Leksykon_przyrodniczy_-_Grzyby(1).pdf

LEKSYKON

GRZYBY

LEKSYKON PRZYRODNICZY

Helmut i Renatę Grunert

GRZYBY

Przekład i adaptacja

Jadwiga Kozłowska

Świat Książki

Koncepcja serii: Gunter Steinbach

Tytut oryginału: Steinbachs Naturfuhrer: Pilze

Ilustracje: Fritz Wendler

SPIS TREŚCI

Licencyjne wydanie klubu „Świat Książki" za zgodą Mosaik Verlag

i GeoCenter International Warszawa

6 Wstęp

7 Przegląd symboli użytych w książce

8 Biologia grzybów

16 Grzyby blaszkowe

180 Grzyby listewko watę

198 Grzyby kolczaste

200 Grzyby rurkowe

230 Grzyby rurkopodobne i konsolkowate

242 Grzyby maczugowate i koralowate

252 Grzyby purchawkowate i kuliste

262 Grzyby krzaczkowate lub cuchnące padliną

266 Grzyby galaretowate

268 Grzyby miseczkowate, z głębokimi jamkami i inne

280 Zbieranie grzybów

284 Autorzy fotografii

285 Wykaz gatunków

Świat Książki Warszawa 1996

Wszystkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kodowanie w urządzeniach przetwarzania

danych, odtwarzanie elektroniczne, fotomechaniczne lub w jakiejkolwiek innej formie w telewi

zji, radio oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych - również częściowe - tylko za

wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.

Przekład z języka niemieckiego i adaptacja tomu Grzyby:

dr Jadwiga Kozłowska

Redaktor serii:

Beata Lewandowska-Kaftan

Redaktor tomu Grzyby:

Ewa Sobocińska

Opracowanie graficzne książki:

według wydania oryginalnego

Korekta:

Ewa Garbowska

Skład i łamanie:

PHOTOTEXT Warszawa

Printed in Slovakia

ISBN 83-7129-142-6

Nr 1158

Mikologowie od lat prowadzą program kar

towania krajowych grzybów wyższych. Pra

ce te przynoszą między innymi zaskakują

ce informacje na temat geograficznego

rozprzestrzenienia i wymagań siedlisko

wych naszych grzybów.

tyle i dzikie kwiaty, zamierają drzewa i la

sy, lecz pogarszają się także warunki życia

wielu grzybów.

Wyzbieranie do czysta podmiejskich lasów

z ciągle zdarzającym się bezmyślnym nisz

czeniem grzybów trujących lub nieznanych

prowadzi do pustoszenia dawnych obsza

rów grzybodajnych. Nasze zainteresowa

nie grzybami powinno z kulinarnego prze

kształcić się w szerokie i bezinteresowne

zrozumienie. Książka ta daje ku temu dob

rą okazję. W części zawierającej opisy

grzybów zawarto także opisy wielu rzad

kich gatunków nie nadających się do je

dzenia, ale też nietrujących. Zrobiono to

tylko wybiórczo. Zamieszczenie pełnego

spisu gatunków w ilustrowanym przewod

niku formatu kieszonkowego jest całkowi

cie niemożliwe.

Tylko niewiele gatunków grzybów można

oznaczyć wyłącznie na podstawie obrazka.

Jednakże dobre zdjęcie służy niezastąpio

ną pomocą. Aby ułatwić rozróżnienie nie

rzadko różnorodnych postaci owocników

lub określonych szczegółów gatunkowych,

przy poszczególnych opisach w wielu wy

padkach zamieszczono po dwa obrazki. Je

dnakże, szczególnie początkujący zbiera

cze, nie powinni się przy oznaczaniu opie

rać tylko na ilustracjach, lecz dokładnie

przeczytać zamieszczony opis i wyszukać

na znalezionym okazie grzyba wskazane

cechy.

Podział gatunków na dziesięć grup. zasad

niczo odpowiada naukowej systematyce.

Zastosowane przy tym symbole powinny

pomóc przede wszystkim laikom w posługi

waniu się książką. Nomenklaturę grzybów,

na ogół trudną i podlegającą zmianom,

zastosowano w niniejszym tomiku zgodnie

z aktualnym stanem wiedzy.

WSTĘP

Sedno problemów, które napotyka każdy

zbieracz grzybów podczas ich oznaczania,

leży w naturze tych organizmów.

1. Istnieje tak dużo gatunków grzybów

z różnych grup, że często nawet specjalis

ta nie jest w stanie od razu określić przy

należności znalezionego osobnika do właś

ciwego rodzaju czy gatunku.

2. Formy owocników grzybów są wielopo-

staciowe i zmienne. Różnice w wyglądzie

spowodowane wiekiem grzyba mogą być

w obrąbie tego samego gatunku większe

niż .różnice gatunkowe. Do tego mogą

dojść jeszcze zmiany wywołane warunka

mi siedliskowymi i klimatycznymi mogące

powodować wątpliwości przy oznaczaniu.

3. Pojawianie się owocników, nie tylko na

szych grzybów kapeluszowych, jest ściśle

związane z pogodą, jej przebiegiem pod

czas pór roku, a także zależne od innych

czynników środowiskowych i występowa

nia pewnych określonych gatunków roślin.

Żaden rok grzybowy nie jest taki sam. Za

sadniczo nie da się dokładnie przewidzieć

obfitości i czasu występowania owocników.

Większość zbieraczy grzybów wiąże ze

swą namiętnością zupełnie konkretne cele.

Chcą oni mianowicie jeść to, co przyniosą

z lasu do domu: również i temu życzeniu

wychodzi naprzeciw niniejsza książka. Za

mieszczono w niej opisy najważniejszych

grzybów jadalnych, a grzyby trujące przed

stawiono z równą dokładnością, co wartoś

ciowe gatunki. Obecnie w wielu miejscach

trzeba występujące w naturze grzyby chro

nić całkowitym zakazem zbierania. Jest to

przykre,lecz konieczne.

Przegląd symboli

użytych w książce

Kolczaste

od str. 198

Blaszkowe

od str. 16

Listewkowate

od str. 180

Purchawkowate

i kuliste

od str. 252

Maczugowate

i koralowate

od str. 242

Rurkowe

od str. 200

Rurkopodobne

i konsolkowate

od str. 230

jadalny

(££) niejadalny

djb trujący!

Miseczkowate,

z głębokimi

jamkami i inne

str. 268

Galaretowate

od str. 266

Krzaczkowate lub

cuchnące padliną

od str. 262

trujący

Obciążenie środowiska wywołane przez

człowieka powoduje, że giną nie tylko mo

nie łączenie najbardziej różnorodnych ga

tunków grzybów i organizmów grzybopo-

dobnych w jeden system „naturalny".

Wiele szczegółów wymaga jednak nauko

wego wyjaśnienia, zatem ten system pod

lega ciągłym zmianom. Wciąż jeszcze opi-

sywuje się nowe gatunki, a inne po do

kładnych badaniach zalicza się do już opi

sanych: ich nazwy stają się synonimami,

to znaczy różnymi nazwami tych samych

gatunków. Nowe rozpoznania i zaliczenia

systematyczne wymagają więc zmian

w nazewnictwie [nomenklaturze). Różne

nazwy systematyczne w literaturze miko-

logicznej mogą zmylić amatorów zbiera

nia grzybów i wymagają ciągłego przy

stosowywania się do nich. W książce tej

opisano i zilustrowano tylko takie grzyby,

które tworzą owocniki i są rozpoznawalne

gołym okiem. Nazywamy je grzybami „wy

ższymi". W literaturze podawane są różne

dane na temat liczby gatunków tych grzy

bów. Z grubsza można przyjąć, że w Euro

pie występuje ich 3000-5000 gatunków. Te

grzyby wyższe można podzielić na trzy

duże klasy:

Podstawczaki (Basidiomycetes)

Workowce (Ascomycetes)

Śluzówce (Myxomycetes).

Gdy workowce lub - rzadziej - podstaw

czaki żyją w symbiozie z glonami, to te

„nowe" organizmy nazywamy porostami.

Niektórzy mitologowie nie zaliczają ślu-

zowców do grzybów, lecz do osobnej gru

py Mycetozoa. Mają one cykl rozwojowy

inny niż grzyby właściwe i tworzą naj

pierw pływki, to znaczy nagie komórki po

ruszające się za pomocą wici. Następnie

przekształcają się one w pełzaki. Wiele

takich komórek łączy się w śluzowaty twór

mogący się powoli poruszać. Następnie

masa ta sztywnieje. Poprzez podział pro-

toplazmy i skupianie się jej dokoła poje

dynczych jąder komórkowych powstają py-

liste zarodniki (spory), które uwalniają się

po dojrzeniu. W naszej książce wykwit

piankowy Fuligo septica (str. 268) jest

przedstawicielem tej niezwykle bogatej ga

tunkowo klasy.

U workowców tworzy się przeważnie 8 za

rodników wewnątrz tak zwanych worków

(asci), które otwierają się na wolnym końcu

lub rozpadają całkowicie i uwalniają zaro

dniki.

U podstawczaków zarodniki rozwijają się

i odrywają od komórki nazywanej podstaw

ką (basidium).

u purchawkowatych wewnątrz owocnika,

w tzw. glebie, czyli pewnego rodzaju płod

nej części owocników. Worki grzybów mi-

seczkowatych lub z głębokimi jamkami

rozwijają się na wewnętrznej stronie mise

czek czy jamek.

Zarodniki są grzybom niezbędne do utrzy

mania gatunku i rozprzestrzeniania. Za

leżnie od gatunku ilość zarodników wy

produkowanych przez jeden owocnik się

ga miliardów. Gołym okiem spostrzegamy

je jako rodzaj pyłu, a nie poszczególne

cząsteczki. Jeśli nacisnąć dojrzały owoc

nik purchawki, wówczas wydostaje się

z niego pylista masa. W rozprzestrzenia

niu zarodników pomaga wiatr, deszcz

i zwierzęta. Jeśli chcemy stwierdzić, jaką

mają barwę, musimy przygotować prepa

rat wysypu zarodników. Określenie ich ba

rwy na blaszce jest bardzo trudne, jeśli

w ogóle możliwe, ponieważ często ma

ona swój własny kolor.

Wielkość zarodników leży w przedzia

le 0,005-0,015 mm; ich kształt, barwa

i wygląd zmieniają się w zależności od

gatunku.

Zarodniki stanowią dla profesjonalisty

bardzo ważną pomoc przy oznaczaniu,

a w systematyce odgrywają wielką rolę.

Biologia grzybów

Grzyby należą do organizmów bezzielenio-

wych, składających się z mniej lub bardziej

wydłużonych, połączonych ze sobą i roz

gałęzionych jedno- lub wielojądrowych ko

mórek tworzących strzępki (hypha). Ściany

komórek zbudowane są głównie z chityny

i celulozy. Jednakże chityna nie jest mate

riałem budulcowym roślin zielonych, a is

totnym składnikiem twardego szkieletu ze

wnętrznego owadów.

Grupa „grzybów wyższych", którą się

w tej książce zajmujemy, rozwija się na

podłożu organicznym, przeważnie pod po

wierzchnią gleby, w ściółce, na drewnie

lub żywym drzewie, na korze lub pod ko

rą, w nawozie, na piórach czy larwach

owadów.

Grzybnia (mycelium) może mieć bardzo

różny wygląd i barwę, co często bywa

dobrze widoczne u podstawy trzonu owoc-

nika. Przeważnie rośnie ona w postaci

włókien lub wrzecion, a także grubych

sznurów lub silnych, czasami nawet bar

dzo twardych tworów (sklerotium); patrz

także Grifola umbellata na str. 238. To, co

nazywamy „grzybami" i zbieramy, to

owocniki grzybów. Przynależność do ga

tunku oznaczamy przeważnie na podsta

wie tych właśnie owocników; w owocni-

kach i na nich rozwijają się zarodniki

(spory), odgrywające istotną rolę przy roz

przestrzenianiu się grzybów. Niektórzy sy

stematycy skłaniają się ku tworzeniu dla

grzybów osobnego królestwa takiej samej

rangi, jak królestwa roślin i zwierząt, co

może mieć uzasadnienie w budowie ko

mórek, wyglądzie i sposobie życia (np.

brak chlorofilu). Z biologicznego punktu

widzenia najwłaściwsze wydaje się obec

zarodniki _ /*fe

worek

^*&m

sćjluy^ f)

sterygma ""/t-^s.

podsta** 3 '/

/^S/NZZ'

(Si

'v/Ux

zarodniki^

/ ;, f

o U/

Podstawka z reguły opatrzona jest 4 wyros

tkami, (sterygmami): na ich szczytach wy

twarzają się zarodniki, które później od

dzielają się. Worki i podstawki można za

uważyć tylko pod mikroskopem, dlatego

najpewniejsze zaklasyfikowanie systema

tyczne niekórych owocników można prze

prowadzić dopiero na podstawie badania

mikroskopowego.

Opisane w niniejszej książce grzyby z grup

1-9 należą do podstawczaków, z grupy 10

do workowców, a wykwit piankowy jest je

dynym opisanym tu przedstawicielem ślu-

zowców.

Na przykład u grzybów blaszkowych i kol

cowych podstawki znajdują się na powierz

chniach bocznych blaszek czy kolców,

Pozyskiwanie zarodników

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: