Teresa Opolska, Elżbieta Potemska
DZIECKO NADPOBUDLIWE
PROGRAM
KOREKCJI
ZACHOWAŃ
WARSZAWA 1999 CENTRUM METODYCZNE POMOCY
PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ
MINISTERSTWA EDUKACJI NARODOWEJ
Recenzenci:
prof. dr hab. Janina Elżbieta Karney, dr Katarzyna Sawicka
Projekt okładki:Danuta Czudek-Puchalska
© Copyright by Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej. Warszawa 1998 00-644 Warszawa, ul. Polna 46 a, tel./fax (0-22) 825-23-67 e-mail: office@cmppp.edu.pl, htpp://www.cmppp.edu.pl
ISBN 83-86954-18-3
Wydanie II. Arkuszy drukarskich 3,25 Papier offset. kl. III 80 g. Zamówienie nr 124/99. Drukarnia Oficyny Wydawniczej PW, ul. Kopińska 12/16, 02-321 Warszawa, tel. 660-40-26
Wstęp 5
Podstawowe przyczyny powstawania zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci 7
Nadpobudliwość psychoruchowa a inne zaburzenia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży 13
Nadpobudliwość psychoruchowa — charakterystyka zaburzenia 17
Cele i założenia programu 22
Metodyka prowadzenia zajęć 27
Scenariusze zajęć 30
Bibliografia 51
WSTĘP
Oddajemy do rąk czytelnika pracę, która ma w naszym zamierzeniu służyć osobom zajmującym się wychowaniem , opieką i profesjonalną pomocą dla dzieci, sprawiających trudności wychowawcze, wynikające z diagnozowanej u nich nadpobudliwości psychoruchowej. Program adresujemy również do samych dzieci, przeżywających kłopoty związane z ich nadpobudliwymi zachowaniami.
Program korekcji zachowań nadpobudliwych proponowany do realizacji w grupie przeznaczony jest dla dzieci w młodszym wieku szkolnym z kilku powodów.
Wprawdzie wymienione trudności przejawia coraz większy procent dzieci, ale objawy, klasyfikowane jako objawy nadpobudliwości, łatwej można zaobserwować u dzieci młodszych, gdy procesy autokontroli nie regulują ich zachowania w tak znaczący sposób, jak u starszych. Łatwiejsze jest również w tym wieku dokonywanie zmian w sposobie funkcjonowania emocjonalnego i społecznego pod wpływem odpowiednich oddziaływań otoczenia. Ponadto, nie poddawane odpowiedniej korekcji zaburzenia zachowania wynikające z nadpobudliwości w późniejszym wieku często współwystępują lub przeistaczają się w innego typu zaburzenia, najczęściej o charakterze nerwicowym lub agresywnym, w zależności od tego, czy dziecko jest w stanie do końca wypełniać, oraz sankcjom społecznym, których nie akceptuje (co prowadzi do zachowań agresywnych), czy też nieraz za wszelką cenę, dostosować siebie do oczekiwań społecznych, wpędzając się niejednokrotnie w poczucie winy, obniżenie poczucia własnej wartości, czy lęk przed oceną i kontaktami społecznymi (co może wywołać reakcje nerwicowe). Ponieważ istotną rolę w pracy nad zaburzeniami zachowania oraz zaburzeniami emocjonalnymi u dzieci odgrywa prawidło prawidłowa diagnoza, a w praktyce dnia codziennego nie zawsze objawy zaburzeń u dzieci dają się jednoznacznie wyodrębnić, w części teoretycznej przypominamy występujące u dzieci i młodzieży zaburzenia emocji i zachowania, korelujące najczęściej z nadpobudliwością, szczególnie psychoruchową.
W dalszej części przedstawiamy cele i założenia programu, wskazówki metodyczne dotyczące prowadzenia zajęć o charakterze socjoterapeutycznym oraz propozycje dziesięciu zajęć dla dzieci w młodszym wieku szkolnym (kl. I - III).
Program został przygotowany przede wszystkim z myślą o osobach, które pracują z grupami dzieci (wychowawcy placówek, wychowawcy klas) i które zauważając w grupie dzieci z syndromem nadpobudliwości nie zawsze mogą pogodzić potrzebę oddziaływania indywidualnego z koniecznością zajęcia się całą grupą. Ćwiczenia zawarte w programie mogą być wykorzystane w pracy z grupą dzieci „mieszanych” - z syndromem nadpobudliwości i bez niego — pod warunkiem, iż nie będzie to grupa zbyt liczna.
Dla osób prowadzących specjalistyczne zajęcia grupowe program ten może być inspiracją do własnych poszukiwań i pomysłów, czego wszystkim Czytelnikom serdecznie życzymy.
PODSTAWOWE PRZYCZYNY POWSTAWANIA ZABURZEŃ ZDROWIA PSYCHICZNEGO U DZIECI
Zaburzenia zdrowia psychicznego wynikają najczęściej z nieprawidłowego funkcjonowania otoczenia dziecka oraz konstytucji jego układu nerwowego. Najczęściej dotyczą zaburzeń funkcjonowania zarówno w sferze emocjonalnej, jak i poznawczej oraz społecznej, a objawiają się nieadekwatnymi i niezrozumiałymi dla otoczenia zachowaniami. Objawy zaburzeń sfery emocjonalnej są częścią składową większości zaburzeń psychicznych u dzieci. Niekiedy są one podstawowym czynnikiem decydującym o rozpoznawaniu i definiowaniu określonego zaburzenia, czasem stanowią tylko jeden z licznych przejawów nieprawidłowości funkcjonowania dziecka.
Uczucia dziecka kształtują się pod wpływem doświadczeń społecznych, w szczególności doświadczeń w okresie wczesnego dzieciństwa, w relacji z osobami, które pełniły rolę najbliższych opiekunów dziecka (najczęściej są to rodzice).
Kontakt z osobami najbliższymi, relacje między nimi a dzieckiem, nastawienie uczuciowe do dziecka, ogólna atmosfera uczuciowa pomiędzy ludźmi stanowiącymi jego najbliższe otoczenie stanowią podstawę kształtowania określonego typu reakcji emocjonalnych dzieci.
Procesy emocjonalne dziecka związane są także z układu nerwowego, funkcjonowaniem układu endokrynologicznego i ogólnym stanem jego zdrowia. U dzieci chorowitych słabych i męczliwych stwierdza się często brak równowagi emocjonalnej lub przewagę negatywnych emocji w codziennych reakcjach (Kozłowska 1984, s.35). Zależność między procesami psychicznymi a stanem organizmu jest zależnością dwustronną, tzn. z jednej strony zły stan zdrowia ma wpływ na rozwój emocjonalny dziecka, z drugiej zaś - przedłużający się stan napięcia emocjonalnego, stresu i niepokoju może doprowadzić do zakłóceń w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.
Podstawowymi parametrami układu nerwowego, które odgrywają istotną rolę w rozwoju emocjonalnym, ale także poznawczym i społecznym dziecka, są: siła, równowaga i ruchliwość procesów nerwowych. Siła układu nerwowego to, inaczej mówiąc, zdolność komórek nerwowych do pracy, do powstawania w nich, z określonym natężeniem, procesów pobudzania i hamowania. Równowaga procesów nerwowych to określony stosunek siły pobudzenia do siły hamowania (są one zrównoważone albo następuje przewaga jednej z nich).
Ruchliwość procesów nerwowych to zdolność układu nerwowego do przechodzenia od stanu pobudzenia do hamowania i odwrotnie. Za optymalny dla prawidłowego funkcjonowania człowieka uważa się taki zespół cech układu nerwowego, który odznacza się odpowiednią siłą procesu pobudzenia, zabezpieczającą zdolność komórek nerwowych do pracy, oraz siłą procesu hamowania równoważąca siłę pobudzenia, a także umiarkowanym stopniem ruchliwości tych procesów.
Najbardziej niekorzystnym z punktu widzenia możliwości występowania zaburzeń u dzieci wydaje się taki zespół cech układu nerwowego, w którym istnieje znaczna przewaga procesów pobudzenia nad hamowaniem (zakłócenie procesów równowagi układu nerwowego), przy dużej siłę i ruchliwości. Prowadzi to do wyraźnej predyspozycji do powstawania objawów np. nadpobudliwości psychoruchowej lub reakcji nerwicowych. Również niekorzystny wydaje się słaby typ układu nerwowego (słaba reakcja na bodźce) oraz typ układu nerwowego z ewidentną przewagą procesów pobudzania nad hamowaniem, przy jednocześnie wyuczonych reakcjach hamulcowych w sferze okazywania, uczuć, co może prowadzić do objawów tzw. zahamowania psychoruchowego, które zgodnie z badaniami, np. M. Chłopkiewicz (1971), jest zaburzeniem cechującym się, podobnie jak nadpobudliwość, silnym pobudzeniem emocjonalnym. Pobudzenie to dzieci nadpobudliwe „wyrzucają" na zewnątrz, zaś zahamowane — silnie u tłumią.
Generalnie można powiedzieć, że nieprawidłowy rozwój dynamiki procesów nerwowych, będący często podłożem powstawania różnego typu zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń zachowania u dzieci, przejawia się najczęściej w:
— postępującej astenizacji (słabości) procesów nerwowych;
— zachwianiu równowagi procesów nerwowych (szczególnie w kierunku przewagi procesów pobudzania nad hamowaniem);
— zakłóceniach ruchliwości procesów nerwowych (wyraźna labilność lub inercyjność układu nerwowego). Występujące u wielu dzieci tzw. mikrodeficyty rozwojowe (parcjalne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego) mogą również stanowić jedną z pośrednich przyczyn trudności emocjonalnych przeżywanych przez dziecko.
Potwierdzeniem istotnej korelacji pomiędzy funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego (OUN) a zaburzeniami zdrowia psychicznego dzieci są np. wyniki badań J. Gromskiej wskazujące, iż u 95% dzieci z objawami nerwicy ruchowej obserwuje się nieprawidłowy zapis EEG (Spionek 1985,s.266), też wyniki badań H. Nartowskiej dotyczące dzieci nadpobudliwych. Stwierdziła ona, iż u 81% tych dzieci wystąpił w okresie płodowym lub okołoporodowym jakiś rodzaj czynnika uszkadzającego OUN, zaś u 83% dzieci obserwowano również skorelowane z nadpobudliwością fragmentaryczne deficyty OUN (Nartowska 1986).
Zgodnie z wynikami badań, dzieci, u których istnieje zespół minimalnego uszkodzenia mózgu, charaktery progiem pobudzenia, zmniejszona odpornością na frustrację, nietolerancją na zmiany w otoczeniu. Często są to tzw. dzieci trudne, płaczliwe w okresie niemowlęcym, nadmiernie wrażliwe na hałasy z trudem przystosowujące się do nowych, zmieniających się warunków. Kłopoty, jakie sprawiają, mogą wywołać nieprawidłowe reakcje rodziców, a niewłaściwy sposób postępowania wzmaga objawy zaburzeń dziecka. Na podkreślenie jednak zasługuje fakt, że stwierdzenie wystąpienia podczas rozwoju dziecka czynników mogących uszkodzić układ nerwowy nie przesadza jeszcze o występowaniu lub nie-zaburzeń emocjonalnych czy zaburzeń zachowania. Wszyscy badacze zgodnie podkreślają bardzo istotną rolę czynników społecznych w powstawaniu tych zaburzeń, choć warunki te mogą mieć różne znaczenie dla dzieci różniących się parametrami układu nerwowego. Dziecko o słabym systemie nerwowym szybciej i mocniej reaguje na nieprawidłowe sytuacje środowiskowe, łatwiej też u niego dochodzi do rozwoju zaburzeń zdrowia psychicznego. Tak wiec rodzaj oraz stopień nasilenia zaburzenia będą wypadkowa predyspozycji organicznych oraz warunków środowiskowych danej jednostki.
Spośród warunków środowiskowych podstawowa role pełni środowisko rodzinne dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem: warunków bytowych rodziny, struktury rodziny (pełna-rozbita, wielopokoleniowa, jednopokoleniowa, wielodzietna - jednodzietna), atmosfery w rodzinie, systemu wychowawczego dominującego w rodzinie (szkodliwe efekty przynosi przede wszystkim obecność systemu nadmiernie karzącego, nadmiernie liberalnego lub niekonsekwentnego) oraz postaw rodzicielskich, których podstawowymi wymiarami są wg M. Ziemskiej (1980): akceptacja-odrzucenie, uznanie praw-nadmierne wymagania, rozumna swoboda-nadmierna ochrona, współdziałanie-unikanie.
Spośród czynników składających się na atmosferę emocjonalną rodziny najbardziej szkodliwy wpływ na rozwój dziecka mają:
— niezrozumienie i niezaspokajanie potrzeb psychicznych dziecka,
— odrzucenie emocjonalne dziecka,
— atmosfera jawnych konfliktów,
— zakłócenia komunikacji, w tym np. sprzeczne komunikaty lub komunikacja ukryta,
— osobowość rodziców (głównie matki jako osoby przebywającej stale, szczególnie z małym dzieckiem), np, matki nerwicowe, nadmiernie chroniące, pedantyczne, wymagające. Trudności w kontaktach pomiędzy rodzicami a dziećmi przybierają, w późniejszych latach życia dziecka, charakter dwustronny. Niewłaściwe zachowania rodziców, wynikające z braku akceptacji dziecka, wywołują u dziecka poczucie zagrożenia i lęki, co uzewnętrznia się różnymi formami nieprawidłowych zachowań. Te z kolei wzmacniają niekorzystne dla dziecka reakcje rodziców (nadmienię karanie, nadmierne ochranianie, od rzucenie, itp.). Powstaje „błędne, koło”, które utrwala zaburzenie emocjonalne i nieprawidłowe zachowania u dziecka.
Drugim źródłem powstawania zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci jest atmosfera panująca w środowisku pozarodzinnym, w którym dziecko spędza znaczną ilość czasu — są to głównie przedszkole i szkoła.
Środowisko szkolne (podobnie jak domowe) jest tym, na które dziecko jest skazane, niezależnie od własnego wyboru. Oddziałuje ono zarówno poprzez określone wymagania społeczne, stawiane przez szkołę jako instytucję nauczającą i wychowującą, jak i poprzez rodzaj relacji społecznych, jakich dziecko tam doświadcza.
Wymagania szczególnie związane z funkcją dydaktyczną szkoły mogą być dla jednych dzieci adekwatne w porównaniu z ich możliwościami, dla innych obniżone, a jeszcze dla innych nadmierne. Te, dla których są one nadmierne, przeżywają w związku z niemożnością sprostania im — stan permanentnej frustracji i napięcia.
Wymagania szkoły jako instytucji wychowującej dotyczą wywiązywania się z ról społecznych i wchodzenia w określone interakcje społeczne. Podstawowe dwa obszary tych interakcji to nauczyciel- uczeń oraz „uczeń-uczeń''
Relacje miedzy uczniem a nauczycielem oraz między uczniem a kolegami bywają źródłem urazów, które w efekcie mogą stać się przyczynami lub wzmocnić istniejące już zaburzenia emocjonalne dziecka. I tak np. w obszarze „nauczyciel-uczeń" do, sytuacji urazotwórczych zaliczamy przede wszystkim negatywny stosunek nauczyciela do ucznia oraz nadmierne wymagania stawiane dziecku, zaś w obszarze „uczeń-uczeń" — odrzucenie dziecka przez grupę rówieśniczą czy też przeżywaną stale rywalizację miedzy kolegami.
Trzecim ważnym źródłem powstawania zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci (głównie o charakterze nerwicowym) są wszelkiego rodzaju sytuacje traumatyczne występujące nagle: utrata bliskiej osoby, nagła ciężka choroba dziecka lub kogoś z rodziny, przeżycie uczucia bardzo silnego zagrożenia itp. Mogą one doprowadzić do nagłego powstania zaburzeń, w przeciwieństwie do sytuacji, gdy dziecko przeżywa długotrwały stres i napięcia, a zaburzenia emocjonalne dziecka narastają stopniowo.
NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA
A INNE ZABURZENIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, określany w piśmiennictwie jako „zespól nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi" lub „zaburzenia hiperkinetyczne", to grupa zaburzeń charakteryzujących się „wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia) brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencja do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowana nadmierna aktywnością" (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów 1944).
Zgodnie z obowiązującymi również u nas międzynarodowymi klasyfikacjami zaburzeń zdrowia psychicznego, takimi jak np. Poprawiony Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych (DSM-III-R) — nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci zaliczana jest do grupy zaburzeń związanych z zachowaniami destrukcyjnymi. Natomiast wg cytowanej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD-10), należy ona do grupy zatytułowanej „zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym."
W obu wymienionych klasyfikacjach nadpobudliwej nie jest traktowana jako zaburzenie emocjonalne, gdyż pod tym pojęciem najnowsze podręczniki rozumieją te zaburzenia charakteryzuje przeżywanie silnych, wpływających na zachowanie dziecka uczuć typu lęk, strach lub głęboki smutek.
Do zaburzeń związanych z zachowaniem destrukcyjnym zaliczają autorzy DSM-III-R również grupę nazwaną „zaburzenia zachowania" cechującą się występowaniem skłonności antyspołecznych i zachowaniami agresywnymi (wysoko korelującą, w późniejszym wieku z tzw. osobowością antyspołeczną) oraz grupę zaburzeń, określaną jako „prowokacyjne przeciwstawianie się" charakteryzującą się znacznym nasileniem negatywnym uporu i buntu.
Przyczyną umieszczenia nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci w omówionej wyżej grupie zaburzeń jest bez wątpienia fakt, iż w świetle ostatnich badań znaczny procent dzieci przejawiających zachowania nadpobudliwe ma w swojej historii życia epizody zachowań niszczycielskich, agresywnych i łamiących normy prawne.
U około 25% dzieci z zespołem hiperkinetycznym rozwija się na jego podłożu w okresie dojrzewania i w wieku dorosłym osobowość o cechach antyspołecznych (Orwid, Pietruszewski 1996, s. 74).
Badacze, śledząc losy 101 szesnastolatków, którzy w dzieciństwie przejawiali zespół nadpobudliwości, stwierdzili, że 45% z nich miało za sobą historie zaburzeń zachowania i nadużywania narkotyków. W grupie kontrolnej jedynie 16% szesnastolatków miało takie problemy (Rosenham, Seligman 1994).
Drugą znaczącą grupą zachowań korelujących lub rozwijających się na podłożu syndromu nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci są zachowania i reakcje nerwicowe, które mogą przeradzać się w złożoną symptomatologię nerwic, zarówno w okresie dziecięcym, jak i w wieku dorosłym.
Niektórzy badacze sądzą, że objawy uważane za wyraz zaburzeń nerwicowych (np. zaburzenia snu, lęki, moczenie się, sikanie, natręctwa itp.) wynikają, podobnie jak nadpobudliwość, z zaburzonej równowagi procesów nerwowych.
Zachowania i reakcje nerwicowe u dzieci nadpobudliwych mogą być także efektem karzących i nadmiernie krytycznych reakcji otoczenia na trudna zachowanie dziecka lub przedłużającej się sytuacji braku sukcesu w realizacji zadań oraz w kontaktach społecznych. Trudności w tych ostatnich związane są zarówno z ograniczonymi możliwościami koncentracji uwagi, brakiem tolerancji na otoczenie przy zaspokajaniu potrzeb oraz z nadmiernie szybkimi reakcjami w toku myślenia i działania.
Wielokrotne i przedłużające się doświadczenia frustracji potrzeb u jednych dzieci prowadzą, jak się wydaje, do nerwic, zaś u innych wywołują wzmożoną wybuchowość, drażliwość, agresję czy zachowania antyspołeczne.
Do reakcji nerwicowych i nerwic wydają się predysponowane szczególnie te dzieci nadpobudliwe, które oprócz skłonności do silniejszych i bardziej labilnych reakcji na bodźce otoczenia poddawane były karzącemu treningowi zachowań społecznych, wymuszającemu na nich posłuszeństwo i hamowanie nadpobudliwych zachowań, pod groźba utraty miłości najbliższego otoczenia. Miało to z kolei wywoływać silne napięcie nerwicowe, związane z ogromnymi trudnościami w sprostaniu wymaganiom, lęk przed odrzuceniem oraz w konsekwencji — objawy negatywne.
Z kolei dzieci, u których na podłożu nadpobudliwości rozwijają się agresja, destrukcja czy negatywizm, przyjmują prawdopodobnie postawę walki z otoczeniem, które w wystarczającym stopniu ich emocjonalnych potrzeb a zatem próby dostosowania się do jego oczekiwań nie przyniosłyby i tak pożądanej nagrody, albo (i) modeluje takie zachowania. Poprzez swój stosunek wobec dziecka lub reakcje w najbliższym jego otoczeniu.
Ponadto, jak wiadomo, zachowania agresywne są często reakcją na frustrację spowodowaną niezaspokojeniem podstawowych potrzeb psychicznych: akceptacji, szacunku, uznania, samorealizacji itp., a takie doświadczenia (zaspokojenia tych po trzeb w stopniu wystarczającym) są rzadkim udziałem dzieci z syndromem nadpobudliwości
Dzieje się tak nie tylko z powodu niewłaściwych, nadmiernie karzących reakcji na zachowanie dzieci ze strony najbliższego otoczenia, ale także z powodu braku sukcesów szkolnych (brak postępów w nauce, mimo wysokiego poziomu inteligencji, krytyczne i porównujące z innymi uwagi nauczycieli, częste posądzanie o złe intencje itp.) oraz niewystarczająco dobrych, satysfakcjonujących kontaktów z rówieśnikami, co spowodowane jest najczęściej trudnościami w utrzymaniu afektu i nadmierną szybkością reakcji
Trzecią grupą zaburzeń, skorelowana często z nadpobudliwością, są fragmentaryczne deficyty rozwojowe, które przy normalnej inteligencji dziecka powodują specyficzne trudności w zakresie postrzegania wzrokowego czy słuchowego bądź przejawiają się niższym poziomem sprawności ruchowej dziecka. Związek tych zaburzeń z nadpobudliwością polega na wspólnej przyczynie, za jaką uważa się czynnik uszkadzający ośrodkowy układ nerwowy w okresie płodowym lub okołoporodowym.
Fragmentaryczne deficyty rozwojowe w zakresie analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej oraz sprawności analizatora kinestetyczno-ruchowego umieszczane są w cytowanych już powyżej klasyfikacjach zaburzeń psychicznych pod hasłem „specyficzne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych" (ICD-10) lub „zaburzenia umiejętności szkolnych" (DSM-III-R). Stają się one nierzadko dodatkowym czynnikiem utrudniającym wykonanie różnych czynności, w tym sprostanie obowiązkom szkolnym, z którymi radzi sobie bez kłopotu dziecko rozwinięte harmonijnie.
NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA -CHARAKTERYSTYKA ZABURZENIA
Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo to dzieci sprawiające otoczeniu najwięcej trudności wychowawczych ze względu na gwałtowne, często niepohamowane reakcje emocjonalne (płacz, krzyk, złość), ruchowe (bójki, niszczenie przedmiotów, pośpiech i chaotyczność w zachowaniu, znaczna ruchliwość) i poznawcze (brak koncentracji na zadaniu, chaos myślowy, gonitwa myśli itp.). Bezpośrednią przyczyną takich zachowań dzieci nadpobudliwych jest od strony fizjologicznej wyraźna przewaga w układzie nerwowym procesów pobudzania nad hamowaniem.
Cechy układu nerwowego predysponujące do zachowań nadpobudliwych to poza wyraźną przewagą procesów pobudzania nad hamowaniem także wzmożona ruchliwość procesów nerwowych, tzn. szybkie przechodzenie od stanu pobudzenia w stan hamowania oraz odwrotnie. Siła, tzn. intensywność reakcji na bodźce w układzie nerwowym nie jest cechą predysponującą lub nie do wystąpienia nadpobudliwości, jednakże należy pamiętać, iż w sytuacjach, gdy siła reakcji na bodźce jest niewielka - stosunkowo łatwo dochodzi do wyczerpania układu nerwowego, czyli tzw. astenizacji, która może predysponować jednostkę do zwiększonej wrażliwości emocjonalnej i poznawczej na bodźce otoczenia.
Przyczynami nadpobudliwości od strony biologicznej mogą być różne czynniki uszkadzające OUN, zarówno w okresie jego kształtowania się (okres płodowy i okołoporodowy), jak i
później. Do czynników takich zaliczamy m.in.
- czynniki uszkadzające komórkę nerwową (alkohol, narkotyki itp.)
- choroby zakaźne lub inne w czasie dąży, -zatrucia ciąży (leki, alkohol, papierosy),
- niewłaściwe odżywianie się w czasie ciąży,
- ...
VisigatoR