Warszawa, 30 września, 2009
Tytus Sosnowski
Katedra Psychologii Różnic Indywidualnych
Pracownia Psychofizjologii
KURS 103/10: WPROWADZENIE DO PSYCHOFIZJOLOGII
wykład fakultatywny dla studiów dziennych Wydziału Psychologii UW.
wymiar: 30 godzin (4 punkty ECTS)
------------------------------------------------------------
Abstract
The course is an introduction to psychophysiology - the discipline concerned with measurement of physiological responses as they relate to behavior and psychological processes. The course starts with information on the basic concepts and principles in psychophysiology and next presents results of psychophysiological research on activity of the brain, the skeletal muscles activity, cardiovascular activity, pupil size changes, eye movements, eyeblinks, and electrodermal activity.
SPIS ZAGADNIEŃ
1. WYBRANE KONCEPCJE TEORETYCZNE W PSYCHOFIZJOLOGII
1.1. Cele i zadania psychofizjologii; psychofizjologia a psychologia fizjologiczna.
1.2. Zasady pomiaru i analizy danych: zmiany toniczne i fazowe, prawo wartości początkowej.
1.3. Wybrane koncepcje teoretyczne:
– koncepcje aktywności niespecyficznej: koncepcje Cannona, Wenger i Selyego, – klasyczna koncepcja aktywacji (w ujęciu E. Duffy), – krytyka koncepcji aktywacji,
– koncepcje specyficznej aktywności psychofizjologicznej (specyfika bodźcowa, indywidualna i motywacyjna) i wzorce reakcji (response pattern); – biofeedback
2. AKTYWNOŚĆ MÓZGU.
2.1. Aktywność elektryczna mózgu--podstawy fizjologiczne.
2.2. Aktywność spontaniczna (EEG):
– zasady pomiaru, system 10-20,
– podstawowe rodzaje fal EEG.
2.3. Wybrane kierunki badań nad aktywnością spontaniczną:
– EEG a fazy snu,
– EEG a asymetria półkulowa,
– EEG a funkcjonowanie poznawcze,
2.4. Potencjały wywołane mózgu:
– zasady analizy,
– charakterystyka formalna potencjałów.
2.5. Charakterystyka wybranych potencjałów endogennych: – potencjał gotowości (RP) – negatywna fala oczekiwania (CNV), – negatywna fala uwagi (PN) – potencjał niezgodności (MMN)
– P300,
– N400
– fala błędu (Ne)
2.6. Przegląd wybranych metod funkcjonalnego obrazowania mózgu
3. AKTYWNOŚĆ ELEKTRYCZNA MIĘŚNI SZKIELETOWYCH.
3.1. Budowa i fizjologia mięśni szkieletowych,.
3.2. Podstawy elektromiografii (EMG) i jej zastosowanie w psychologii,
3.3. EMG a mowa bezgłośna.
3.4. Wyobrażona aktywność motoryczna: dane empiryczne, podstawy teoretyczne, neurony lustrzane,
3.5. EMG a ekspresja emocji,
3.6. Inne zastosowania EMG
4. AKTYWNOŚĆ SERCOWO-NACZYNIOWA.
4.1. Budowa i funkcje układu sercowo-naczyniowego; .
4.2. Regulacja aktywności USN.
4.3. Podstawowe wskaźniki aktywności USN, aktywność toniczna i fazowa.
4.4. Aktywność sercowo-naczyniowa a wysiłek fizyczny. 4.5. Koncepcje psychofizjologiczne tłumaczące toniczne zmiany aktywności USN:
– "nadwyżka rytmu serca",
– przygotowanie do aktywności motorycznej (motor preparation)
– wyobrażona aktywność motoryczna i plany motoryczne
– emocje (koncepcja Cannona), – niepewność behawioralna, –- aktywne/bierne radzenie sobie z sytuacją (koncepcja Obrista) i reaktywność sercowo-naczyniowa – zmiany toniczne a aktywność umysłowa
– wpływ bodźców przynętowych;
– zastosowanie koncepcji Graya (BAS/BIS) do interpretacji aktywności sercowo-naczyniowej, – aktywność sercowo-naczyniowa a wzór zachowania A.
4.6. Koncepcje psychofizjologiczne tłumaczące fazowe zmiany aktywności USN:
– zmiany fazowe a odruch orientacyjny i obronny,
– zmiany fazowe a kierunek uwagi (koncepcja "intake/rejection" Laceya),
– efekt umiejscowienia zdarzeń w cyklu serca,
– zmiany sercowo-naczyniowe w zadaniu na czas reakcji
– percepcja rytmu serca
5. AKTYWNOŚĆ OKA
5.1. Ruchy oka.
5.1.1. Elementy budowy oka.
5.1.2. Rodzaje ruchów oka.
5.1.3. Ruchy oka w trakcie czytania.
5.1.4. Ruchy oka a analiza funkcjonowania operatora.
5.2. Zmiany szerokości źrenicy.
5.2.1. Budowa źrenicy i mechanizm zmian jej średnicy.
5.2.2. Zmiany szerokości źrenicy a odbiór informacji wzrokowych.
5.2.3. Wpływ czynników niepsychologicznych na zmiany szerokości źrenicy.
5.2.4. Wpływ czynników psychologicznych na zmiany szerokości źrenicy:
– obciążenie poznawcze,
– zainteresowanie.
5.2.5. Szerokość źrenicy jako przedmiot percepcji.
5.3. Reakcje mrugania.
5.3.1. Rodzaje mrugania: wolicjonalne, odruchowe, spontaniczne.
5.3.2. Mruganie spontaniczne a odbiór informacji wzrokowej
6. AKTYWNOŚĆ ELEKTRYCZNA SKÓRY
6.1. Aktywność endosomatyczna i egzosomatyczna: wskaźniki i jednostki pomiaru.
6.2. Mechanizm fizjologiczny aktywności elektrycznej skóry (EDA).
6.3. Znaczenie biologiczne EDA.
6.4. EDA a odruch orientacyjny (OR):
– klasyczna koncepcja OR,
– OR a znaczenie bodźca. 6.5. Warunkowanie klasyczne EDA: – specyfika warunkowania klasycznego EDA
– warunkowanie klasyczne a reakcje na bodźce fobiczne – warunkowanie a procesy świadome.6.6 Labilność-stabilność elektrodermalna
6.7. EDA jako wskaźnik aktywacji.
ZALICZANIE WYKŁADU
Forma zaliczenia: pisemny sprawdzian testowy (na ostatnich zajęciach semestru zimowego).
Wymagania egzaminacyjne: znajomość zagadnień wymienionych w programie zajęć oraz lektury obowiązkowej.
Uwaga: Konspekt wykładów jest dostępny na stronie internetowej Wydziału (w katalogu kursów, w załącznikach do syllabusa kursu).
LITERATURA OBOWIĄZKOWA
Sosnowski, T. (2000). Psychofizjologia. W: J. Strelau (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki (t. 1, ss. 131-178;). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Sosnowski, T., Jaśkowski, P. (2008). Podstawy psychofizjologii. W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki (t. 2, ss. 643-679). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. [część dotycząca mózgu, układu krążenia i aktywności elektrodermalnej]
LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA
Andreassi, J. L. (1989). Psychophysiology: Human behavior and physiological response (2nd ed.). Hillsdale, NJ. : Erlbaum.
Budochoska, W., Grabowska, A. (1994). Dwie półkule – jeden mózg. Warszawa: Wiedza Powszechna
Cacioppo, J. T. ,Tassinary, L. G. (red.). (1990). Principles of psychophysiology: Physical, social, and inferential elements. Cambridge: Cambridge University Press.
Cacioppo, J. T., Tassinary, L. G., Berntson, G. G. (red.). (2000). Handbook of psychophysiology (wyd. 2). Cambridge: Cambridge University Press.
Cacioppo, J. T., Tassinary, L. G., Berntson, G. G. (red.). (2007). Handbook of psychophysiology (wyd. 3). New York: Cambridge University Press.
Ciarkowska, W. (1992). Psychofizjologiczna analiza aktywności poznawczej (rozdz. I-II). Wrocław: Ossolineum.
Coles, M. G. H., Donchin, E., Porges, S. W. (red.). (1986). Psychophysiology: Systems, processes, and applications. Amsterdam: Elsevier.
Greenfield, N. S., Sternbach, R. A. (Eds.) (1972). Handbook of Psychophysiology. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Górska, T., Grabowska, A., Zagrodzka, J. (red.) (2005). Mózg a zachowanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hall, C. R. (2001). Imagery in sport and exercise. In R. N. Singer, H. A. Hausenblas, C. M. Janelle (red.), Handbook of sport psychology (2nd ed., pp. 529-549) ). New York: Wiley.
Hasset, J. (1978). A primer of psychophysiology. San Francisco: Freeman.
Hugdahl, K. (1995). Psychophysiology: The mind-body perspective (chapters: 9,10, 14). Cambridge: Harvard University Press.
Jaśkowski, P. (2004). Zarys psychofizjologii. Warszawa: Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania.
Jaśkowski, P. (2009). Neuronauka poznawcza: Jak mózg tworzzy umysł. Warszawa: Vizja Press & IT.
Jennings, J. R., Coles, M. G. H. (red.) (1991). Handbook of cognitive psychophysiology: Central and autonomic nervous system approaches. Chichester: Wiley.
Kaiser J. (2007). Obecność mózgu w świadomości. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Martin, I., Venables, P.H. (red.). (1980). Techniques in psychophysiology. Chichester: Wiley.
Rynkiewicz, A. (2005). Fazowe zmiany akcji serca jako wskaźniki niektórych procesów poznawczych. Psychologia-Etologia-Genetyka, 12, 59-86
Traczyk, W. Z., Trzebski, A. (red.) (2001). Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej (wyd. III). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Sosnowski, T. (2002) Zadania umysłowe a aktywność sercowo-naczyniowa. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Sosnowski, T., Zimmer K. (red.) (1993), Metody psychofizjologiczne w badaniach psychologicznych. Warszawa: PWN.
Spitzer, M. (2007). Jak uczy się mózg. Warszazwa: Wydawnictwo naukowe PWN.
Stern, R. M., Quigley, K. S. (2001). Psychophysiological recording. New York, DC: Oxford University Press.
bioeco