     dopełnienie czynności, której należało dokonać w terminie

Przywrócenie terminu ma skutek restytucyjny, powodujący, że uznaje się, iż czynność została dokonana w terminie.

Na postanowienie odmawiające przywrócenia terminu przysługuje zażalenie.

6. MIEJSCE CZYNNOŚCI PROCESOWYCH

              Obowiązujące przepisy nie przewidują ogólnych reguł co do miejsca dokonania czynności procesowych.

              W postępowaniu przygotowawczym czynności są dokonywane z reguły w pomieszczeniach organu ścigania, ale mogą być dokonane poza jego siedzibą(np. oględziny miejsca przestępstwa).

              W postępowaniu sądowym zarówno posiedzenia jak i rozprawy odbywają się w gmachu sądowym. Sąd może pełnić czynności poza swoja siedziba, a w razie konieczności także poza obszarem swojej właściwości, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości lub, jeżeli przez to nastąpi znaczne zmniejszenie kosztów. Sąd może dokonywać poszczególnych czynności w gmachu sądu poza salą rozpraw przezwały skład sadzący lub przez sędziego delegowanego, jeżeli jest to konieczne ze względu na trudności albo, gdy strony wyrażą na to zgodę. Sąd może zlecić dokonanie czynności innemu sądowi rejonowemu, w którego okręgu świadek przebywa, jeżeli nie stawił się z powodu przeszkód zbyt trudnych do usunięcia(pomoc sądowa).

7. ORZECZENIA

§ 1 Podział orzeczeń             

Decyzje procesowe jako oświadczenia woli organu prowadzącego proces przybierają postać orzeczeń lub zarządzeń. Zapadają one w sprawie. Jak długo obowiązują są wiążące dla jej uczestników. Orzeczenia stanowią najważniejsze oświadczenia organów procesowych.

              Orzeczenia dzieli się przede wszystkim na wyroki i postanowienia. Do orzeczeń należy zaliczyć uchwały wydane przez SN. Orzeczenia wydaje się w formie postanowienia, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku.

              W postępowaniu przygotowawczym orzeczenie może przybrać jedynie postać postanowienia, w tym stadium wyroków się nie wydaje.

              Orzeczenia można podzielić na odwołalne i nieodwołalne w zależności od tego, czy ten sam organ, który kieruje procesem, może je uchylić lub zmienić z własnej inicjatywy( nie w ramach środków odwoławczych).

              Orzeczenia można również podzielić na zaskarżalne lub niezaskarżalne ze względu na to, czy mogą być one zaskarżone środkiem zaskarżenia czy też nie. Wyroki wydane w pierwszej instancji są zaskarżalne: apelacją., poza wyrokiem nakazowym , który można zaskarżyć jedynie sprzeciwem oraz wyrokiem zaocznym, który może być zaskarżony apelacja oraz przez oskarżonego sprzeciwem. Natomiast postanowienia są zaskarżalne: w ramach przepisu art. 459 K.p.k. zażaleniem oraz innymi środkami zaskarżenia np. sprzeciwem lub quasi sprzeciwem. Pozostałe postanowienia są niezaskarżalne.

              Orzeczenie może być kończące postanowienie i niekończące postępowania. Środkiem odwoławczym nadzwyczajnym mogą być zaskarżane tylko prawomocne orzeczenia sądowe, kończące postępowanie.

              Niekiedy dokonuje się podziału orzeczeń na merytoryczne i formalne. Do orzeczeń formalnych zalicza się orzeczenia umarzające proces karny.

§ 2 Wyroki

              Wyroki SA orzeczeniami wydawanymi wyłącznie przez sądy i trybunały.

Z treści art. 93 § 1 K.p.k. wynik, że orzeczenie przybiera postać wyroku wtedy , kiedy wymaga wydania tej postaci rozstrzygnięcia.

Postać wyroku powinny mieć orzeczenia rozstrzygające w zakresie przedmiotu procesu, ustalające winę lub niewinność oskarżonego i to jest pierwsze zasadnicze kryterium, decydujące o formie orzeczenia w postaci wyroku.

W myśl tej reguły w sądzie pierwszej instancji wydaje się następujące wyroki:

-uniewinniające

-skazujące

-wyroki warunkowo umarzające postępowania karne( można to uczynić zarówno po rozpoczęciu przewodu sądowego jak i na posiedzeniu przed rozprawa)

-wyroki zaoczne

-wyroki nakazowe

-wyrok łączny

Drugie kryterium odnosi się do bezwarunkowego umorzenia postępowania karnego. Jest nim stan zaawansowania procesu karnego. W razie pojawienia się okoliczności wyłączającej ściganie, postępowanie ulega bezwarunkowemu umorzeniu. Tylko wtedy, gdy okoliczność ta ujawni się po rozpoczęciu przewodu sądowego konieczne jest wydanie wyroku. W innych etapach postępowania orzeczenie w tym przedmiocie następuje w formie postanowienia. O bezwarunkowym umorzeniu postępowania sądowego z powodu przeszkody procesowej z reguły orzeka się postanowieniem, a niekiedy wyrokiem.

              Mamy odczynienia ze zróżnicowanym stanem prawnym w zakresie formy orzekania o bezwarunkowym umorzeniu postępowania sądowego w zależności od tego:

a)czy przyczyną bezwarunkowego umorzenia postępowania sadowego są okoliczności wyłączające ściganie:

-forma postanowienia przed rozpoczęciem przewodu sądowego

-forma wyroku, jeśli okoliczność ta ujawni się po rozpoczęciu przewodu sądowego

b)gdy chodzi o inne przyczyny bezwarunkowego umorzenia postępowania sądowego orzekanie następuje w postaci postanowienia.

§ 3 Uchwały Sądu Najwyższego

Decyzje sądu mogą przybierać także postać uchwal. Ta forma decyzji odnosi się do SN.

Art. 441. K.p.k.

§ 1. Jeżeli przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, sąd odwoławczy może odroczyć rozpoznanie sprawy i przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

§ 2. Sąd Najwyższy może przekazać rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego powiększonemu składowi tego sądu.

§ 3. Uchwała Sądu Najwyższego jest w danej sprawie wiążąca.

§ 4. Prokurator, obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu.

§ 5. Sąd Najwyższy może przejąć sprawę do swego rozpoznania.

...