Antymonachomachia.pdf

Ignacy Krasicki - Antymonachomachia

PIEŚŃ PIERWSZA

Często pozory łudzą słabe oczy,

Zwłaszcza gdy staną na widok gromadnie,

Często i malarz w dziele zbyt ochoczy

Zmyli się, obraz chcąc wydać dokładnie,

I w kunszcie nieraz rzemieślnik wykroczy,

Kiedy się w złoto szych (1) podły zakradnie.

Nie traci przeto kruszec swej korzyści:

Szych pełznie w ogniu, a złoto się czyści.

Jędzo Niezgody, twoje to są sztuki!

Ty, co się w dziełach zjadliwych objawiasz,

Mieszasz się w kunszta, mieszasz i w nauki,

Słodycze żółcią mieszasz i zaprawiasz,

Wkładasz obmierzłe jarzmo twej przynuki,

A gdy się tylko niesnaski zabawiasz,

Nie dość dla ciebie państw, narodów klęski,

W cienia zakonne rzucasz grot zwycięski.

Twój kunszt zdradny, żeś zacisze święte

Nowym podejściem mieszać zamyślała,

Jużeś poczęła dzieło przedsięwzięte,

Jużeś na poły z twych sztuk korzystała.

Niebo sług swoich niewinnością tknięte

Nie dopuściło, byś triumfowała.

Opowiem, jakeś padła z piekłów łona,

Opowiem, jakeś była zwyciężona.

Nie podła gnuśność rządziła klasztorem, (2)

Gdzie się te sceny wydały tragiczne.

Klasztor był cnoty zawołany wzorem,

Klasztor obfity w dzieła heroiczne,

Klasztor od wieków wsławiony wyborem,

Budował wszystkie miejsca okoliczne.

Dzielny przykładzie, ach, któż cię wychwali!

Tyś tarczą twoich, co ciebie dawali.

Święte więzienia miłość cnoty wzniosła,

Niewinność twierdzą otoczyła wieczną,

Żarliwość z świeckiej marności uniosła,

Pokora skryciem czyniła bezpieczną,

Przykładność dzielna w ich cieniu urosła,

Wiara obronę znalazła waleczną.

Ukryte światło stanęło na korcu (3)

W nauczycielu, świętym cudotworcu.

W takim schronieniu, lepszy niż wiek złoty,

Trawiły prawe dla Boga ofiary,

W straży ubóstwa, posłuszeństwa, cnoty,

W zaszczycie pewnej nadziei i wiary,

W czułych zapędach żarliwej ochoty;

A niebieskimi obdarzona dary

Miłość, rękojmia cnoty i załoga,

Słodziła prace dla bliźnich i Boga.

Te Jędza przerwać zabawy gdy chciała,

Zbliża się, kędy w głębokim ukryciu

Księga "Zakonnej wojny" (4) zostawała

Płód żartobliwy... Chcąc ją mieć w użyciu,

Tyle przewrotnych kunsztów używała,

Że wpadł w jej ręce; a w klasztornym życiu

Chcąc wzniecić pożar, raduje się, zjadła,

Że dzieło przyszłej niezgody wykradła.

Wzbiła się w górę, a jak jabłko owe,

Co poróżniło i ludzie, i bogi,

Niesie płód żartów. Gmachy klasztorowe

Skoro zoczyła, wydała krzyk srogi,

Cieszy się widząc klęsk przyszłych osnowę.

Forty warownej już przebyła progi,

A myśląc wściekł o przyszłym pożarze,

Przebiega szybkim krokiem kurytarze.

Staje przed drzwiami mieszkania doktora

Pewna, że starzec rozkosznie spoczywa.

Omyliła się; najpierwszy z klasztora

Do służby bożej spieszy i przybywa.

W chórze północna trzymała go pora,

W chórze wraz z bracią chwały boże śpiewa.

Wielka rzecz z zasług być od prawa wolnym,

Większa - z zasługą być prawu powolnym.

Weszła, a widząc i sprzęty, i łoże,

Jęknęła z złości, czując baśnie płonne:

Zamiast kotary - wytarte rogoże,

Wszędzie ubóstwo zastała zakonne.

Ksiąg mnóstwo, których zrachować nie może,

Ledwo objęły pokoje przestronne;

Sprzęt godny mędrca, godny zakonnika,

Jadem ją nowym żarzy i przenika.

Rzuciła pismo, a zawywszy wściekła,

Powróciła się do swego łożyska;

Z nią Zazdrość zjadła i Zemsta przewlekła,

Fanatyzm straszny z daleka i z bliska.

Wpadły, skąd wyszły, jędze w otchłań piekła,

Wpadły w zwyczajne sobie stanowiska;

Tam z źródła jady na nowo czerpały,

Aby tym dzielniej truły, zarażały.

Wrócił się doktor, a gdy pismo czyta,

Rozśmiał się: taka zemsta wielkiej duszy.

Trwoga występnym tylko przyzwoita:

Kto się złym czuje, tego zarzut wzruszy.

Cienia się swego boi hipokryta,

Gdy go wewnętrzne przeświadczenie głuszy.

Ubezpieczona w niewinności swojej,

Prawdziwa cnota krytyk się nie boi.

Tak brzeżna skała, gdy niebo się chmurzy

I groźne coraz zbliżają obłoki,

Wzrusz się morze, grzmi chmura wśród burzy,

A choć uderza bałwan w brzeg wysoki,

Chociaż się w fluktach (5) zapienionych nurzy,

Chociaż szturm srogi rwie twarde opoki,

Trwa niewzruszona; pełzną wiatry chyże,

A bałwan hardy piasek pod nią liże.

Wchodzi Honorat, a pismo podane

Z rąk od doktora kiedy czytać bierze,

Na pierwszą strofę znać po nim odmianę:

Miesza się, płoni, blednieje w cholerze;

Karty nie skończył, już rzuca o ścianę,

Chce drzeć, lecz doktor hamuje w tej mierze.

Sroży się starzec dziki i surowy,

Tymi na koniec obwieszcza gniew słowy:

"Tać to nam korzyść za tyle podjętych

Prac, trudów! Takie wdzięczności zadatki!

Targa się śmiałość na mądrych i świętych,

Wyszydza, zjadła, i ojce, i matki!

A niekontenta z bluźnierstw przedsięwziętych

Hańbi różaniec. Jeżeli ostatki

W nas jeszcze cnoty żarliwej zostały,

Niechaj jej dozna bluźnierca zuchwały.

Heretyk sprośny, Turczyn, jansenita (6),

Ateusz, piekła zarażony jadem,

Oszczerca, z cudzych defektów korzysta,

Godzien największej być kary przykładem.

Niechaj go hańba ogarnie wieczysta

I wszystkich, którzy tym będą iść śladem,

Niech go..." - Dech ustał ojcu żarliwemu;

Wtem tak się doktor odezwał ku niemu:

"Złorzeczyć, nie wiem, jeżeli przystoi

Tym, którzy tylko winni błogosławić.

Jad bardziej ranę rozjątrza, niż goi.

Na cóż się próżnym narzekaniem bawić.

Nie z zemsty pozna Bóg, którzy są swoi;

Jeśli należy, jemu ją zostawić.

A choć nas boleść najsrożej dotyka,

Cierpieć a milczeć - podział zakonnika.

Ten, który swoim naśladowcom wiernym

Za złe stokrotnie dobrem kazał płacić,

Potrafi ulżyć troskom, choć niezmiernym,

Potrafi oddać, co możem utracić.

Zyskiem się zemsty nie zmożem mizernym,

Cierpliwość lepiej nas zdoła zbogacić.

Darujmy!" - Uciekł Honorat i mruczał,

A doktor westchnął, który go nauczał.

Mógł był ukarać, ile przełożony,

Ale że starszy, nie spieszył się z karą.

Starzec był laty i pracą zwątlony,

A zwykłą wieku swemu tchnąc przywarą,

Nadto był w zdaniu swoim uprzedzony,

Gdy kładł zakonność w równej szali z wiarą.

Choć zdrożność widział, ale że przy cnocie,

Przebaczył doktor żarliwej prostocie.

PIEŚŃ DRUGA

Jak chmura, co grom po polach roznosi,

Obiegł Honorat wszystkie kurytarze,

Wszędzie wiadomość nieszczęśliwą głosi,

Wszędzie o wszczętym znać daje pożarze,

O zemstę wszystkich nalega i prosi,

Niechaj to dzieło i autora skarze.

"Kupcie się - woła - ku wspólnej odsieczy!

Kupcie się bronić pospolitej rzeczy!"

Na taki odgłos, jak piorunem tknięte,

Tłumy się braci ze wszystkich stron spieszą.

Rzucają prace i zabawy święte,

A coraz większą gromadząc się rzeszą,

Tam idą, kędy żale rozpoczęte

Wynurzał starzec: wzmagają i cieszą.

Próżne starania. Honorat się trwoży,

Im bardziej miękczą, tym zjadlej się sroży.

Tak łań po puszczach dzikich obłąkana

Z płodem, którego pilnie dotąd strzegła,

Nagłym łoskotem myśliwców zmieszana,

Z miejsc się porywa, na których obległa.

Próżno ucieka; wkoło opasana,

Unosząc życie, choć płodu odbiegła,

Chociaż rąk uszła i buja po lesie,

Tkwi grot śmiertelny, który z sobą niesie.

Wrzask, krzyk, hałasy. I prośbą, i wsporem

Nie da się starzec ubłagać rozjadły,

Niezbytym punktu ujęty honorem.

Gdzież się zdrożności nasze nie zakradły?

Pędzi. - Księgarni drzwi zastał otworem,

Tam wpadł, strwożone bracia wraz z nim wpadły.

Jednym zamachem starzec nieużyty

Wywrócił cztery ksiąg pełne pulpity.

O ty, wszechrzeczy płodnej rodzicielki.

Dzielny tłumaczu i w lewą, i w prawą,

Którego wielbić musi człowiek wszelki!

Ty, coś jest świata nauką, zabawą,

Perło pisarzów, o Albercie Wielki (1),

Coś tajemnice objawiał tak żwawo,

Uczczenia godny! Nieustraszony,

Spadłeś pod szafę z twoimi kompany.

Wielki Tostacie! (2) ty, coś znamienicie

Pisał o wszystkim, o czym pisać można,

Nie osiedziałeś się na twym pulpicie,

Złość cię zrzuciła, ale złość pobożna.

Poznał cię starzec, zapłakał obficie,

Twym spadkiem myśl się powiększyła trwożna,

A gdy się coraz wzmaga i rozżarza,

Tak z płaczem mówił do bibliotekarza:

"Nie tylko ludziom i księgom uwłacza

Bezbożnik, co się uwziął na zakony.

Co winien Tostat, że mu nie przebacza?

Co winien Alfons, ów król uwielbiony?

Zuchwalec śmiało grzeszy i wykracza,

"Kroniki" nawet dotknął zaślepiony.

Niegodzien czytać piękności dobranych:

"Wojska afektów zarekrutowanych".

Wiem, skąd te złości i jady pochodzą:

Już się świat zepsuł, a płody odrodne

Polorem niby jady swoje słodzą,

Nazwiska nawet uczonych niegodne.

Ich to koncepty prawdzie nie zagrodzą.

Znajdziem my na nich sposoby dowodne.

Umilkną zdrajcy, damy się we znaki,

Spełznie z konceptem pisarz ladajaki.

Bogdaj to dawni! w księgach nie szperali,

Było też lepiej, każdy cicho siedział.

I cóż nowego teraz wybadali?

Bogdajby lepiej o nich świat nie wiedział!

Nie tak to nasi ojcowie działali,

A jeśli który co pisał, powiedział,

Nie dął się z swojej mądrości mniemanej

Ani zaczepiał książki drukowanej".

"Niejeden głupi był wydrukowany -

Biblijotekarz rzekł do Honorata -

Druk nie jest piętnem chwały lub nagany.

Dawniejszych, świeższych czasów alternata (3)

Głupstwo i rozum stawia na przemiany,

Jednym je węzłem wiąże i przeplata;

Z powszechnej wady my się nie odkupim,

Można i u nas być mądrym i głupim.

Że się z prostoty śmiał pisarz swywolny,

I my się śmiejmy, zagadniem go snadnie,

Pozna po śmiechu, w wyrazach zbyt wolny,

Że fałsz napisał; odwoła dokładnie.

Będziem się dąsać? Nie będzie powolny,

Gorszy jad może w pióro mu się wkradnie.

A kto wie wreszcie, czyli nie chciał użyć

Tego sposobu, aby się przysłużyć?"

"Piękna przysługa! Paszkwilem, potwarzą?"

"Posłuchaj tylko, ojcze Honoracie,

Różne się myśli wierszopisom marzą,

Jeszcze ich trybu zupełnie nie znacie.

Bywa częstokroć, gdy się zbyt rozżarzą,

Że mniej pamiętni o sławy utracie,

Zbyt letko cudzą dotkliwość tłumaczą!"

"Zły to śmiech, ojcze, gdy na niego płaczą!"

"Targa się paszkwil na niewinność trwożną,

Zaraża jadem, na złe zbyt ochoczy;

Satyra, cierpieć nie mogąc rzecz zdrożną,

Karze bez względu, wyrzuca na oczy;

Krytyk żarliwość ma, ale ostrożną,

Śmiechem poprawia, jadem nie uwłoczy,

A kunsztu jego te prawe sposoby:

Występek karać, oszczędzać osoby".

"Ale mnie wytknął!" "Przypadkiem się stało".

"Jak to przypadkiem? Szydzić moje lata!"

"W myśli to jego może nie postało,

Osławiać, szydzić z ojca Honorata.

Co tam wyraził, u nas się nie działo,

Jakaż stąd sławy być może utrata?

Nigdy się, ojcze, taki nie frasuje,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: