Strategie bezpieczeństwa – prof. Dr hab. Andrzej Dawidczyk
Wykład 1 – 26.02.2011
Co to jest strategia?
Jest pojęciem nadużywanym – wszystko jest dzisiaj „strategiczne”. Termin ten wywodzi się ze starożytnej Grecji a oznaczał tyle co „przewodzić” (strategos) i związane było to ze stanowiskiem stratega – czyli człowieka który miał wojsko przeprowadzić do miejsca walki (dbając o nich, o sprzęt itd.).
Karl von Klausewitz – wojna jest kontynuacją polityki realizowaną za pomocą siły.
Posługiwanie się siłą (siłami wojskowymi) w celu realizacji celów polityki. Strategia odpowiada na to jak użyć tych sił aby zrealizować ten cel.
Najlepszą szkołą strategii na świecie jest szkoła francuska. Rozwinęła się najlepiej po drugiej wojnie.
Strategia jest nie tylko osiąganiem celów politycznych za pomocą siły, ale siła jest narzędziem polityki.
Andre Beaufre – inteligentna dialektyka woli …
Strategia nie-siła – narzędzia ekonomiczne, dyplomatyczne…
Strategia siła – działania (narzędzia) zbrojne
Polityka (dyplomacja) -> ekonomia (embarga itp.) -> użycie sił zbrojnych
Strategia stanowi zbyt złożoną całość, aby możliwe było zintegrowanie jej aspektów w jedną tylko definicję. Najlepiej więc rozłożyć ją na elementy aby sukcesywnie dokonać analizy każdego z nich.
Przywołamy w ten sposób strategię:
- jako KONCEPCJĘ, to znaczy jej ewolucję jako słowo odsyłające do jednej idei
- jako KATEGORIĘ KONFLIKTU, aby usytuować ją między polityką a kategoriami podległymi
- jako NAUKĘ aby prześledzić historię myśli strategicznej
- jako METODĘ, aby wyciągnąć stałe nauki dotyczące kolejności postępowania
- jako SYSTEM, aby uświadomić globalizację strategii w czasach współczesnych
Oczywiście można by dodać jeszcze inne aspekty i rozważać strategię jako HISTORIĘ, aby szczegółowo prześledzić jej ewolucję, lub jako KULTURĘ aby doceniać jej przystosowanie w różnych cywilizacjach. Uprzywilejowanie w tym miejscu przybliżenie synchroniczne nie sprawia że jest ono niezbędne. Sygnalizuje historię globalną strategii, która zostawia jeszcze pole do popisu.
Strategia jest teorią i praktyką skutecznego działania, mającego prowadzić do osiągnięcia założonych celów politycznych ujmowanych w skali ogólnej i mających charakter długofalowy.
Polityka jest sztuką kształtowania celów. Polityka dostarcza celów strategii.
Strategia czerpie z prakseologii (nauki o skutecznym działaniu)
Strategia czego?
Obronność, bezpieczeństwo, wojskowość, gospodarka
Co osiągnąć? Co i jak robić?
Czyja?
Państwo, sojusz, koalicja
Jak funkcjonować? Jak działać? Czy i jak użyć siły?
Strategia działania podmiotu
Polityka jest nadrzędna, zawsze będzie nad strategią.
Podział podmiotowo – przedmiotowy:
Strategia jest zawsze czyjaś – czyli dotyczy konkretnego podmiotu (zwykle państwa – czyli wielkiej grupy społecznej).
Strategię da się opisać w sensie przedmiotowym – musi ona czegoś dotyczyć (bezpieczeństwa, ekonomiczna, religijna itd.)
Państwo posiada coś takiego jak: system strategii państwa.
Podział podmiotowo narzędziowy:
Strategie narzędzi:
Strategia wojskowa
Strategia dyplomacji
Strategia informacyjna
Strategie środków:
Środki polityki państwa to są działania służące osiągnięci założonych celów.
Np. wojna jest środkiem strategii państwa (strategia wojenna).
Strategia > strategia organizacji, strategia działań złożonych > strategia narodowa (polistrategia państwa) > strategia bezpieczeństwa > strategia obronności > strategia wojskowa > strategia sił zbrojnych > strategia w konkretnych działaniach, teatrach, kierunkach, problemach
Strategia obronności – przeciwstawienie się wszelkim zagrożeniom militarnych
Strategia sił zbrojnych – plany wojskowych, opracowywana na podstawie celów otrzymanych od polityków. Strategia działania.
Strategia: pokojowa, kryzysowa, wojenna.
Doktryna to wybrana strategia państwa przyjęta do realizacji.
Cechy strategii (na zaliczenie):
- strategia nie zajmuje się szczegółami, jest bardzo ogólna
- na wiele lat do przodu – długofalowa
- przynależność władzy (decyzje strategiczne podejmowane są przez władzę)
- zajmuje się problemami o dużym stopniu złożoności (problem strategiczny = złożony)
- planowość (strategię się planuje)
Strategia:
- teoria i praktyka oraz sztuka tworzenia przygotowania i wykorzystania siły dla osiągnięcia celów
- element aksjologiczno (nauka o wartościach)-normatywnej podstawy zarządzania organizacją określający generalny sposób funkcjonowania organizacji
- uporządkowany zbiór (system) wzajemnie powiązanych założeń i decyzji określających działanie podmiotu w zakresie koniecznym i wystarczającym dla jego identyfikacji oraz normowania procesów przygotowawczych i realizacyjnych
Cel polityczny - przyszły pożądany stan rzeczy, możliwy, przewidziany do osiągnięcia w określonym czasie lub przedziale czasu
Dążności państwa:
- żywotne: przetrwanie narodu i państwa, suwerenności, przestrzegania praw człowieka, zachowanie integralności państwa
- ważne: społeczne (zapewnienie pracy, dostęp do edukacji, służby zdrowia), ekonomiczne (poziom życia itd.), kulturowe, religijne, techniczno-technologiczne, inne – generowane przez ludzi, społeczności, mniejszości, większości, naród
- pozostałe: dotyczące egzemplifikacji konkretnych potrzeb w środowisku międzynarodowym np. potrzeby posiadania sojuszy, umów międzynarodowych
Wartości polityczne:
Niektóre potrzeby stają się wartościami, chronionymi przez prawo, zostają ukonstytuowane. Wartości są zmienne w czasie. Dostarczają celów polityce państwa.
Interesy polityczne (zaliczenie):
Wyrażenie w języku polityki, potrzeb i wartości. „Zależy nam na tym aby…” – kategoria aksjologiczna.
- żywotne (racja stanu – żywotne wartości państwa)
- ważne
- pozostałe
Cele polityczne (fundament strategii):
Zanim interes przekształci się w cel trzeba pomyśleć o warunkach w których przyjdzie ten cel realizować (zależy od otoczenia).
Interesy i zagrożenia/szanse – z tego pojawiają się cele
Świat XXI wieku jest odmienny, różnorodny, strategicznie zmienny, przeobrażający się bardzo szybko, radykalizm zmian, ryzykowny i niepewny, eksplozja konkurencyjności, płynność i porowatość granic, nowe bariery - dylematy
Główne cechy otoczenia współczesnego państwa:
- złożoność – w rozumieniu teorii systemów złożonych i chaotycznych
- zmiana – fundamentalna zmiana roli czasu
Wynika z tego NIEPRZEWIDYWALNOŚĆ, czyli fundamentalna zmiana percepcji otoczenia
Istotą strategii bezpieczeństwa w państwie jest świadomość zmiany. Zmiana jest nagła i nieoczekiwana, mająca charakter wielowymiarowy i niejednoznaczny, odbiega od dotychczasowych doświadczeń i prognoz, budzi duże emocje ze względu na zagrożenie dla przetrwania ludzi i organizacji.
Zadaniem kierownictwa państwa jest optymalizacja całego systemu. Subopytmalizacja jest kosztowna a efekt końcowy wątpliwy.
Do optymalizacji potrzebna jest WIEDZA. Przy braku głębokiej wiedzy kończy się to optymalizowaniem części systemu przy ponoszeniu strat gdzie indziej.
System bezpieczeństwa narodowego – pewna meta struktura (w Polsce dopiero powstają jej elementy).
Należy się skupić na kreowaniu przyszłości a nie na jej przewidywaniu.
Misja państwa to jest powód jego istnienia. Jego posłannictwo. Jego predestynacja. Misja inspiruje ludzi do działania. Jest uniwersalna w czasie.
Misja jest odzwierciedleniem określającym szczególny, wyjątkowy sens i rację bytu organizacji teraz i w przyszłości.
Misja ukierunkowuje, stabilizuje, uwiarygodnia, integruje, inspiruje.
Misja i wizja.
Wizja jest ukonkretnieniem i rozwinięciem misji. Jest operacjonalizacją ideału do postaci celów.
Cel ideał misja – wszystkie te cele (w różnych dziedzinach) i zamiary to wizja
Cel a zamiar – o co walczymy dokąd zmierzamy. Państwo formułuje zamiary polityczne.
Cele zoperacjonalizowane (ilościowo jakościowe) – cele polityczne państwa
Cel, ideał misja > cel > zamiar > cel zoperacjonalizowany
Zbiór elementów i ich wzajemnych powiązań.
Przeszłość
Zmiana turbulencji otoczenia -> dostosowanie ciągu strategicznego -> dostosowanie umiejętności
STRATEGIA -> STRUKTURA
Przyszłość
Kształtowanie elastycznych umiejętności -> zmiana turbulencji otoczenia -> dostosowanie ciągu strategicznego
STRUKTURA -> STRATEGIA
Obszar wyzwań zagrożeń szans, aktualnie nieprzewidywalnych > obszar zidentyfikowanych aktualnych wyzwań, szans, zagrożeń > podobszar wyzwań, zagrożeń, szans włączone w aktualną podstawę informacyjną polityki zarządzania.
Bezpieczeństwo – subiektywny stan świadomości, w którym istniejący, prognozowany lub możliwy poziom zagrożeń nie wywołuje lęku, obawy, strachu o zachowanie /osiągnięcie/ uznawanych wartości, realizację fundamentalnych interesów i celów.
Dzięki wierze (racjonalnemu przekonaniu) o skuteczności realizowanych i planowanych działań własnych oraz innych podmiotów na rzecz kreowania oraz wykorzystywania szans bezpiecznego bytu i bezpiecznego rozwoju a także posiadanym zdolnościom
Wymyślić szanse (interesy itd.) jest znacznie trudniej niż zagrożenia.
W celu opracowania strategii bezpieczeństwa (określenia zagrożeń i szans) należy zbudować pewien model.
Megatrendy > trendy (podrzędne / podrzędnie złożone) -> np. unifikacja gospodarek regionalnych > trendy podrzędnie złożone (wyzwania – procesy, nowe wymagające identyfikacji i zajęcia określonego stanowiska) -> wyprowadzenie konkretnych zagrożeń i szans
Podział geograficzny (tylko charakter państwowy a nie organizacyjny)
Państwo (otoczenie wewnętrzne) < otoczenie zewnętrzne bliższe < otoczenie zewnętrzne dalsze
->
Dzielimy otoczenie na sfery:
Socjosfera – ekonomia, polityka, itd.
Technosfera
Biosfera
Następnie szukamy zagrożeń i szans w danej sferze
Podział II (kryterium organizacyjne)
Obejmuje nie tylko państwa, ale również organizacje wyznaniowe, korporacje / które zawierają się w sferze.
Wykład 2, 12.03.2011
Wizja - uporządkowane zwarte wyobrażenie o przyszłości.
Strategiczny przegląd bezpieczeństwa (narzędzie projektowania strategii bezpieczeństwa):
Wizja świata (na mniej więcej 25 lat do przodu) > narodowa refleksja nad państwem (rozwinięcie wizji, zamiary polityczne) > narodowy panel bezpieczeństwa (skupienie autorytetów w państwie aby określić przewidywaną pozycję Polski w świecie) + przegląd obronności > przegląd Sił Zbrojnych
Strategie sektorowe (ekonomiczna, społeczna, kulturowa, techniczno technologiczna)
Cele: przyszłe pożądane stany rzeczy możliwe do osiągnięcia w określonym czasie bądź przedziale czasu
Kwestie bezpieczeństwa – kwestie najistotniejsze, kwestie przetrwania państwa
Interesy – zmienna pośrednicząca między potrzebami, wartościami a celami polityki państwa, wyrażają i orientują wewnętrzne potrzeby narodu wyrażając je w języku polityki; dostarczają treści celom politycznym państwa
Np. W interesie Polski leży uniezależnienie się od dostaw ropy z Rosji
4 panele:
panel 1szy: interesy narodowe + cele strategiczne/bezpieczeństwa – przy czym cele muszą opierać się o raport na temat środowiska strategicznego. Nie da się tego rozdzielić.
Interesy identyfikujemy z różnych źródeł, statystyka, agendy rządowe, przedsiębiorstwa państwowe, stowarzyszenia (lewiatan, BCC)
2gi: środowisko strategiczne (zagrożenia i szanse) – opinie agencji pozarządowych, międzynarodowych, placówek dyplomatycznych, danych wywiadowczych, zlecone badania i prognozy. Prace zlecane ośrodkowi prognoz wschodnich itd. Po zebraniu materiałów, rzutuje się w przyszłość.
Inne podejście – projektowe, tworzymy przyszłość. Rzutujemy w przyszłość własne potrzeby i wartości i tworzymy własny obraz świata. Interesują nas tu głównie szanse. Zagrożenia to tylko 20% tego co możemy przewidzieć, powinniśmy projektować resztę. Kreujemy szanse.
3ci: koncepcje strategiczne (operacyjne – czyli są wdrażane w życie) – koncepcje osiągania celów. Działanie służące realizacji określonego celu politycznego. Średnio, do realizacji celu polityki bezpieczeństwa tworzy się 3-4 koncepcje. 1 – koncepcja realistyczna – taki ciąg zagrożeń który ma największe szanse wystąpienia. 2 – koncepcja optymistyczna – siła wpływu ciągu jest najmniej szkodliwa. 3 – koncepcja pesymistyczna – ciąg strategiczny w którym pewne procesy i wydarzenia mają najbardziej destrukcyjne skutki. 4 – niespodziankowa – ciąg strategiczny ma parametry zagrożenia o najmniejszej szansie wystąpienia ale są najbardziej destrukcyjne
Opcje -> następstwa wyboru każdej z alternatyw -> użyteczność każdej pary (jak wpłynie na funkcjonowania państwa) -> wybór, decyzja (polityczna) -> zadania, dyrektywy wykonawcze
4ty: koncepcje implementacji – strategia osiągania strategii
Strategia -> operacja -> taktyka
Interesy + (zagrożenia/szanse) ciąg strategiczny = cel polityki bezpieczeństwa
Ciąg strategiczny – wiele zagrożeń w różnych kierunkach i działających z różną siłą. Przewidywany kierunek rozwoju zagrożeń w czasie. Zbiór mobilizacji wewnątrz systemowych (wiele zagrożeń, poszukiwanie dominującego, mającego charakter ciągu).
Poziom 1: ekonomiczne, społeczne, kulturowe, religijne
Poziom 2: jeden z tych elementów staje się dominującym, pojawiają się rozruchy
Poziom 3: poziom niezadowolenia społecznego może powodować zagrożenie militarne
S.P.B – koncepcja, wysoki poziom szczegółowości | S.B – znacznie ogólniejszy od spb, tylko zarys koncepcji
ŚCIĄGNĄĆ STRATEGIĘ Z 2007 ROKU i wyd...
MALA1431