Ma�a antologia literatury perskiej praca zbiorowa pod redakcj� Katarzyny Javaheri PERSEPOLIS Tytu�: Ma�a antologia literatury perskiej Redakcja : Katarzyna Javaheri Opracowania i t�umaczenia : Katarzyna Javaheri, Michael Javaheri, Mateusz K�agisz, Marcin Krzy�anowski, Albert Kwiatkowski, Szczepan Lema�czyk, Wonna Nowicka' Andrzej Sarwa Korekta : Marta Dukat-Sitko Projekt ok�adki i ilustracje : Katarzyna Javaheri, Kaligrafia do wiersza Nie m��my wody : Dariusz Szamsi Zdj�cie Alirezy Doulatszahiego : Ivonna Nowicka Zdj�cie Bahrama Bejzaiego : Mariam Zandi Zdj�cie ze strony 36 (Jazd, Wie�a Milczenia): Katarzyna Javaheri Zdj�cia z ok�adki: Persepolis (fot. Szczepan Lema�czyk), Isfahan, Pa�ac Czehel Sotun (fot Katarzyna Javahen), Tradycyjna miniatura z bazaru w Isfahanie (fot. Katarzyna Javaheri) Teheran, Park Lale (fot. Katarzyna Javaheri) O Copyright by Katarzyna Javaheri and the Authors, Krak�w 2006 Wydawca: Zak�ad Kosztorysowania, Projektowania i Nadzoru Budowlanego S.C. dzia� wydawniczy Persepolis: ^^b Mieszka 1 13,31 -432 Krak�w ^^^T http://www.kosztoi- vsowanie.krakow.pl http://www.iran.krakow.pl ISBN 83-922408-3-9 Wydanie I 2 Wszystkie bitwy naszego �ycia czego� nas ucz�, nawet te, kt�re przegrali�my... Paulo Coelho, Pi�ta g�ra 3 SPIS TRE�CI Wst�p Inskrypcja behistu�ska (K.J.) Awesta - Wendidad, Fargard 13 - Pies (Sz. L.) Hymny manichejskie (A. S.) Jawiszt-i Frijan, czyli m�odzieniec z rodu Frijanowego - �rednioperska bajka z mora�em (M.K�.) Nezam al-Molk, Sijdsatname (Sz. L.) Fachroddin Gorgani, Wis i Ramin (K.J.) Baba Taher, Dobejti (A.K.) Naser Chosrow, Safarname - Dziennik podr�y (K.J.) Mohammad ben Monawwar, Przypowie�ci z �ycia sufiego Abu Sa 'idAbil Chajra (I.N.) Faridoddin Attar z Niszapuru, Rozmowy ptak�w (A.K.) D�alaloddin Rumi (Moulana), Fihi mafihi (A.K.) D�alaloddin Rumi (Moulana), Gazale (I.N.) D�alaloddin Rumi (Moulana), Masnawi-je ma'nawi (I.N.) Sa'di, Golestan - Ogr�d r�any (K.J.) Hafez, Gazale (A.K.) Had�i Sajjah, Dziennik podr�y do Europy (I.N.) Abu'1-Hasan D�elwe, O tym, jak nie�wiadoma c�rka matk� o istot� liczby ma��onk�w pyta�a (I.N.) Mohammad Ali D�amalzade, Jaki pan taki kram (I.N.) Samad Behrangi, Ma�a czarna rybka (Sz. L.) Sadeq Hedajat, Isfahan -perl� miast (I.N.) Alireza Doulatszahi, Wiersze (I.N.) Bahram Bejzai, Samotny junak. Scenariusz (I.N.) Sohrab Sepehri, Nie m��my wody (A.K.) Mehdi Azar Jazdi, Mr�wcze pragnienia (K.J.) Szokuh Qasemnija, Jak wielki jest �wiat (I.N.) Sadeq Czubak, Sprawiedliwo�� (K.J.) Tahere Alawi, Stacja (M.K.) Huszang Farahani, �cie�k� mi�dzy klonami (I.N.) Ali Sza'banzade, Wiersze (K.J.) Javaheri Vad�di, Wiersze (M.J.) O t�umaczach s. 5 s. 6 s. 13 s. 20 s. 24 s. 32 s. 35 s. 38 s. 40 s. 43 s. 47 s. 55 s. 64 s. 67 s. 71 s. 74 s. 76 s. 79 s. 80 s. 85 s. 90 s. 94 s. 96 s. 101 s. 103 s. 105 s. 108 s. 110 s. 113 s. 116 s. 119 s. 121 WST�P Przedstawiam Szanownemu Czytelnikowi trzeci� ju� pozycj� wydawnicz� iranistycznego Wydawnictwa Persepolis. Ma�a antologia literatury perskiej to wyb�r tekst�w pochodz�cych z szeroko rozumianej literatury perskiej; pocz�wszy od staroperskich inskrypcji, poprzez Awest�, �rednioperska bajk�, manichejskie teksty sakralne, klasyk�, a� do najnowszej literatury XXI wieku. Praktycznie ka�dy tekst opatrzony jest kr�tszym lub d�u�szym wprowadzeniem, zawieraj�cym informacje zar�wno o autorze, jak i samym dziele. Przek�adem zaj�li si� g��wnie studenci i absolwenci iranistyki z Krakowa, Warszawy i Uppsali. Chcia�abym w tym miejscu podkre�li�, i� przedstawione t�umaczenia s� nowe, w wi�kszo�ci sporz�dzone na potrzeby niniejszej Antologii, a niekt�re z wspomnianych tu dzie� dost�pne s� w j�zyku polskim r�wnie� w starszych przek�adach. Mam nadziej�, �e dzi�ki urozmaiconemu wyborowi dzie�, pochodz�cych z r�nych okres�w rozwoju j�zyka i kultury perskiej, literatura perska stanie si� polskiemu Czytelnikowi mniej odleg�a. Z �yczeniami mi�ej lektury Katarzyna Javaheri Krak�w, pa�dziernik 2006 5 Inskrypcja behistu�ska Inskrypcja kr�la Dariusza jest najobszerniejszym tekstem literackim w j�zyku staroperskim, kt�ry by� u�ywany na dworze kr�l�w perskich z dynastii Achemenid�w (VII-IV w.). Staroperskie pi�miennictwo obejmuje dwadzie�cia jeden tekst�w, s� to inskrypcje umieszczone w pa�acach, na wazach, piecz�ciach oraz inskrypcje naskalne; nie zachowa�y si� �adne zabytki ksi��kowe. Wszystkie dotychczas poznane napisy w j�zyku staroperskim sporz�dzono pismem klinowym. By�y to g��wnie uroczyste inwokacje i genealogie, zajmuj�ce znacz�c� cz�� tekstu. Wyj�tkiem jest inskrypcja z Behistunu, kt�ra opr�cz powy�szych element�w zawiera dok�adny opis czyn�w kr�la Dariusza, kt�rych dokona� w ci�gu jednego i tego samego roku. Nad drog�, kt�ra w staro�ytno�ci prowadzi�a z Babilonu do Ekbatany, wznosi si� ska�a zwana Behistun, na kt�rej wykuto relief przedstawiaj�cy kr�la Dariusza Wielkiego oraz ogromn�, tr�jj�zyczn� inskrypcj�. Inskrypcj� t� odczyta� Sir Henry Creswicke Rawlinson, angielski �o�nierz i dyplomata. W latach 1835-1837 przebywa� on w Kermanszahu i pomaga� szachowi Mohammadowi z dynastii Kad�ar�w w reorganizacji perskiej armii. W tym samym czasie z nara�eniem �ycia skopiowa� inskrypcj�, by potem pr�bowa� j� odczyta�. W 1838 roku Sir Henry by� w stanie odcyfrowa� staropersk� wersj� inskrypcji, gdy� z�ama� jej kod, opieraj�c si� na imionach, nazwach w�asnych i badaniach wcze�niejszych poszukiwaczy. Inskrypcja kr�la Dariusza zosta�a wykonana pomi�dzy pierwszym rokiem jego panowania (marzec 520 r. p.n.e.), a ko�cem trzeciego (518 r. p.n.e.), cho� niekt�rzy badacze twierdz�, �e tak du�e dzie�o nie mog�o zosta� uko�czone w tak kr�tkim czasie, a prace trwa� mog�y do 485 r. p.n.e. Inskrypcja powsta�a w miejscu, gdzie zosta�a stoczona rozstrzygaj�ca bitwa pod Kundurusz. Jest to chronologicznie trzeci tekst w j�zyku staroperskim, przed nim powsta�y dwa kr�tkie napisy: w pa�acu w Pasargadach i na kr�lewskiej piecz�ci. Tekst odznacza si� gramatyczn� poprawno�ci�, co zmienia�o si� wraz z up�ywem czasu i zaznacza�o si� w p�niejszych inskrypcjach, gdy j�zyk staroperski sta� si� j�zykiem martwym. K.J. Przek�ad tekstu z j�zyka staroperskiego, angielskiego i francuskiego: Katarzyna Javaheri 6 KOLUMNA I I. Ja, Dariusz, Wielki Kr�l, Kr�l Kr�l�w, Kr�l Persji, Kr�l Kraj�w, syn Histaspesa, wnuk Arsamesa, Achemenida. II. M�wi Dariusz Kr�l : Moim ojcem by� Histaspes, ojcem Histaspesa by� Arsames, ojcem Arsamesa by� Ariaramnes, ojcem Ariamnesa by� Teispes, ojcem Teispesa by� Achemenes. III. M�wi Dariusz Kr�l: Z tego powodu nazywamy si� Achemenidami, od dawien jeste�my szlachetni, od dawien nasza rodzina jest kr�lami. IV. M�wi Dariusz Kr�l : O�miu z mego rodu by�o kr�lami, ja jestem dziewi�ty, dziewi�ty z kolei jak jeste�my kr�lami. V7M�wi Dariusz Kr�l : Z �aski Ahura Mazdy jestem kr�lem, Ahura Mazda obdarowa� mnie kr�lestwem. VI. M�wi Dariusz Kr�l : Oto s� kraje, kt�re nale�� do mnie i dzi�ki �asce Ahura Mazdy jestem ich kr�lem : Parsa, Elam (Suzjana), Babilonia, Asyria, Arabia, Egipt, �ci, z przymorza", Sardes1, Grecja (Jonia), Media, Armenia, Kapadocja, Partia, Drangiana, Aria, Chorezm, Baktria, Sogdiana, Gandara, Scytia, Satagidia, Arachozja, ????, razem dwadzie�cia trzy kraje. VII. M�wi Dariusz Kr�l: To s� kraje, kt�re mi podlegaj�, z �aski Ahura Mazdy s� moimi poddanymi, p�ac� mi trybut, cokolwiek im powiem, za dnia czy w nocy, zostanie uczynione. VIII. M�wi Dariusz Kr�l : Cz�owieka z tych krain, kt�ry jest lojalny, sowicie nagradzam, a tego, kt�ry jest z�y, surowo karz�, z �aski Ahura Mazdy te krainy ukazuj� respekt moim prawom, cokolwiek im powiem, zostanie uczynione. IX. M�wi Dariusz Kr�l : Ahura Mazda obdarowa� mnie kr�lestwem; Ahura Mazda okaza� mi pomoc zanim dosta�em to kr�lestwo, z �aski Ahura Mazdy posiadam to kr�lestwo. X. M�wi Dariusz Kr�l : To s� moje uczynki po tym jak zosta�em kr�lem : By� tu kr�lem Kambizes, syn Cyrusa, z naszego rodu. Brat Kambizesa o imieniu Bardija by� z tej samej matki i z tego samego ojca co Kambizes. Nast�pnie Kambizes zamordowa� Bardij�. Gdy Kambizes to uczyni�, nie poinformowa� ludu, �e Bardija zosta� zabity. Nast�pnie Kambizes wyruszy� do Egiptu. Gdy pod��y� do Egiptu, ludzie si� zbuntowali, a wtedy K�amstwo sta�o si� pot�ne, zar�wno w Parsie, Medii jak i w innych prowincjach. ' mo�liwe, �e staroperskie Sparda oznacza Spart� - wi�cej : King L.W., Thompson R.C. - The Sculptures and Inscriptions of Darius the Great on the Rock of Behistun in Persia - s. XXXIX 7 XI. M�wi Dariusz Kr�l : Wtedy by� pewien m�czyzna - mag, o imieniu Gaumata, powsta� w Piszijauwadzie, w g�rach o nazwie Arkadrisz. Tam czternastego dnia miesi�ca wijachna2 on si� zbuntowa�. Tak oto ok�ama� ludzi : �Ja jestem Bardija, syn Cyrusa, brat Kambizesa". Wtedy wszyscy ludzie si� zbuntowali i od Kambizesa przeszli do niego, zar�wno w Parsie, Medii jak i w innych prowincjach. Zagarn�� dla siebie w�adz�, dziewi�tego dnia miesi�ca garmapada3 zagarn�� w�adz�. Wtedy Kambizes zgin�� �mierci� samob�jcz�. XII. M�wi Dariusz Kr�l : Ta w�adza, kt�r� mag Gaumata zabra� Kambizesowi si�� od dawien nale�a�a do naszego rodu. Po tym jak Gaumata si�� zabra� Kambizesowi, zar�wno Persj�, Medi� jak i inne prowincje, zgodnie ze swoj� wol� zosta� kr�lem. XIII. M�wi Dariusz Kr�l : Nie by�o cz�owieka, czy to w Parsie, czy Medii, czy w naszym rodzie, kt�ry by magowi Gaumacie m�g� odebra� w�adz�. Ludzie si� go bardzo bali, dlatego, i� zabi� wielu, kt�rzy go znali wcze�niej. Z tego powodu ich zabi� : �Aby nikt nie pozna�, �e nie jestem Bardijj� synem Cyrusa". Nikt nic z�ego nie m�wi� przeciwko magowi Gaumacie, zanim ja przyby�em. Wtedy prosi�em o pomoc Ahura Mazd�, Ahura Mazda mnie wspom�g�. Dziesi�tego dnia miesi�ca bagajadisz4 wraz z kilkoma lud�mi zabi�em maga Gaumat�, a tak�e ...
marszalek1