EBOOK_Jan_Przewoznik_Trening_psychologiczny_w_szachach.pdf

Jan Przewoźnik: Trening psychologiczny w szachach*

Chociaż często podkreśla się duże znaczenie psychologii w szachach, to można odnieść takie wrażenie, że jest to

dziedzina, w której dotychczas więcej się u nas mówiło, niż czyniło w sposób świadomy i systemowy. Zresztą, jest

i odwrotnie - w dalszym ciągu wiele jest jeszcze nie wykorzystanych możliwości badań w szachach, które mogłyby

być spożytkowane w psychologii (Przewoźnik, 1984). Tymczasem połączenie psychologii i szachów jest ważne w

praktyce każdego szachisty. Podkreślają to największe autorytety; wystarczy wspomnieć Kasparowa i Karpowa

(Munzert, 1988, s. 216-252).

Dlatego propozycja poprowadzenia zajęć z psychologii szachów w ramach Młodzieżowej Akademii Szachowej

stanowiła dla mnie niezwykle atrakcyjne wyzwanie, gdyż stwarzała szansę w pewnym sensie przecierania nowych

szlaków, czy też systematyzowania prób podejmowanych przez szachistów intuicyjnie. Wszak nie ulega

wątpliwości, że każdy do pewnego stopnia ukształtowany już szachista wypracowuje sobie swe własne metody

samokontroli, reżimu turniejowego, przygotowywania szczytu formy na pożądany okres czasu, itd.

Niniejszy artykuł podsumowuje roczny program pracy z młodymi szachistami, przygotowany w ramach zajęć

praktycznych na kolejnych sesjach Akademii Szachowej.

Chciałbym zaprezentować w nim podstawy teoretyczne i niektóre ćwiczenia praktyczne. Z racji ograniczonego

miejsca, nie włączyłem w opis wielu przykładów konkretnych działań, jakie podejmowaliśmy na zajęciach.

Program wspierał się na pięciu filarach:

1. Umiejętność wyznaczania sobie celów.

2. Pozytywne myślenie.

3. Radzenie sobie ze stresem.

4. Kształtowanie charakteru.

5. Pozytywny obraz siebie.

Wybór takich, a nie innych kierunków pracy opierał się na osiągnięciach współczesnej psychologii sportu, ale

także psychologii kierowania samym sobą, kształtowania własnego charakteru. Z założenia zajęcia miały

wspomagać harmonijny i całościowy rozwój młodego człowieka, a nie tylko ograniczać się do wąskiego

zastosowania w szachach. Filary te zostaną teraz kolejno omówione.

Jan Przewoźnik: Trening psychologiczny w szachach*

1. UMIEJĘTNOŚĆ WYZNACZANIA SOBIE CELÓW

Przyjmuje się współcześnie w psychologii, że jednym z bardzo istotnych warunków osiągania sukcesów w sporcie,

w biznesie, w życiu osobistym jest umiejętność właściwego wyznaczania sobie celów do osiągnięcia (por. np.

Birkenbihl 1996, Covey 1996).

Aby cel był poprawnie sformułowany, powinien spełniać wiele kryteriów. Oto najważniejsze z nich:

G Mierzalny (Każdego dnia szachista może sprawdzić, czy zbliża się do osiągnięcia celu.)

G Konkretny (Występuje obserwowalne zachowanie.)

G Pozytywnie sformułowany (Nie: „Nie będę się denerwował”, Ale: „Zachowam spokój!”)

G Ambitny (Pobudza entuzjazm i motywację.)

G Realistyczny („Mierz wysoko ale realistycznie.”)

G Określony w czasie (Kontroluj, w jaki sposób zbliżasz się do celu i wiedz, kiedy go osiągnąłeś!)

G Zgodny z innymi ważnymi celami i wartościami

G Dający satysfakcję zarówno w trakcie realizacji zadania, jak i po jego zakończeniu.

Młody szachista może sam lub wspólnie z trenerem ustalić bardzo rozbudowany plan realizacji konkretnych celów

w bardzo szerokim zakresie. Plan może obejmować przykładowo następujące elementy: debiuty, gra środkowa,

końcówki, taktyka turniejowa, kształtowanie odporności psychicznej, itd. Ostatecznie można wykreować pewien

„Model mistrza”, model adekwatny do indywidualnych predyspozycji zawodnika.

Efektem całościowego podejścia do realizacji celów może być jasne uświadomienie sobie przez zawodnika,

jakiego rodzaju umiejętności ma nabyć w procesie wieloletniego treningu.

Warto odpowiedzieć przy tym na trzy pytania:

1. Co mam robić?

2. Jak mam to zrobić?

3. Dlaczego mam to zrobić?

Odpowiedź na pierwsze pytanie wyznaczy kierunek działania; odpowiedź na drugie - sposób osiągnięcia celu;

odpowiedź na trzecie uświadomi czynniki motywujące do działania. Zobaczmy przykład realizacji takiego modelu:

Co zrobić? Np.: Osiągnąć mistrzowski poziom rozgrywania debiutu.

1.e4 d6 2.d4 Sf6 3.Sc3 g6 4.f3.

Jak to zrobić? Np.: Poprzez codzienne studiowanie partii czołowych arcymistrzów.

Jan Przewoźnik: Trening psychologiczny w szachach*

Dlaczego to robić? Np.: Żeby w najbliższym sezonie upolować arcymistrzowski „skalp”, wygrać z arcymistrzem.

Szczególnie należy zadbać o trzeci element triady. W kreowaniu elementu motywacyjnego młodego zawodnika

bardzo istotną rolę spełnia właśnie trener. Czajkowski (1989) udziela wskazówek dla trenerów, w jaki sposób

powinni wzmacniać motywację swych zawodników:

1. Trzeba mieć na uwadze radość, zdrowie, sprawność, aktywność z uprawiania sportu przez zawodnika!

2. Zawodnik powinien odczuć smak powodzenia, zwycięstwa.

3. Należy wydobywać inicjatywę ze strony zawodników, obudzić ich współodpowiedzialność.

4. Trzeba ustalać realistyczne cele i zadania szkoleniowe.

5. Trener powinien budować poczucie własnej wartości u zawodników.

6. Trener musi stosować różnorodne formy ćwiczeń na treningu. Bez monotonii!

7. Niech sport będzie czymś niezmiernie ważnym dla zawodników, czemu mogą poświęcić maksimum uwagi.

* * *

Warto jeszcze podkreślić, ze współcześnie, nie tylko w sporcie, kładzie się akcent na projektowanie

długoterminowe karier. Poniższy schemat stanowi przełożenie takiego myślenia na konkretny podział zajęć:

Planowanie / Wykonanie

Zadanie treningowe / Minuty

Trening / Godziny

Jednostka treningowa / Dzień

Mikrocykl treningowy / Tydzień

Mezocykl treningowy / Miesiące

Makrocykl treningowy / Rok

Etapy szkoleniowe / Lata

Na zakończenie rozdziału o znaczeniu celów w rozwoju młodych szachistów - jeden z możliwych przykładów

systematycznej pracy nastawionej na osiąganie celów.

PRZYKŁAD

Szachiści z danego regionu powinni utworzyć debiutowe grupy tematyczne. Np. trójka zawodników stanie się

specjalistami od wariantu 1.e4 d6 2.d4 Sf6 3.Sc3 g6 4.f3, jako aktywnej formy reakcji na Obronę Pirca -

Ufimcewa.

Zalecane kroki, które należy podjąć:

Jan Przewoźnik: Trening psychologiczny w szachach*

WOLA

1.1. Zawiązać grupę, ustalić miejsca i czas spotkań, podzielić się obowiązkami i odpowiedzialnością (jakie

konsekwencje będą poniesione, jeśli praca nie zostanie wykonana na czas), ustalić zasady współpracy z trenerami.

Zwłaszcza ustalić:

- co chcemy osiągnąć

- jak dużo czasu przeznaczymy na zrealizowanie poszczególnych etapów (tzn. kiedy zakończymy eksperyment).

WIEDZA

1. 2. Wybrać z bazy danych i biuletynów wszystkie partie specjalistów od tego systemu (np. Judasin, Short, itd.).

1.3. Indywidualnie w domu przejrzeć wszystkie kluczowe partie.

1.4. Wybrać zestaw krytycznych pozycji (tam, gdzie w komentarzach podawana jest ocena - „niejasna”).

1.5. Przeanalizować w grupie krytyczne pozycje i wybrać odpowiednie plany gry w grze środkowej, a także

przygotować nowinki do zastosowania.

1.6. Rozegrać wewnętrzny turniej tematyczny lub partie treningowe, w krytycznych pozycjach (np. półgodzinne

partie).

1.7. W podsumowaniu napisać wspólnie artykuł teoretyczny na temat wariantu 4.f3. Artykuł ten będzie tajną bronią

zawodników, będzie w ciągu dwóch lat stale uzupełniany o doświadczenia z partii turniejowych.

CEL DO OSIĄGNIĘCIA NA TYM ETAPIE: Szachiści będą posiadali wiedzę o danym wariancie na poziomie ELO

2400 - 2500. Czy szczegółowe cele są osiągnięte, może sprawdzać trener za pomocą następujących metod:

Testowanie, czy zawodnik pamięta dokładnie najważniejsze partie.

Testowanie, czy zawodnik potrafi wymienić główne warianty wraz z końcowymi ocenami i planami gry.

Testowanie, czy zawodnik potrafi wymienić wszystkie krytyczne pozycje, ważne dla końcowej oceny wariantu z 4.f3.

Testowanie, jakie nowinki ma przygotowane zawodnik w danym wariancie.

Analiza partii - sprawdzanie, czy zawodnik rozegrał sam debiut na poziomie arcymistrzowskim.

UMIEJĘTNOŚCI

1.8. Partie turniejowe - dzielenie się analizami, partiami, uwagami.

1.9. Sprawdzanie, czy są wprowadzane wzmocnienia do już rozegranych wariantów.

1.10. Opublikowanie artykułu teoretycznego w zagranicznym piśmie szachowym.

Jan Przewoźnik: Trening psychologiczny w szachach*

CEL: Korzyści, które osiągną zawodnicy:

- poznanie wariantu debiutowego na najwyższym poziomie

- nauczenie się zasad współpracy w zespole

- wykształcenie profesjonalnych nawyków w pracy nad debiutami

- poznanie zasad permanentnego rozwoju w szachach.

Poprzez takie systematyczne podejście szachiści osiągają jeszcze jeden cel: uczą się nawyków profesjonalnego

podejścia do długofalowego rozwiązywania problemów, co może być przydatne w ich przyszłej pracy zawodowej,

na przykład menedżerskiej.

1.11. Zastosowanie powyższej metodologii w nowo wybranym wariancie debiutowym.

Następuje tu transformacja umiejętności, profesjonalnych nawyków, a także korzyści związane z tak zwanym

transferem uczenia się (tak jak np. łatwiej opanować drugi, czy trzeci kolejny język obcy).

2. POZYTYWNE MYŚLENIE

Na drodze do osiągnięcia wyznaczonych sobie celów podkreśla się w literaturze dość zgodnie moc pozytywnego

myślenia. Moc, na którą zwracają uwagę zarówno psychologowie (Birkenbihl 1996, Sommer, Falstein 1996,

Seligman 1994, ), ale którą dokumentują także badania w medycynie (por. np. pozytywny program dla osób

dotkniętych chorobą nowotworową w ujęciu Simontona, 1993, 1996).

Stąd drugim filarem treningu psychologicznego było budowanie całościowej filozofii pozytywnego, realistycznego

myślenia. Wybitny badacz optymizmu, Amerykanin Martin Seligman, badał tysiące osób i doszedł do wniosku, że

w wielu sytuacjach pesymiści łatwiej się poddają, częściej też popadają w depresję. To właśnie Seligman był

odkrywcą tzw. „wyuczonej bezradności”. I to on odkrył wiele technik, które pozwalają przełamywać bezradność,

zmieniać pesymistyczne widzenia świata na optymistyczne. Według Seligmana, jeżeli zawsze uważamy, że nasze

niepowodzenia wynikają z naszej winy, to spada na nas więcej klęsk życiowych. Może to działać na zasadzie tak

zwanego ”samospełniającego się proroctwa” .

Zdaniem Seligmana, psychologia ostatnich dwudziestu lat w sposób wyraźny pokazuje obraz człowieka, który sam

może wybierać sposób swojego myślenia. Językiem teorii decyzji powiedzielibyśmy, że człowiek

jest samosterowny, tzn. sam bierze odpowiedzialność za podejmowane przez siebie działania, ale także ... myśli.

Jednym z adekwatnych haseł obrazujących taką postawę może być: „Nie jest ważne co mnie spotyka, ale ważne

jest, jak na to zareaguję.”

Znajomość odkryć Seligmana i innych badaczy jest ważna także dla osiągania sukcesów w szachach. Dlatego

warto zapoznać się z jego teorią. Tutaj skoncentrujemy się na wybranych metodach, jakie szachiści mogą stosować

w treningu psychologicznym. Zacznijmy od metod związanych z teorią Seligmana.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: