Teofrast, Badania nad roślinami.pdf

A K A D E M I A

Z I A Ł W K R A K O W I E

P O L S K A

O D D Z

N A U K

TEOFRAST

BADANIA NAD RO

BADANIA NAD ROŚLINA

LINAMI

Opracował i tłumaczył

z jĘzyka greckiego

JERZY SCHNAYDER

K R A K Ó W 1 9 6 1

Wydanie I Nakład 400 + 20 egz. Ark. wyd. 20,5 Ark. druk. 48¼

Oddano do produkcji 14. XI. 1960 Podpisano do druku 25. II. 1961 Druk ukoŃczono w marcu 1961

E-15

Zamówienie nr 272/60

Cena zł 41,—

Wykonano w Zakładzie Produkcji Skryptów KZPPT w Krakowie

OkładkĘ wykonała Drukarnia Uniwersytetu JagielloŃskiego

Wstę p

Teofrast z Erezu na wyspie Lesbos (327-207), uczeń, po-

tem przyjaciel Arystotelesa, a wreszcie bezpośredni jego

następca w kierownictwie Liceum, to niestrudzony, na nie-

których polach samodzielny pracownik naukowy, który nie do-

równał wprawdzie mistrzowi głębokością sądów i oryginalnoś-

cią pomysłów, ale go może przewyższał wszechstronnością za-

interesowań (por. J. Schnayder, Teofrast z Erezu, Meander IX

1954, s. 174-186). Niektóre jego metodyczne chwyty w za-

kresie badań naukowych nawet w XX w. mogą wywołać słuszne

uznanie, nie mówiąc o tym, że nie jedno z jego dzieł stanowi

do dziś dnia ważną pozycję w historii nauk, zwłaszcza przyrod-

niczych.

Pozostawał dość długo w cieniu sławy swego mistrza i do-

piero badania ostatnich kilkudziesięciu lat pokazały nam

Erezyjczyka we właściwym świetle. Obok zdumiewającej wszech-

stronności i nowatorstwa naukowego na niektórych polach ude-

rzać musi u Teofrasta niezwykła pracowitość w gromadzeniu materia-

łów.

I tak napisał pierwszą w Europie historię filozofii (słynne

Poglądy filozofów przyrody). Na polu logiki rozwinął wspólnie z

innym znakomitym uczniem Arystotelesa, Eudemem z Rodos, naukę o

wnioskowaniu zwłaszcza hipotetycznym. Znamy prawie 29 tytułów pism

logicznych a z niektórych mamy około 100 fragmentów. Ważny jest

dłuższy fragment metafizyczny, dotyczący podstawowych kwestii z

zakresu badań przyrodniczych, opartych na obserwacji.

Wiele pism odnosi się do zakresu etyki. Należą tu prze-

de wszystkim sławne Charaktery, dostatecznie u nas spopula-

ryzowane. Ze wszystkich pism etycznych najważniejsze są jed-

nak spore fragmenty odnoszące się do Teofrastowego trakta-

tu 0 pobożności. Jego autorytet uznał ostatnio (1950) his-

mmmmmmmmm

toryk religii greckiej, M. Nilsson. Jest to właściwie jedyne

dzieło z tego zakresu.

Do dziedziny psychologii należy obszerny i ważny fragment,

omawiający wrażenia zmysłowe, które Teofrast uznał za podstawę

wiarygodności naszego poznania. Z pisma o zapachach posiadamy

obszerny fragment, ważny dla historii kultury materialnej, w

szczególności dla historii antycznej kosmetyki, olejkarstwa, częś-

ciowo przemysłu winnego.

Wszechstronny encyklopedysta nie pominął dziedziny prawa i według

świadectwa Cycerona (Leg. III 14) był autorytetem również i w tym

zakresie nauki.

Do zasad stylu literackiego odnosiło się 11 traktatów re-

torycznych. Mamy tylko rozproszone fragmenty rozprawy O sty-

lu. Nie brakło też dzieł z zakresu muzyki. W dziedzinie fi-

zyki, pojętej w najszerszym znaczeniu tego wyrazu, wystą-

pił Teofrast z dziełem, w 8 księgach (Fizyka) oraz z szere-

giem monografii. Zachowały się luźne fragmenty, których przy-

dział nie zawsze jest pewny. Rekonstrukcję głównego dzie-

ła meteorologicznego (w 2 ks.) oparto ostatnio na no-

wych fragmentach arabskich. Zachował się obszerny traktat

0 kamieniach (wydał go ostatnio Caley E. R. i Richards J. F.

C. z przekładem i komentarzem, Columbus, Ohio University

1956). Jest to pierwsze znane nam pismo starożytne z zakre-

su mineralogii. Spomiędzy pism przyrodniczych najważniejszy

jest jednak dłuższy traktat 0 ogniu. Podkreśla tu autor

specjalne stanowisko ognia między elementami: ogień zawsze

potrzebuje substratu i tym różni się od innych elementów.

Samodzielność Teofrasta wobec Arystotelesa wyraża się tutaj w

wyłączeniu ognia spomiędzy tradycyjnie uznawanych czterech ele-

mentów.

Szczytowym osiągnięciem starożytnej botaniki były dwa,

szczęśliwym trafem w całości zachowane, obszerne dzieła bo-

taniczne: Badania nad roślinami - ( Περὶ φυτῶν ἱστορίας, Hi-

storia plantarum) w 9 księgach, odpowiadające temu mniej

więcej, co dzisiejsza botanika nazywa systematyką - oraz nie-

wiele mniejsze dzieło, zatytułowane: Przyczyny procesów

mnnmmmmmmmmm

zachodzących w roślinach - ( Περὶ φυτῶν αἰτιῶν , De causis plan-

tarum) w 6 księgach; traktat ten odpowiada znów nowożytnej

fizjologii roślin. Zabrał się do tych prac Teofrast już w starszym

wieku (miał wtedy ponad 60 lat) i przedstawił w nich rezul-

taty własnych obserwacji oraz cudzych badań. Nierównie ważniejsze

jest pierwsze dzieło systematyczne, drugie znów zasługuje na uwagę

ze względu na stanowisko autora wobec pewnych ważnych problemów z

zakresu botaniki.

Przede wszystkim nasuwa się zagadnienie poprzedników Teo-

frasta oraz jego bezpośrednich źródeł na polu badań bota-

nicznych. Obok cytatów poetyckich, których wprowadzenie dyk-

towane było względami raczej stylistycznymi, znajdujemy w

tych dziełach cytaty filozoficzne, najczęściej Demokryta i

Empedoklesa. Jedne i drugie omówił O. Kirchner w ważnej i

właściwie pionierskiej (jeżeli chodzi o źródła) rozprawie,

Die bot. Schriften des Teophr. (Fleckeis. Jahrbb. für klass.

Philol. VII Suppl. 1873, s. 499 n.) oraz zauważył i częś-

ciowo udowodnił, że nasz botanik znacznie więcej wyzyskał

źródeł, niż ich wyraźnie cytował. W szczegółach nie została

ta sprawa dotychczas dokładnie zbadana. W każdym razie dość

dużo faktów z zakresu botaniki, omawianych przez Teofrasta,

znano już przed nim, np. podział na rodzaje i gatunki, na

osobniki męskie i żeńskie, niektóre choroby roślin, częścio-

wo problemy dotyczące kwiatów, nasion, kiełkowania, rozwoju

i opadania liści (wykazał to Kirchner, s. 512 n.). Z trady-

cji, jaką rozporządzamy, wynika, że takimi zagadnieniami in-

teresował się najbardziej Empedokles. Poza nim wchodzą tu

w rachubę bardzo mało znani nam przyrodnicy, Klidem i Me-

nestor oraz przeważnie bezimienni praktycy, zarówno rolni-

cy, jak lekarze, którzy się wypowiadali na temat leczniczych

wartości ziół albo szkodliwego ich działania, poza tym rów-

nież anonimowi praktyczni sadownicy, drwale, zbieracze ko-

rzonków leczniczych, popularni w Grecji tzw. ῥιζοτόμοι (rhi-

dzotómoi), którzy zapewne posiadali wiele praktycznych wia-

domości, choć ciasne musiały być granice ich obserwacji. Nie

pierwszy więc Teofrast zwrócił uwagę na rośliny i wielu miał

poprzedników.

Najważniejszy oczywiście jest tu stosunek Erezejczyka do

Ammmmmmrystotel

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: