Rozdz. V : Czynności procesowe

1. Zagadnienie wstępne

Czynności procesowe:

·         przewidziane przez prawo zachowanie sie w procesie mające na celu wywołanie określonych skutków procesowych

·         powinno ono być przejawem uświadomionej postawy uczestnika procesu przybierając postać działania lub zaniechania

Brak woli lub raczej niezależność od tejże woli cechuje z kolei tzw. zdarzenia procesowe takie jak choroba lub śmierć oskarżonego które również mogą wywoływać skutki procesowe np. umorzenie postępowania karnego

(art. 17 § 1 pkt 5 kpk)

Dokonując czynności procesowej, uczestnik procesu zmierza do wywołania określonych skutków w obrębie tego procesu.

Skutkiem tym może być nawiązanie, zmiana, przekształcenie lub wygaśnięcie stosunków procesowych

Aby czynność wywołała pożądane przez uczestnika skutki procesowe musi odpowiadać pewnym warunkom tj. muszą zachodzić pozytywne przesłanki tej czynności w przeciwnym razie czynność uznana być może za niedopuszczalną.

Ponadto czynność musi być dokonana w przypisane) prawem formie oraz w oznaczonym terminie, a uczestnik podejmujący się jej, oprócz wykazania się in abstracto zdolnością do dokonywania czynności procesowych, musi mieć in corecto legitymację do dokonania tej właśnie czynności procesowej. W przeciwnym razie, jako czynność wadliwa, może okazać się bezskuteczną, tzn. nie wywołać żadnych skutków z nią związanych.

Następstwa wadliwości:

Na gruncie obowiązującego kodeksu postępowania karnego można wyróżnić wadliwość czynności procesowej skutkującą:

·         obligatoryjnym uchyleniem orzeczenia (bezwzględne przyczyny odwoławcze); uchybienia brane jest pod uwagę niezależnie od tego, czy strona podniosła ten fakt w swoim wystąpieniu i niezależnie od tego, jaki był wpływ tego uchybienia na treść orzeczenia,

·         względnie obligatoryjnym uchyleniem orzeczenia (względne przyczyny odwoławcze, art. 438 kpk); uchybienie to brane jest pod uwagę, jeżeli powołała się na nie strona oraz jeżeli miało ono wpływ na treść orzeczenia,

·         bezskutecznością czynności (art. 120 § 2 kpk oraz art. 122 § 1 kpk).

2. Klasyfikacje czynności procesowych

Rodzaje czynności procesowych:

Z uwagi na podmiot czynności można mówić o ich podziale na czynności:

·         organów procesowych, np. wyrokowanie

·         stron procesowych, np. złożenie apelacji od wyroku

·         innych uczestników, np. złożenie zeznań przez świadka

Funkcja czynności procesowej pozwala na wyodrębnienie czynności rozpoznawczych (badanie i rozstrzyganie kwestii faktycznych i prawnych powstałych w procesie) oraz wykonawczych (realizacja zapadłych decyzji)

Biorąc pod uwagę sposób komunikowania otoczeniu faktu ich dokonania można wyróżnić czynności

a) wyraźne (ekspresywne)

b) konkludentne (dorozumiane)

Ze względu na charakter; czynności procesowe możemy podzielić na:

·         oświadczenia procesowe, tj. wypowiedzi pozwalające uczestnikowi procesu uzewnętrznić posiadane treści intelektualne, udostępniając je tym samym pozostałym jego uczestnikom,

·         spostrzeżenia procesowe, zwane też czynnościami receptywnymi, służące percepcji oświadczeń procesowych oraz „rejestracji” wrażeń zmysłowych, np. wysłuchanie przez sąd zeznań świadka oraz obserwacja jego zachowania podczas ich składania,

·         czynności realne (rzeczowe, służące dokonaniu zmian w świecie zewnętrznym oraz kreowaniu nowych stanów faktycznych, np. zatrzymanie podejrzanego.

W grupie oświadczeń procesowych mieszczą się:

·         oświadczenia wiedzy, np. zeznanie świadka, wyjaśnienia oskarżonego.

·         oświadczenia woli, np. wniosek dowodowy strony procesowej; pośród oświadczeń woli wyróżnić można:

o        oświadczenia postulujące (postulaty zadania wnioski oraz prośby), będące wyrazem dążenia przez uczestnika procesu do wydania przez organ procesowy oświadczenia władczego o określonej treści;

o        oświadczenia władcze (nakazy lub zakazy decyzje) będące wyrazem zajęcia przez organ procesowy na wniosek lub z urzędu stanowiska co do kwestii powstałej na tle toczącego się procesu dzielą się na:

§         polecenia (art 93 §4 k p k. przewiduje w wypadkach określonych w ustawie możliwość wydawania przez sąd oraz prokuratora poleceń Policji lub innym organom; polecenia są więc adresowane do organów podwładnych, np. polecenie zatrzymania i doprowadzenia osoby podejrzanej w trybie art. 247§ 1 kpk.) oraz

§         decyzje procesowe (adresowane do uczestników procesu, choć muszą być honorowane, a niekiedy również wykonywane, przez inne organy)

Decyzje procesowe (rozstrzygnięcia, oświadczenia imperatywne) to:

·         orzeczenia, czyli wyroki i postanowienia,

·         zarządzenia, tj. rozstrzygnięcia zapadające w kwestiach mniejszej wagi, z reguły mające za swój przedmiot zagadnienia porządkowej natury.

Podstawę orzeczenia może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w postępowaniu mających

znaczenie dla rozstrzygnięcia (art. 92 k.p.k.). Nakaz ten uzupełnia przepis art. 410 k.p.k. w myśl którego podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Okoliczności powinny wynikać w sposób klarowny z uzasadnienia takiego orzeczenia Sąd dokonujący rozstrzygnięcia sprawy powinien w uzasadnieniu zawrzeć ocenę wszystkich zebranych dowodów ze wskazaniem które z tych dowodów uznał za wiarygodne, które zaś odrzucił.

Uzasadnienie powinno ponadto zawierać wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku (art. 424 § 1 kpk.)

W uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary środków zabezpieczających uwzględnieniu powództwa cywilnego oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku (art. 424 § 2 k.p k.)

Wyrokowanie przewidziano dla skazania, uniewinnienia, umorzenia postępowania przed rozpoczęciem przewodu sądowego warunkowego umorzenia postępowania, uchylenia wyroku przez sąd odwoławczy lub kasacyjny i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji lub umorzenia postępowania zmiany zaskarżonego wyroku przez sąd drugiej instancji utrzymania zaskarżonego wyroku sądu pierwszej instancji przez sąd drugiej instancji oraz orzeczenia kary łącznej wobec osoby skazanej prawomocnym wyrokiem różnych sądów tj. wydania wyroku łącznego.

Postanowienia sądowe zapadają w kwestiach dla których ustawa nie wymaga zachowania formy wyroku (art 93 §1 kp k)

Postanowienie powinno zawierać [art 94 § I k.p k.)

·         oznaczenie organu oraz osoby lub osób wydających postanowienie

·         datę wydania postanowienia

·         wskazanie sprawy oraz kwestii której postanowienie dotyczy

·         rozstrzygnięcie z podaniem podstawy prawnej

·         uzasadnienie chyba ze ustawa zwalnia od tego wymagania

Wraz z samym postanowieniem sporządza się na piśmie jego uzasadnienie (art 98 § I k p k.)

W sprawie zawilej lub z innych ważnych przyczyn można odroczyć sporządzenie uzasadnienia postanowienia na czas do 7 dni (art 98§ 2 kpk)

Z uzasadnienia zwolnione są postanowienia dopuszczające dowód, jak również uwzględniające wniosek, któremu inna strona nie sprzeciwiła się, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu (art. 98 § 3 k.p.k.).

Zarządzenia wydawane są w kwestiach niewymagających postanowienia. Wydaje je prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego albo upoważniony sędzia (art. 93 § 2 kpk.).

W postępowaniu przygotowawczym postanowienia i zarządzenia wydaje prokurator oraz inny uprawniony organ, a sąd - w przypadkach przewidzianych w ustawie (art. 93 § 3 kpk).

Promulgacja decyzji procesowych:

decyzje procesowe dla swej skuteczności potrzebują zapoznania z ich treścią pozostałych uczestników procesu promulgacja orzeczenia lub zarządzenia wydanego na rozprawie dokonuje się poprzez jego ustne ogłoszenie

(art. 100 §1 k.p.k.).

orzeczenie lub zarządzenie wydane poza rozprawa należy doręczyć prokuratorowi a także stronie i osobie niebędącej stroną którym przysługuje środek zaskarżenia jeżeli nie brali oni udziału w posiedzeniu lub nie byli obecni przy ogłoszeniu

w innych wypadkach o treści orzeczenia lub zarządzenia należy powiadomić strony (art. 100 § 2 kpk.)

wyrok zapadły na posiedzeniu oraz postanowienie z uzasadnieniem w wypadku wskazanym w art. 98 § 2 kpk doręcza się stronom (art 98§k.pk)

Odwoływalność decyzji procesowych:

·         odwoływalność wewnętrzna - to prawo organu do nawet całkowitej zmiany zapadłego już, lecz jeszcze nieudostępnionego innym uczestnikom procesu oraz osobom trzecim – orzeczenia; zmiana ta jest łatwiejsza w stosunku do decyzji pisemnych niż w stosunku do decyzji ustnych. Te ostatnie podejmuje się oraz upublicznia w tym samym momencie; w przypadku decyzji pisemnych pomiędzy chwilą podjęcia takiej decyzji a chwilą zapoznania z jej treścią zainteresowanych podmiotów upływa pewien okres. Ten właśnie interwał stanowi margines czasu niezbędny a zarazem wystarczający do zmiany przedmiotowej decyzji

·         odwoływalność zewnętrzna - to możliwość zmiany orzeczenia znanego stronom procesowym. P-ko odwoływalności zewnętrznej przemawia postulat pewności obrotu prawnego ukazujący modyfikacje nawet nieprawomocnych orzeczeń

Jeżeli ustawa nie zwalnia od równoczesnego sporządzenia uzasadnienia, orzeczenie doręcza się lub ogłasza wraz z uzasadnieniem; w przypadku określonym w art. 98 § 2 k.p.k po ogłoszeniu postanowienia podaje się ustnie najważniejsze powody rozstrzygnięcia (art. 100 § 4 kpk.). W przypadku gdy sprawę rozpoznano z wyłączeniem jawności ze względu na ważny interes państwa, zamiast uzasadnienia doręcza się zawiadomienie, że uzasadnienie zostało sporządzone (art. 100 § 5 k.p.k.).

Po ogłoszeniu lub przy doręczenia orzeczenia należy pouczyć uczestników postępowania o przysługującym im prawie terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu

Oskarżonego o którym mowa w art. 335 kpk lub 387 kpk należy także pouczyć o treści art. 443k.p.k. w zw. z art. 434 § 3 kpk (art. l00 § 6 k.p.k.)

3. Porządek czynności procesowych

Wymogi formalne pisma procesowego:

art 119 § 1 wymaga, by pismo procesowe zawierało:

·         oznaczenie organu do którego jest skierowane oraz sprawy której dotyczy

·         oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo

·         treść wniosku lub oświadczenia w miarę potrzeby z uzasadnieniem

·         datę i podpis składającego pismo

Wymogi zawarte w przepisach szczególnych:

Art. 332. § 1. Akt oskarżenia powinien zawierać:

  1) imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego,

  2) dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody,

  3) wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 Kodeksu karnego albo art. 37 § 1 pkt 4 Kodeksu karnego skarbowego

  4) wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada,

  5) wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania,

  6) uzasadnienie oskarżenia.

§ 2. W uzasadnieniu należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera, a w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie.

§ 3. Akt oskarżenia sporządzony przez Policję lub organ, o którym mowa w art. 325d, może nie zawierać uzasadnienia.

Art. 333. § 1. Akt oskarżenia powinien także zawierać:

  1) listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda,

  2) wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel.

§ 2. Prokurator może wnieść o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie. Nie dotyczy to osób wymienionych w art. 182.

§ 3. Do aktu oskarżenia dołącza się, do wiadomości sądu, listę ujawnionych osób pokrzywdzonych z podaniem ich adresów, a także adresy osób, o których mowa w § 1 pkt 1.

§ 4. Prokurator może także dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o zobowiązanie podmiotu określonego w art. 52 Kodeksu karnego do zwrotu na rzecz Skarbu Państwa uzyskanej korzyści majątkowej oraz zawiadomienie tego podmiotu o terminie rozprawy; wni...