STYLE TEKTONICZNE

Budowa płytowa – jest to najprostszy styl, gdzie warstwy zalegają poziomo a więc nie uległy deformacjom tektonicznym. Budowa ta jest typowa dla obszarów platformowych

Monoklina – warstwy skalne są tutaj nachylone w jednym kierunku, Styl tekt. monoklinalny powstaje wskutek skośnego wydźwignięcia jakiegoś terenu.

Płaszczowiny – styl ten jest wtedy gdy na osady młodsze nasunięte są skały starsze. Sama powierzchnia nasunięcia jest zazwyczaj nachylona. Utwory skalne budujące płaszczowinę mogą być pofałdowane, nachylone monoklinalnie lub leżeć prawie płasko. Cechą charakterystyczną tej tektoniki jest obecność okien i czapek tektonicznych a niekiedy porwaków tektonicznych.

Brekcjowanie – zjawisko to obserwuje się przy uskokowaniu lub nasuwaniu się mas skalnych. Powstają przy tym: druzgoty i brekcje tektoniczne.

Tektonika solna – cechą charakterystyczną tej tektoniki lub salinarnej jest obecność licznych diapirów, poduszek, wałów solnych zaburzających w sposób charakterystyczny otaczające skały.

Tektonika intruzywna – cechą charakterystyczną jej jest obecność licznych intruzji skał magmowych występujących w formie lakkolitów, dajek, silli itp., które zaburzają otaczające je serie skalne.

Tektonika metamorficzna – styl ten charakteryzuje się obecnością złupkowacenia, powstają gnejsy i łupki metamorficzne, często obserwuje się tu graniztyzację i fałdy z płynięcia, liczne struktury przejściowe i foliacyjne.

Styl impaktowy – powstaje poprzez uderzenie meteorytu w podłoże lub dzięki pozostawionych niegdyś brył lodowca, lecz po roztopieniu ich powstają struktura kulista (pingo)

Mezostruktury tektoniczne

Najpopularniejsze są tu struktury ślizgowe, na które składają się: powierzchnia wygładzona prze tarcie przyuskokowe, czyli lustro tektoniczne,  i drobne formy jego urzeźbienia tarciowego – tektoglify. Wśród tektoglifów są dwie główne rodzaje form: wydłużone w kierunku osi ruchu – rysy tektoniczne, i wydłużone w poprzek tego kierunku – zadziory tektoniczne. Lustra informują o płaszczyźnie ruchu, rysy – o jego osi, zadziory – o jego zwrocie. Obserwowane są też zwarte, seryjne spękania dachówkowe. Strukturami przejściowymi są slikolity. Zamiast struktur ślizgowych, a niekiedy obok nich rozwijają się spękania przyuskokowe: pierzaste, tensyjne oraz kliważ spękaniowy.

Olistolity – to duże bloki skalne powyżej 4 metrów osunięte do basenu (morza) i w nim osadzone . Formy te powstają też w war. lądo. np. bloki wapieni wizenu leżące na zlepieńcach myślachowickich. Jako olistolity można uważać również bloki wapieni górnej jury wtaczającej się do M. Czarnego z grzbietu Gór Krymskich. Olistosroma – jest to warstwa grubo i bardzo gruboziarnistego niewysortowanego osadu powstałego na skutek podmorskich osuwisk.  Porównując olistolity, osuwiska, płaszczowiny pochodzenia grawitacyjnego  stwierdzamy, że granice między nimi są umowne, a rozróżnienie czasami trudne.

Uskok – to struktura utworzona przez przerwanie ciągłości skał i przesunięcie rozspojonych części wzdłuż powierzchni uskokowej lub strefy uskokowej. Fałd – to wygięcie warstwy, ławicy lub innego pierwotnie płaskiego elementu strukturalnego (zwykle zespołu elementów), wytworzone wtórnie (tzn. później niż wyginany element), choć niekoniecznie z przyczyn tektonicznych. Rysy tektoniczne to jedne z głównych form tektoglifów wydłużone w kierunku osi ruchu. Spękania ciosowe czyli uporządkowane są zjawiskiem wieloprzyczynowym. Rola czynnika endogenicznego w ich genezie waha się od bezpośredniego rozrywania i ściskania skał przez naprężenia tektoniczne poprzez sumowania się tych naprężeń z naprężeniami innego pochodzenia. Kliważ – to gęste (odstępy do paru centymetrów), równoległe powierzchnie nieciągłości nadające nadające skale oddzielność łupkową (łupkowatość). Owymi powierzchniami nieciągłości mogą być powierzchnie gęstej foliacji – złupkowania, gęste płaskie spękania i mikrospękania.

PŁASZCZOWINA

Płaszczowina – to nasunięcie w skali regionalnej o zasięgu co najmniej kilku kilometrów. Płaszczowiny mogą powstać na skutek:

1.       Odkłucia np. wzdłuż powierzchni międzywarstwowej.

2.      Ścinania tam, gdzie w obrębie warstw skalnych występują różnice litologiczne.

3.      Przefałdowania, gdy fałd ulegnie obaleniu, potem pęknie  a jego górne skrzydło samodzielnie przemieszcza się do przodu.

4.      Ześlizgów grawitacyjnych, gdy z wzniesienia ześlizgnie się kompleks warstw skalnych na pewną odległość.

BUDOWA PŁASZCZOWINY

Ciało płaszczowiny stanowi allochton oraz autochton (nieprzemieszczające podłoże). Pomiędzy nimi niekiedy mieści się parautochton. Rozcięcie erozyjne płaszczowiny może odsłonić spod niej jej podłoże (okno tektoniczne), albo pozostawia tylko izolowany ostaniec masy allochtonicznej (czapka tektoniczna)

MechanizmY fałdowania:

a)      zginanie – są w skałach osadowych najpospolitsze. Przy zginaniu kompleksu kilku ławic przesuwają się one po sobie. Powstają przy tym fałdki ciągnione, ich pochylenie wskazuje na położenie antyklin. Ławica w przypadku antykliny u góry jest rozciągana a na dole ściskana. W przypadku synklin sytuacja jest odwrotna. W wyniku rozciągania powstają spękania. W części rozciąganej ławice są równoległe do osi fałdów, którym towarzyszą spękania prostopadłe. Ściskaniu towarzyszą spękania skośne. Niekiedy wewnątrz ławicy w utworach podatnych deformacjom np. łupkach zaznacza się kliważ (gęste płaszczyzny spękań pochylone ku osi fałdów).

b)      płynięcie – powstają przy deformacji uplastycznionych utworów (sól, lód) oraz przy wysokich ciśnieniach i temperaturach (dolne części piętra tektonicznego). Fałdy te są bezkierunkowe, bardzo dysharmonijne, niezależne od siebie. Przejawy fałdowania z płynięcia są też w wyższych piętrach.

c)      ścinanie – polega na przemieszczeniu masy skalnej wzdłuż gęstych powierzchni przecinających uławicenie, równolegle do powierzchni osiowych fałdów

Tektonika Wieliczki

Z punktu widzenia tektonicznego na szczególną uwagę zasługuje złoże solne Wieliczki. Dolna jego część ma budowę pokładową, a zaburzenia w niej mają charakter fałdowy. Górna część ma charakter bryłowy. Warstwy solne zostały rozbite na szereg brył od kilkudziesięciu centymetrów do setek metrów, ustawionych chaotycznie, tkwiących w iłach solnych. Złoże bryłowe może być interpretowane jako megabrekcja tektoniczna, wtedy złoże powstało na skutek pokruszenia się warstw solnych na skutek nacisku nasuwających się Karpat. Oraz jako forma olistolitowa wtedy rozpad pokładów soli na oddzielne bryły nastąpił w czasie nasuwania się płaszcz. zbudowanej ze skał solnych na brzeg morza. W wyniku tego pokruszyła się ona na oddzielne bryły otoczone iłami mioc

Glacitektonika

Zaburzenia wywołane naciskiem lodowca, a więcej na skutek działania sił egzogenicznych. Zaburzenia glacitektoniczne rozwijały się szczególnie tam, gdzie lądolody naciskały na brzegi dolin. Zaburzenia mogą być: zarówno regularne, gdzie fałdy czy uskoki zachowują podobny charakter na przestrzeni kilkuset metrów czy kilkunastu kilometrów. Glacitektonika powoduje zaburzenie podłoża, którego budowa przez to staje się bardziej skomplikowana, stwarzając trudności dla budownictwa, górnictwa itp.

Powstawanie zaburzeń glacitektonicznych

Podłoże na które ,,działa’’ lodowiec może być sztywne. Ma to miejsce wtedy, gdy jest ono zbudowane ze skał zwięzłych lub ze skał luźnych przemarzniętych. Gdy nacisk lodowca jest skierowany pionowo w dół, to obserwuje się wyciskanie podłoża – glaciizostazja. Po odciążeniu podłoża na skutek stopienia się lądolodu następuje podnoszenie się tego podłoża. Gdy na sztywne podłoże działają siły skierowane poziomo, to dochodzi najczęściej do oderwania jego fragmentów przy jednoczesnym włączeniu ich w obręb lądolodu i przetransportowaniu na znaczne odległości. Powstają w ten sposób kry albo porwaki lodowcowe. Jeśli podłoże jest plastyczne a lodowiec naciska na nie pionowo wtedy dochodzi do wyciskania przedpola lodowca. Natomiast gdy nacisk jest poziomy lub prawie poziomy to na przedpolu powstają fałdy i nasunięcia. Wydaje się, że zaburzenia glacitektoniczne rozwijały się głównie tam, gdzie lądolody naciskały na brzegi dolin.

KONCEPCJE GLACITEKTONICZNE (dokończenie)

Koncepcja statyki frontalnej – głownym czynnikiem jest ciężar lodowca. W głębszym podłożu może być próg morfologiczny zbudowany ze skał twardych, wtedy obniżenie morfologiczne, obok jest wzniesienie, depresja i wyniesienie glacitektoniczne. Na skutek cieżaru litologicznego następuje wyciskanie tego materiału.

klasyfikacja spękań

1.       Spękania związane z naprężeniami o charakterze:

a) regionalnym (góry fałdowe, platformy);

b) lokalnym (związane z kopułą, diapirem, intruzją, uskokiem, fałdem itp.).

2.       Spękania związane z kurczeniem się skał na skutek:

a) ochładzania: stygnięcia magmy (cios w bazaltach, granitoidach); pękania gleby na skutek zamarzania (np. kliny mrozowe i gleby poligonalne – czym zajmuje się geologia czwartorzędu);

b) wysychania: spękania błotne (zajmuje się nimi sedymentologia)

ZASTOSOWANIE BADAŃ SPĘKAŃ CIOSOWYCH

1.       drogi filtracji – migracja wody w górotworze

2.      struktura złóż – badania mezostrukturalne

3.      wł. Geotechniczne masywów skalnych – bloczność złoża

4.      urabialność górotworu – praktyczne wydobycie złoża

5.      poszukiwanie i rozpoznanie struktur wgłębnych