KOZŁOWSKI Kazimierz, Wokół powstania diecezji szczecińsko-kamieńskiej w 1972 roku.pdf

Wokół powstania diecezji szczecińsko-kamieńskiej

167

PERSPEC T IVA

Legnickie Studia

Teologiczno-Hi sto rycz ne

Rok IV 2005 Nr 1

K AZIMIERZ K OZŁOWSKI

WOKÓŁ POWSTANIA DIECEZJI

SZCZECIŃSKO-KAMIEŃSKIEJ W 1972 ROKU *

1. W stronę bulli papieskiej Episcoporum Poloniae coetus

(1967-1972).

Nie ulega wątpliwości, iż poszukując źródeł doniosłej, zarówno

z politycznego, jak i religijnego punktu widzenia, decyzji papieża

Pawła VI w sprawie ustanowienia nowej organizacji Kościoła ka-

tolickiego na ziemiach polskich z czerwca 1972 r. trzeba brać pod

uwagę historię stosunków państwo – Kościół począwszy od 1945 r.

– Kościół począwszy od 1945 r.

skopatem Polski, jak i ze Stolicą Apostolską. Nowa polityka Stolicy

Apostolskiej względem komunistycznych państw Europy Środkowej

skopatem Polski, jak i ze Stolicą Apostolską. Nowa polityka Stolicy

zapoczątkowana pontyﬁkatem papieża Jana XXIII w 1958 r., a na-

stępnie kontynuowana przez papieża Pawła VI miała znaczący wpływ

na omawiane relacje państwo – Kościół. Ważne też niezwykle są sto-

– Kościół. Ważne też niezwykle są sto-

– „O usta-

nowieniu stałej organizacji kościelnej na Ziemiach Odzyskanych”

z 30 października 1972 r. czytamy: „Stolica Apostolska miała nie-

łatwą sytuację. Odkładano w nieznaną przyszłość traktat pokojo-

wy. A Kościół przecież jest Matką wszystkich katolików, i Polaków

i Niemców, i zwycięskich i zwyciężonych. Nie jest on i nie chce być

instancją polityczną – nie może wyprzedzać faktów politycznych.

– nie może wyprzedzać faktów politycznych.

* Artykuł ten stanowi poszerzoną wersję referatu wygłoszonego przez autora na

Zamkowym Spotkaniu Historycznym w Szczecinie 22 stycznia 2004 r. dla upamięt-

nienia 80. urodzin pierwszego metropolity szczecińsko-kamieńskiego abpa seniora

Mariana Przykuckiego.

–

Chodzi tu zarówno o relacje władz partyjnych i państwowych z Epi-

skopatem Polski, jak i ze Stolicą Apostolską. Nowa polityka Stolicy

Apostolskiej względem komunistycznych państw Europy Środkowej

–

sunki Polska – RFN. Na ten temat w liście Episkopatu Polski

– RFN. Na ten temat w liście Episkopatu Polski

168

K AZIMIERZ K OZŁOWSKI

–

gruzować nawarstwień wieków w tej dziedzinie. Nastąpiło więc do-

raźne zabezpieczenie potrzeb religijnych i narodowych na Ziemiach

Odzyskanych przez sprawnie funkcjonującą administrację kościelną.

Na ostateczne decyzje nawiązujące do roku 1000 trzeba było jeszcze

poczekać”. I dalej w tym liście: „W maju 1972 r. miała miejsce ratyﬁ-

kacja układów polsko-niemieckich i w niespełna miesiąc dnia 26 czerw-

ca 1972 r. nastąpił historyczny akt Stolicy Apostolskiej. Dokument

papieski nawiązuje do czasów Bolesława Chrobrego; reorganizację

– i ustanawia diecezje na Ziemiach Odzyskanych, wskrzesza diece-

–

zję kołobrzeską (Koszalin) i kamieńską (Szczecin), eryguje diecezję

opolską i gorzowską, obsadza diecezję warmińską oraz przywraca ty-

tuł i prerogatywy metropolii wrocławskiej” 1 .

Oceniając aktywność Episkopatu Polski na rzecz ustanowienia

stałej administracji kościelnej na ziemiach pozyskanych przez Polskę

w 1945 r. ks. prof. Zygmunt Zieliński w swej ostatnio wydanej mo-

nograﬁi pisze: „Ustabilizowanie organizacji kościelnej na ziemiach

zachodnich i północnych było przede wszystkim pilną potrzebą Ko-

ścioła”. Zwraca ponadto uwagę na propagowaną w sferach partyj-

no-rządowych tezę, iż „w przeszłości ciągle obwiniano Episkopat

o brak patriotyzmu i ślepe oddanie Rzymowi, który sympatyzował

1 Kopia listu Episkopatu w zbiorach Kurii archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej.

W Komunikacie z 131 Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski czytamy także:

„Na mocy tych decyzji tak istniejące, jak i nowo erygowane diecezje położone na

Ziemiach Zachodnich i Północnych zostają włączone na stałe do polskiej organizacji

kościelnej. I tak:

1.diecezja Warmińska zostaje włączona do kościelnej prowincji Warszawskiej,

2.diecezja Gdańska, diecezja Koszalińsko-Kołobrzeska i diecezja Szczecińsko-Ka-

mieńska zostają włączone do prowincji kościelnej Gnieźnieńskiej,

3.diecezja Gorzowska i diecezja Opolska zostają włączone do prowincji kościelnej

Wrocławskiej.

Jednocześnie Stolica Apostolska mianowała sześciu Biskupów Rezydencjalnych:

1.Arcybiskupa Bolesława Kominka Arcybiskupem Metropolitą Wrocławskim,

2.Biskupa Józefa Drzazgę Biskupem Warmińskim,

3.Biskupa Franciszka Jopa Biskupem Opolskim,

4.Biskupa Wilhelma Plutę Biskupem Gorzowskim,

5.Biskupa Jerzego Strobę Biskupem Szczecińsko-Kamieńskim,

6.Biskupa Ignacego Jeża Biskupem Koszalińsko-Kołobrzeskim.

Dla nowo erygowanych diecezji zostaną ustanowione kościoły katedralne i prokate-

dralne, a mianowicie:

1.kościół pw. Podwyższenia św. Krzyża w Opolu kościołem katedralnym dla diecezji

Opolskiej,

Zresztą – nie można było pospiesznie, bez szkody dla sprawy od-

– nie można było pospiesznie, bez szkody dla sprawy od-

Wokół powstania diecezji szczecińsko-kamieńskiej

169

z Niemcami” 2 . W połowie lat sześćdziesiątych dochodziło do bezpo-

średnich kontaktów przedstawicieli Stolicy Apostolskiej z rządem PRL.

Dnia 5 kwietnia 1965 r. miało miejsce spotkanie ambasadora PRL we

Włoszech Adama Willmana z prałatem Agostino Casarolim z Sekretariatu

Stanu. Wówczas to ambasador Polski – nawiązując do wypowiedzi

– nawiązując do wypowiedzi

–

ków ze Stolicą Apostolską jest uznanie granic Polski z Niemcami na

Odrze i Nysie 3 . Kolejna rozmowa Casarolego z Willmanem odbyła

się 8 lipca 1965 r. Negocjacje dotyczyły m.in. administracji kościel-

nej tak na wschodzie (chodziło o metropolię wileńską i lwowską), jak

i na zachodzie.

Władze Polski Ludowej starały się o porozumienie ze Stolicą

Apostolską bez udziału prymasa Stefana Wyszyńskiego i Episkopatu

Polski. Próba ta nie powiodła się. Podczas spotkania w czerwcu 1966 r.

Agostino Casaroli poinformował ambasadora PRL, iż „opinie rządu

i Stolicy Apostolskiej o kardynale Wyszyńskim i jego działalności były

nie tylko rozbieżne, ale znajdowały się prawie na antypodach. Papież

miał pełne zaufanie do kardynała i nie zamierzał stwarzać wrażenia,

że w niego wątpił. W żadnym razie Stolica Święta nie mogła pod-

miał pełne zaufanie do kardynała i nie zamierzał stwarzać wrażenia,

że w niego wątpił. W żadnym razie Stolica Święta nie mogła pod-

miał pełne zaufanie do kardynała i nie zamierzał stwarzać wrażenia,

jąć inicjatywy, która w opinii publicznej mogłaby zostać odczytana

(a rząd by już o to zadbał) jako odwołanie prymasa albo wezwanie go

do zmiany kursu” 4 . Są to sprawy znane i dość szeroko w literaturze

naukowej i publicystyce upowszechnione.

2.kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Gorzowie kościołem katedralnym dla diecezji

Gorzowskiej,

3.kościół pw. św. Jakuba w Szczecinie kościołem katedralnym, a kościół pw. św. Jana

Chrzciciela w Kamieniu oraz kościół [Najświętszego] Serca Pana Jezusa w Szczecinie

kościołami prokatedralnymi dla diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej,

4.kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Koszalinie kościołem katedralnym,

kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Kołobrzegu kościołem prokatedralnym dla die-

cezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej.

W związku z tym kapłani diecezjalni, którzy w dniu 28 czerwca 1972 roku wykonują

powierzone im prawnie obowiązki duszpasterskie (np. proboszczów, administrato-

rów, wikariuszów, prefektów, katechetów itp.) na terenie nowo utworzonych diecezji,

zostają ipso facto inkardynowani do tychże diecezji” (Kraków, 28 czerwca 1972 r.).

2 Z. Z IELIŃSKI . Kościół w Polsce 1944-2002. Radom 2003.

3 J. Ż ARYN . Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989). Warszawa 2003

s. 264.

4 A. C ASAROLI . Pamiętniki. Męczeństwo cierpliwości. Cyt. za: Ż ARYN . Dzieje Kościoła

katolickiego. s. 266.

–

wielu polityków PRL – stwierdził, iż warunkiem normalizacji stosun-

– stwierdził, iż warunkiem normalizacji stosun-

170

K AZIMIERZ K OZŁOWSKI

Proces formowania się diecezji szczecińsko-kamieńskiej stanowił

część zabiegów polskiego Episkopatu o unormowanie administracji

kościelnej na ziemiach pozyskanych przez Polskę w 1945 r. na zacho-

dzie i północy kraju.

Niewątpliwie doniosłą rolę w tym procesie ustanowienia i organi-

zacji diecezji szczecińsko-kamieńskiej odegrał jej pierwszy ordyna-

riusz bp dr Jerzy Stroba. Posiadał on doskonałe rozeznanie w sytuacji

zarówno duszpasterskiej, jak i społeczno-politycznej regionu, gdyż od

1958 roku był biskupem pomocniczym bpa W. Pluty w diecezji go-

rzowskiej. Biskup Pluta działając w porozumieniu ze swymi sufraga-

nami opracował na potrzeby Episkopatu Polski adresowane do kard.

Stefana Wyszyńskiego i sekretarza Episkopatu bpa B. Dąbrowskiego

liczne memoriały i studia dotyczące konieczności podziału diecezji

gorzowskiej (administrację gorzowską w korespondencji kościelnej

zawsze nazywano „diecezją”

–

pie, że względy duszpasterskie zadecydowały o utworzeniu diecezji

w Szczecinie. Pierwszy ordynariusz diecezji w Szczecinie mówił, że

„Szczecin, największy po Wrocławiu ośrodek miejski na ziemiach za-

chodnich, rozwijający się dynamicznie pod względem gospodarczym

i kulturalnym, odległy od Gorzowa o przeszło 100 km, wołał o wła-

snego biskupa. Administratorzy Diecezji Gorzowskiej, a później jej bi-

skupi, rozumieli dobrze tę potrzebę, gdyż organizowali dla Szczecina

osobne konferencje rejonowe duchowieństwa” 6 . J. Stroba wspomniał

także, iż księża z terenu województwa szczecińskiego zabiegali (bez-

skutecznie) w kurii gorzowskiej, aby w Szczecinie zamieszkał jeden

z biskupów pomocniczych. A po przypomnieniu losów biskupstwa

w Wolinie i Kamieniu, arcybiskup konkludował: „Tradycja historyczna

– stwierdził na wstę-

5 Obszerna dokumentacja na temat aktywności biskupów gorzowskich w tym zakre-

sie, która stanowiła osobiste archiwum bpa I. Jeża znajduje się w zbiorach Kurii die-

cezji koszalińsko-kołobrzeskiej.

6 J. S TROBA . Początki diecezji szczecińsko-kamieńskiej. „Prezbiterium” 1985 nr 1-5

s. 66-75.

diecezją ”

diecezją ) na trzy mniejsze jednostki 5 .

W czasie otwartej dla wielu zainteresowanych zagadnieniem histo-

rii Kościoła katolickiego w regionie konferencji zorganizowanej pod-

czas Dni Kultury Chrześcijańskiej 20 listopada 1984 r. w Szczecinie abp

Jerzy Stroba (był wówczas metropolitą poznańskim), który kierował

diecezją szczecińsko-kamieńską w latach 1972-1978, zrekapitulował

starania o powołanie diecezji i początki jej organizacji. Nie wdając się

w polityczne implikacje – doskonale mu znane

– doskonale mu znane

Wokół powstania diecezji szczecińsko-kamieńskiej

171

przemawia więc za tym, aby nawiązując do piastowskiego biskupstwa

w Wolinie i Kamieniu powołać po powrocie tych ziem do Polski bi-

skupstwo szczecińsko-kamieńskie. Nie na końcu za powstaniem die-

cezji w Szczecinie przemawiała także polska racja stanu. Szczecin był,

obok Wrocławia, największym znanym miastem na ziemiach zachod-

nich. Należało (...) oczekiwać, że powstanie biskupstwa w Szczeci-

nie zostanie odczytane jako wymowny przejaw stabilizacji życia pol-

skiego na ziemiach zachodnich i podniesie rangę tego miasta na pła-

szczyźnie międzynarodowej. Potrzeba powstania biskupstwa w Szcze-

cinie żyła w świadomości kapłanów i społeczeństwa ziemi szczeciń-

skiej. Oczekiwano od lat biskupa w Szczecinie” 7 .

Przechodząc do przypomnienia działań prowadzonych przez pol-

ski Episkopat w celu stworzenia warunków do powołania diecezji

w Szczecinie, pierwszy ordynariusz tej diecezji wspominał aktywność

i zapobiegliwość prymasa Stefana Wyszyńskiego i sekretarza Epis-

kopatu bpa Bronisława Dąbrowskiego w tej sprawie. Istotne są rów-

nież rozmowy Prymasa z biskupem gorzowskim Wilhelmem Plutą

z jesieni 1969 r. Trzeba oczywiście pamiętać o aktywności Prymasa

i Episkopatu Polski w Stolicy Apostolskiej i randze memorandum

z 15 grudnia 1969 r., które Prymas wręczył Pawłowi VI 8 . Dokument ten

został uchwalony na plenarnym posiedzeniu Episkopatu polskiego,

jakie odbyło się w Warszawie w dniach 29 września – 1 października

– 1 października

1969 r.

Z zachowanej dokumentacji wynika, że robocze kontakty biskupa

Dąbrowskiego z biskupami gorzowskimi Plutą, Strobą i Jeżem z lat

1969-1971 miały na celu wypracowanie kształtu organizacyjnego i za-

dań duszpasterskich dla planowanych nowych jednostek. Generalnie

rzecz biorąc, wspomniani biskupi nawiązując do sugestii Prymasa za-

proponowali, aby diecezję gorzowską (tak praktycznie nazywano ob-

szar administracji apostolskiej w Gorzowie) podzielić na trzy części 9 .

Nie mieli wspomniani biskupi wątpliwości, iż nowe diecezje powinny

powstać na obszarze województwa szczecińskiego i koszalińskiego

7 Słowa abpa Stroby potwierdzają wcześniejsze informacje m.in. prezydenta Piotra

Zaremby i pierwszego wojewody szczecińskiego (Leonarda Borkowicza). Tamże .

8 Na temat tego memorandum szeroką notatkę opracował 18 grudnia 1969 r. Wydział

Administracyjnego KC PZPR (AAN, KC PZPR, sygn. XI/878). Istotę memorandum

wyjaśniono w oświadczeniu Episkopatu Polski z 8 kwietnia 1970 r. (kopia dokumentu

w zbiorach Kurii archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej).

9 Na ten temat szeroka informacja znajduje się w dokumencie pt. Pro memoria

Gorzowa w sprawie uregulowania stanu prawnego diecezji na ziemiach zachodnich

i północnych z 19 czerwca 1972 r. (w zbiorach Kurii diecezji koszalińsko-kołobrze-

skiej).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: