Rozwój społeczny i rozwój osobowości w okresie niemowlęcym
I. Teoria przywiązania:
Prace Johna Bowlby’ego: skłonność do tworzenia silnych emocjonalnie więzi międzyludzkich jest podstawowym składnikiem natury ludzkiej, a w pierwotnej formie zauważyć można już u noworodka. Zapewniają dziecku opiekę. Czynnikami budulcowymi są zachowania instynktowne.
Badania prowadziła też Mary Ainsworth.
Podstawowe pojęcia:
§ Więź uczuciowa: stosunkowo długotrwały związek, w którym partner jest ważny ze względu na to, że jest jednostką niepowtarzalną. Pragnienie pozostawania w bliskości partnera.
§ Przywiązanie: podtyp więzi uczuciowej. Mamy do czynienia z poczuciem bezpieczeństwa jednostki i doznawania komfortu płynącego z obecności drugiej osoby. Związek dziecka z dorosłym jest przywiązaniem, ale dorosłego z dzieckiem nie. Związek dorosłego z dorosłym jest przywiązaniem.
§ Zachowania przywiązaniowe: typy zachowań jakie umożliwiają dziecku lub dorosłemu zdobycie i utrzymanie w bliskości kogoś, do kogo są przywiązani np. uśmiech, kontakt wzrokowy, dotykanie.
Liczba zachowań nie musi być wyznacznikiem siły związku. Przywiązanie jest trwałym, wewnętrznym stanem. Zachowanie wywoływane jest głównie wtedy, gdy potrzebujemy opieki.
II. Więzi łączące rodziców z dziećmi:
1. Pierwsze więzi:
Prace Marshalla Klausa i Johna Kennella: pierwsze kilka godzin po urodzeniu jest okresem krytycznym w rozwoju więzi matki z dzieckiem. Hipoteza była błędna. Kontakt bezpośredni nie jest ani niezbędny, ani wystarczający do powstania silnej więzi.
Badania dowodzą krótkotrwałych korzystnych efektów tych wczesnych kontaktów np. czulsze traktowanie dziecko w pierwszych dniach. Ale później nie ma to znaczenia na więź.
2. Rozwój synchronii:
Powstawaniu więzi sprzyja wzajemna stymulacja rozwoju przez rodziców i dziecko, by nawzajem uczyli się zgranego działania. (np. płacz – przytulenie, uśmiech – uśmiech).
Wszyscy znają zasady takiego działania. Dorośli zawsze zachowują się w stosunku do dziecka tak, jakby chcieli nawiązać z nim kontakt. Koniecznym składnikiem jest możliwość rozwinięcia prawdziwej synchronii – wymaga to treningu i czasu. Im sprawniejszy ten proces, tym większa satysfakcja rodziców i mocniejsza więź.
3. Więź pomiędzy ojcem a dzieckiem:
Więź ojca zdaje się zależeć od wzajemnego rozwoju, a nie bezpośredniego kontaktu po porodzie. Ojcowie mają ten sam repertuar zachowań którym wykazują się matki.
Po kilku tygodniach zachodzi specyfikacja ról rodziców. Tata bawi się z dzieckiem, mama wykonuje częściej rutynowe czynności, ale częściej się uśmiechają i rozmawiają.
III. Przywiązanie dziecka do rodziców:
Trzy fazy rozwoju dziecięcego przywiązania wg Bowlby’ego:
1. Niesprecyzowane ustosunkowanie i sygnalizacja:
Dziecko od narodzin jest wyposażone w zestaw wzorów zachowań, które ustosunkowują je wobec innych i sygnalizują potrzeby. Mary Ainsworth – „zachowania wywołujące bliskość” zmniejszają dystans pomiędzy ludźmi np. płacz, kontakt wzrokowy, tulenie.
Gesty nie są skierowane do konkretnej osoby. Dziecko buduje oczekiwania.
2. Skupienie na jednej lub większej liczbie osób:
Ok. 3 miesiąca dziecko zaczyna zawężać pole działania własnych gestów przywiązania, ale przywiązanie to nie jest jeszcze kompletne. Żadna z osób nie jest bezpieczną bazą. Nie wykazują szczególnego zaniepokojenia wywołanego oddzieleniem od rodziców ani strachu przed obcymi.
3. Zachowanie oparte na bezpiecznej bazie:
Szczere przywiązanie dziecka pojawia się dopiero ok. 6 miesiąca życia. Dziecko swobodnie się porusza, ale ma też zdolność przywoływania opiekuna do siebie. Sygnał „chodź do mnie” zamienia się na poszukiwanie bliskości. Najważniejsza dla niego osoba stanowi bezpieczną bazę, jest to sygnał, że przywiązanie już istnieje. Może to być przywiązanie do jednego, lub obojga rodziców albo do opiekunki. Ale w sytuacjach stresowych wykazują przywiązanie do jednej osoby.
Lęk przed obcymi i protest przeciw oddzieleniu od rodziców:
12-16 miesiąc – nasilenie lęku, później maleje. Lęk przed obcymi pojawia się pierwszy, ale lęk przed rozdzieleniem trwa dłużej. Intensywność reakcji lekowych nie jest taka sama u wszystkich dzieci. Podwyższona lękliwość jest reakcją na stres i wstrząsy. Zanika w połowie 2 r. ż.
Przywiązanie do matki i ojca:
Generalnie dzieci przywiązują się do rodziców jednakowo. Między 7 a 8 m. ż. Dziecko wybierze ojca i matkę, a nie obcego. Ale w chwili zagrożenia częściej skłania się do matki.
Siła przywiązania dziecka do ojca jest wprost proporcjonalna do czasu jaki ojciec spędził z dzieckiem. Jeżeli jest z nim ciągle, to możliwe, że w zagrożeniu zwróci się do niego.
IV. Zróżnicowanie jakości dziecięcego przywiązania:
Dzieci tworzą różne wewnętrzne modele operacyjne związków z rodzicami i innymi ważnymi osobami. Zawiera takie elementy jak: przekonanie dziecka o tym, że obiekt przywiązania będzie dla niego dostępny i niezawodny, oczekiwania siły uczucia i odtrącenia, pewność bezpieczeństwa.
Model ten tworzy się pod koniec 1 r. ż. i umacnia się przez 4, 5 lat. w wieku 5 lat dziecko ma ukształtowany model wewnętrzny matki, siebie i związków. Maja wpływa na kształtowanie doświadczeń, pamięć i koncentrację.
Dziecko asymiluje łatwiej dane, które są zgodne z modelem,
Przywiązanie bezpieczne i pozabezpieczane:
Pierwsze przywiązanie jest najbardziej znaczącym czynnikiem w tworzeniu przez dziecko modelu operacyjnego.
System kategorii Mary Ainsworth:
Był oceniany na podstawie procedury nieznanej sytuacji składającej się z 8 scenek odgrywanych w laboratorium, dzieci 12-18 miesięcy. Reakcje dzieci na zmiany, można zaklasyfikować właśnie do następujących kategorii:
§ Przywiązanie bezpieczne: najczęściej spotykane. Dziecko łatwo znosi rozłąkę, angażuje się w badanie otoczenia, w poczuciu zagrożenia lub leku aktywnie poszukuje kontaktu i łatwo je uspokoić, nie unika i nie opiera się kontaktowi zainicjowanemu przez matkę. Po powrocie ciepło ją wita, szybko się uspakaja.
§ Przywiązanie pozabezpieczne:
- Pozabezbieczne odłączenie/unikanie: unika kontaktu z matką, zwłaszcza gdy spotyka się z nią po jej nieobecności. Nie przeciwstawia się wysiłkom matki w nawiązaniu kontaktu, ale też go nie poszukuje. Nie stawia matki ponad obcym.
- Pozabezbieczne ambiwalencji: niewielkie zainteresowanie otoczeniem, nieufne wobec obcego. Niepokoi się gdy zostaje oddzielone od matki, ale nie uspakaja się po jej powrocie i nie reaguje na próby uspokojenia. Szuka a zarazem unika kontaktu. Złość wobec matki. Odporne na próby nawiązania kontaktu lub uspokojenie ze strony obcej osoby.
- Pozabezpieczne dezorganizacji/dezorientacji: oszołomienie, zagubienie lub obawa. Dziecko może jednocześnie wykazywać przeciwstawne wzorce zachowań, takie jak ruch w kierunku matki przy jednoczesnym odwracaniu od niej wzroku.
Stabilność klasyfikacji przywiązania:
Główna kwestia dotyczy tego czy bezpieczeństwo przywiązania zmienia się wraz z upływem czasu? Czasami istnieje ciągłość, a czasem nie. Zależy to od okoliczności. Często jest tak, ze rodzaj przywiązania z dzieciństwa towarzyszy nam też później, aczkolwiek jeśli w otoczeniu dziecka zachodzą poważniejsze zmiany wówczas pewność przywiązania również ulega zmianie, dziecko zyskuje lub traci.
Everett Waters, wywiad do badania przywiązania ludzi dorosłych, wszyscy, których klasyfikacja zmieniła się w długim okresie, przeżyli jakiś wstrząs.
Niektóre badania pokazują, że dziecko jest przywiązane bezpiecznie do jednego z rodziców, a do drugiego pozabezpiecznie.
W wieku 5 lat, model staje się własnością dziecka, i opiera się wszelkim zmianom. Dziecko nakłada na niego wszelkie nowe sytuacje.
Źródła przywiązania bezpiecznego i pozabezpiecznego:
Podstawowym czynnikiem bezpiecznego przywiązania jest akceptacja i gotowość reagowania rodziców na sygnały dziecka. Niższy poziom reagowania jest przyczyną powstawania każdego rodzaju przywiązania pozabezpiecznego. Oczywiście mogą na to wpływać także inne czynniki np. nadużycia w rodzinie, urazy w dzieciństwie, nadopiekuńczość.
Długoterminowe konsekwencje przywiązania bezpiecznego i pozabezpiecznego:
Dzieci uznane za bezpiecznie przywiązane w dzieciństwie, są bardziej towarzyskie w późniejszym czasie, pozytywnie nastawione, mniej zależne od nauczycieli, mniej agresywne i kłótliwe, empatyczne, dojrzałe emocjonalnie. Nawiązują silniejsze przyjaźnie, są brani za przywódców, wyższe poczucie własnej wartości.
Dzieci z pozabezpieczanym przywiązaniem nawiązują słabsze przyjaźnie, szybciej staja się aktywne seksualnie.
Alan Sroufe: obserwacja dzieci w badaniu podłużnym, od dzieciństwa do dojrzewania. Specjalnie zorganizowano obóz gdy mieli 11 lat. Dzieci o bezpiecznym przywiązaniu częściej przebywały z kolegami, pewne siebie i posiadające więcej zdolności społecznych. Łatwiej stosowały się do próśb opiekunów. Sprawstwo – większe poczucie własnych zdolności zdobywania celów. Pozabezpieczne: izolacja, bierność lub agresja.
V. Rozwój poczucia własnego „ja”:
Freud: symbiotyczny związek matki z dzieckiem, niemowlę dostrzega siebie w separacji od matki.
Piaget: podstawowe pojecie przedmiotu i jego stałości jako prekursor stałości własnego „ja”.
Michael Lewis: dzieli proces powstawania „ja” na dwa kroki:
§ „ja” subiektywne (egzystencjalne) – odkrycie, przez dziecko, że jest ono oddzielone od innych i jako takie trwa w przestrzeni i czasie. Najważniejsze to świadomość tego, że „ja istnieję”. Zalążki takiej świadomości pojawiają się ok. 3 m. ż. oddziela siebie od innych ludzi i rzeczy i wie, że może na nie oddziaływać. Musi zrozumieć do tego stałość przedmiotu (8-12 m. ż.) aby powstało „ja” subiektywne.
§ „ja” obiektywne (kategorialne) – zrozumienie przez dziecko, że jest ono w świecie także przedmiotem. Ma pewne właściwości, swoistość tj. płeć, rozmiar, imię. Umiejscawia swoje ja w odpowiednich kategoriach. Aby stwierdzić kiedy „ja” obiektywne wykształciło się u dziecka, należy użyć lustra. Narysować kropkę na twarzy dziecka. W teście autoprezentacji ważne jest czy dziecko dotknie kropki na lustrze czy na swojej twarzy. Następuje to najczęściej ok. 22 m. życia.
Pojawienie się zdolności wyrażanie emocji:
Rozumienie własnego „ja” idzie w parze z wyrażaniem emocji. Świadomych wrażeń emocjonalnych tj. zakłopotanie, duma, wstyd, których pojawienie się wymaga samooceny, nie zaobserwujemy prędzej niż na początku drugiego roku.
Pierwsze samoopisy:
Dzieci w wieku przedszkolnym zaczynają określać to kim są. Uczą się swoich cech i ról społecznych. Najwcześniejszy wymiar takiej autodefinicji to płeć. W wieku dwóch lat dzieci potrafią ją określić, i już tedy ich zachowania zaczynają ulegać zróżnicowaniu. Ok. 3 roku życia dzieci na towarzysza zabawy wybierają dzieci tej samej płci. Dzieci dzielą się na małych i dużych, mądrych i głupich. Nie widzą tych obydwu cech w zależności od sytuacji.
VI. Różnice indywidualne: osobowość i temperament:
Każde dziecko rozpoczyna życie z wbudowanymi już niektórymi cechami, wzorami i charakterem.
Osobowość – różnice w sposobie, w jaki ludzie radzą sobie w działaniu z innymi ludźmi i przedmiotami w otaczającym ich świecie. Elementami składowymi są: towarzyskość, nieśmiałość, pewność.
Temperament – najbardziej zasadnicze podłoże emocjonalne. Różnice w osobowości się na nim opierają. Jego podstawowe cechy widoczne są już w dzieciństwie np. drażliwość, emocjonalność.
Wymiary temperamentu:
Teoria Thomasa i Chessa: jedna z pierwszych, wyróżnienie dziewięciu dymensji: 1] poziom aktywności, 2] rytmiczności, 3] zbliżanie/wycofanie, 4] adaptacyjność do nowego doświadczenia, 5] próg reaktywności, 6] intensywność reakcji, 7] jakość nastroju, 8] podatność na zakłócenie i 9] wytrwałość.
Różnice w zakresie tych dziewięciu cech połączyli w trzy typy:
§ Dziecko łatwe: nie nastręcza problemów, cykle jedzenia i spania są regularne, zwykle jest ono zadowolone i łatwo dostosowuje się do zmian lub nowych doświadczeń.
§ Dziecko trudne: funkcjonowanie nie jest regularne, cykle spania i jedzenia tworzą się wolniej. Żywo i negatywnie reaguje na rzeczy nowe, jest bardziej nerwowe i więcej płacze. Jego płacz charakteryzuje również więcej „nieczystych”, działających na nerwy dźwięków, niż zauważamy w płaczu dzieci „spokojnych”.
§ Dziecko wolno rozgrzewające się: dziecko wolno rozgrzewające się wykazuje niewiele intensywnych reakcji, jednakowo pozytywnych i negatywnych. Na nowe sytuacje może reagować swoistym biernym oporem. Np. niechciane jedzenie wypycha językiem na zewnątrz, zamiast płakać i wypluwać je energicznie. Jednak jeśli już się przyzwyczai do czegoś nowego, jego zachowanie będzie niemalże pozytywne.
Teoria Bussa i Plomina: proponowali trzy podstawowe wymiary temperamentu:
§ Poziom aktywności
§ Poziom emocjonalności
§ Poziom umiejętności społecznych
Żaden z modeli nie przyjął się, ale specjaliści w prezentacjach ciągle wymieniają:
§ Poziom aktywności: tendencja do częstego i energicznego poruszania się zamiast biernego pozostawanie w bezruchu.
§ Zbliżenie/emocjonalność pozytywna: tendencja do otwierania się na ludzi, nowe sytuacje, przedmioty, z którą w parze idzie zwykle pozytywna emocjonalność.
§ Wycofanie: przeciwieństwo zbliżenia. Tendencja do reagowania lękami i wycofaniem w związku w zetknięciu z nowymi ludźmi, sytuacjami i przedmiotami.
§ Emocjonalność negatywna: tendencja do reagowania złością, paniką, w sposób hałaśliwy i nerwowy.
§ Samokontrola/stabilność w sytuacji zadaniowej: zdolność pozostawania w skupieniu, zarządzania własną uwagą i staraniami,
Dziedziczenie temperamentu:
Jego cechy są wrodzone i opisane w genach. Indywidualne dysproporcje zachowania. W badaniach nad bliźniętami dowiedziono, że jednojajowe mają bardziej podobne charaktery niż dwujajowe.
Wielu teoretyków próbuje badać różnice zachowania, począwszy od zróżnicowanych podstaw fizjologicznych.
Jerome Kagan: różnice w poziomie zahamowania opierają się na różnych progach pobudzenia tych części mózgu, które odpowiadają za poczucie niepewności (jądro migdałowate, podwzgórze). Nie dziedziczymy cech charakteru, ale tendencje do szczególnych reakcji mózgu.
Stałość temperamentu mimo upływu czasu:
Generalnie temperament wykazuje się stałością, ale może ulec modyfikacji an skutek doświadczeń.
Temperament a otoczenie:
W większości przypadków wzajemnego oddziaływania temperamentu i otoczenia dochodzi do wzmocnienie wrodzonych cech, ponieważ:
- Każdy z nas selekcjonuje swoje doświadczenia (proces odnajdywania niszy),
- Temperament wpływa na interpretację danego doświadczenia,
-...
kasiaczek99222