ROZDZIAŁ XIV – DZIAŁ SPADKU
1. informacje ogólne
2. dział umowny i sądowy
3. sposoby podziału majątku
4. zaliczanie darowizn
5. stosunki między spadkobiercami po dziale
[1] informacje ogólne
skutki przeprowadzenia działu spadku:
1. ustaje wspólność majątku spadkowego między spadkobiercami; z chwilą dokonania działu spadku poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi podmiotami praw majątkowych, które dotychczas były objęte wspólnością à spadek traci zatem wszelkie cechy odrębności w stosunku do własnego majątku spadkobierców
2. zmiana w zakresie odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe
W prawie polskim działem spadku objęte są tylko jego aktywa. Dział jest zatem podziałem stanu czynnego spadku.
W myśl art. 1035 k.c, uregulowanie działu spadku opiera się na odpowiednim stosowaniu przepisów o zniesieniu współwłasności w częściach ułamkowych (art. 211-212 i 220 k.c), ze zmianami i uzupełnieniami, które wynikają z postanowień art. 1037-1046 k.c. Dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne unormowany był odrębnie; istota obecnego rozwiązania także polega na odesłaniu do przepisów o zniesieniu współwłasności
[2] dział umowny i sądowy
Zniesienie wspólności majątku spadkowego między spadkobiercami może nastąpić poprzez:
1. dział umowny à na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami
2. dział sądowy (możliwe jest także przeprowadzenie działu przez sąd polubowny) à na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców (art. 1037 § 1 k.c)
§ w niektórych sytuacjach działu spadku mogą żądać podmioty nie będące spadkobiercami (nabywca udziału spadkowego)
Przeprowadzenie działu spadku nie ma charakteru obligatoryjnego i spadkobiercy mogą przez dowolnie długi okres pozostawać w niepodzielności, zwłaszcza że uprawnienie do żądania działu spadku nie ulegaprzedawnieniu (art. 220 w związku z art. 1035 k.c).
[3] sposoby podziału majątku à opiera się na sposobach dotyczących podziału rzeczy:
1. podział w naturze
§ należy przy tym pamiętać, że - inaczej niż przy zniesieniu współwłasności jednej określonej rzeczy - podział w naturze majątku spadkowego może być nieraz dokonany bez fizycznego podziału rzeczy na części: każdy spadkobierca otrzymuje na wyłączną własność określoną liczbę rzeczy lub innych przedmiotów spadkowych, których łączna wartość odpowiada jego udziałowi w spadku.
§ fizyczny podział rzeczy nie jest dopuszczalny, jeżeli:
§ byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospdarczym przeznaczeniem rzeczy
§ pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości (art. 211k.c)
§ wartość udziałów wydzielonych w naturze poszczególnym spadkobiercom może być wyrównana przez dopłaty pieniężne; wprawdzie art. 212 §1 k.c, przewidujący tę ewentualność przy zniesieniu współwłasności - i odpowiednio przy dziale spadku, odnosi się bezpośrednio jedynie do działu sądowego, nie budzi jednak wątpliwości, że wyrównanie takie jest możliwe również przy dziale umownym
2. jeżeli nie można przeprowadzić podziału w naturze, w rachubę wchodzi jeden z dwóch innych sposobów podziału:
(a) przyznanie przedmiotu spadku jednemu spadkobiercy, z obowiązkiem spłaty pozostałych (art. 212 § 2 k.c)
§ ustawodawca przewidział możliwość rozłożenia przez sąd spłat lub dopłat na raty na okres nie przekraczający lat dziesięciu, przy czym w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych; sąd oznacza także wysokość i terminy uiszczenia odsetek od kwot rozłożonych na raty, a w razie potrzeby także sposób zabezpieczenia tych kwot (art. 212 § 3 k.c) à ochrona dłużnika przed nadmiernym obciążeniem go spłatami
à w warunkach inflacji ochrony wymaga także sytuacja wierzyciela à aby przeciwdziałać utracie przez świadczenie mu należne charakteru ekwiwalentnego: zastrzeżone odsetki oraz mechanizmy ochronne przewidziane w prawie obligacyjnym (zob. art. 3581 § 2 i 3 k.c)
(b) podział cywilny à polega on na sprzedaży określonych przedmiotów spadkowych i podziale między spadkobierców uzyskanej stąd kwoty
Jeżeli określony przedmiot spadkowy nie daje się podzielić w naturze, podział cywilny jest przewidziany alternatywnie, obok przyznania tego przedmiotu jednemu spadkobiercy z obowiązkiem spłat na rzecz pozostałych (art. 212 § 2 k.c). Jeżeli jednak przyznanie tego przedmiotu jednemu spadkobiercy z jakichkolwiek względów nie wchodzi w rachubę (np. żaden ze spadkobierców nie wyraża na to zgody), podział cywilny stanowi jedyną możliwą ewentualność. Przy podziale sądowym podział cywilny przeprowadza się przez sprzedaż dokonaną stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego, tzn. w drodze licytacji.
3. art. 1044 k.c. à możliwość przyznania przez sąd dwóm lub więcej spadkobiercom pewnego przedmiotu lub przedmiotów należących do spadku jako współwłasności w częściach ułamkowych
Przez “przedmioty" należy tu rozumieć rzeczy, zarówno ruchome, jak i nieruchome. Rozstrzygnięcie takie może zapaść tylko na żądanie zainteresowanych spadkobierców, przy czym i w tym wypadku sąd ocenia, czy jest ono zgodne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy (art. 211 k.c).
Omówione tu sposoby podziału mogą znaleźć zastosowanie jednoczesne do tego samego spadku, oczywiście każdy z tych sposobów do innych przedmiotów spadkowych.
[4] zaliczanie darowizn
Zaliczanie darowizn na schedę spadkową wywodzi się z prawa rzymskiego i opiera się na idei równego traktowania wszystkich dzieci spadkodawcy z punktu widzenia ich uprawnień do spadku.
ZALICZANIE DAROWIZN ma zastosowanie:
§ tylko przy dziedziczeniu ustawowym i
§ tylko wtedy, gdy dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem spadkodawcy
§ spadkodawca może jednak zwolnić obdarowanego od obowiązku zaliczenia darowizny, przy czym zwolnienie to może wynikać z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności (art. 1039 § 1 k.c); jak się wydaje, należy przez to rozumieć oświadczenie spadkodawcy objęte umową darowizny lub okoliczności, w jakich darowizna została dokonana; natomiast późniejsze zwolnienie od obowiązku zaliczenia może nastąpić tylko w testamencie
§ spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny także na spadkobiercę ustawowego innego niż jego zstępni i małżonek (art. 1039 § 2 k.c)
Zaliczanie darowizn na schedę spadkową ma charakter jedynie rachunkowy. Przeprowadza sieje za pomocą następujących kolejnych obliczeń (art. 1042 § 1 k.c):
1) wartość darowizn podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega poc4ziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia;
2) przyjmując za podstawę tak ustaloną wartość spadku, oblicza się schedę spadkową każdego ze spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia;
3) każdemu z tych spadkobierców zalicza się na poczet jego schedy wartośćotrzymanej przez niego darowizny.
zasady zaliczania:
1. zakres darowizn podlegających zaliczeniu został określony nader szeroko: obejmuje wszelkie w zasadzie darowizny, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (art. 1039 § 3 k.c.)
2. dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny uczynionej przez spadkodawcę jego wstępnemu (art. 1041 k.c)
3. jeżeli wartość darowizny podlegającej zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki à w takim wypadku nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny, ani spadkobiercy obowiązanego do jej zaliczenia (art. 1040 k.c)
4. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku (art. 1042 § 2 k.c) (jeżeli więc spadkodawca darował spadkobiercy na dziesięć lat przed swoją śmiercią nowy samochód, to do spadku doliczy się wartość nowego samochodu według cen z chwili działu spadku)
5. przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków darowizny (art. 1042 § 3 k.c)
§ zaliczanie darowizn wpływa tylko na sposób przeprowadzenia działu, natomiast nie zmienia stanowiska prawnego spadkobierców w stosunku do osób trzecich à spadkobierca, który w wyniku mechanizmu zaliczania darowizn otrzymuje schedę zmniejszoną albo nawet nie otrzymuje nic, odpowiada mimo to według zasad ogólnych (art. 1034 k.c.) za długi spadkowe, zarówno przed działem spadku, jak i po dziale
§ przepisy o zaliczaniu darowizn na schedę spadkową stosuje się odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę na rzecz zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, jeśli koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku (art. 1043 k.c.)
[5] stosunki pomiędzy spadkobiercami po dziale
1. zniesienie wspólności majątku spadkowego i przejście określonych praw majątkowych na poszczególnych spadkobierców
2. spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży, przy czym -jeżeli przedmiotem działu była wierzytelność - rękojmia ta rozciąga się także na wypłacalność dłużnika; ta ostatnia kwestia jest zatem w prawie spadkowym uregulowana inaczej niż w art. 516 k.c.
Ze względu na odmienny charakter umowy sprzedaży odpowiednie stosowanie przepisów o rękojmi wywołuje wiele wątpliwości à jak się wydaje:
(1) jeżeli dział został dokonany na podstawie umowy, spadkobierca, któremu przypadł przedmiot dotknięty wadą, może:
(a) bądź odstąpić od umowy (wskutek czego dział stanie się bezskuteczny i będzie musiał być przeprowadzony na nowo)
(b) bądź też żądać od pozostałych spadkobierców odpowiedniego wyrównania pieniężnego. W obu wypadkach może mu ponadto przysługiwać roszczenie o odszkodowanie.
(2) w razie działu sądowego -jeżeli pominiemy możliwość uchylenia orzeczenia w drodze wznowienia postępowania lub kasacji - spadkobiercy temu przysługuje tylko roszczenie o wyrównanie pieniężne i ewentualnie o odszkodowanie
3. od chwili działu ustaje odpowiedzialność solidarna i spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów (art. 1034 § 2 k.c)
§ z chwilą dokonania działu obejmującego tylko aktywa spadku, jego pasywa (długi spadkowe) ulegają podziałowi z mocy samego prawa; od tej chwili każdy spadkobierca staje się dłużnikiem tylko z tytułu części długu, określonej ułamkiem wyrażającym udział tego spadkobiercy w spadku
§ działanie tej zasady nie wywołuje trudności, gdy dług polega na obowiązku spełnienia świadczenia podzielnego, zwłaszcza - na obowiązku zapłaty określonej kwoty pieniężnej; wydaje się natomiast, że omówiona zasada nie stosuje się do długów polegających na obowiązku spełnienia świadczenia niepodzielnego, wskutek czego za spełnienie takiego świadczenia spadkobiercy nawet po dziale spadku odpowiadają wobec wierzyciela tak jak dłużnicy solidarni (art. 380 § 1 k.c)
1. forma umowy
2. sposób podziału
3. rozliczenia
4. znaczenie błędu
[1] forma umowy
Umowa o dział spadku jest - z punktu widzenia swej natury prawnej - umową o przeniesienie na poszczególnych spadkobierców praw majątkowych, które dotychczas były objęte wspólnością.
1. umowa o dział spadku obejmująca nieruchomość wymaga formy aktu notarialnego (art. 158 k.c); z powtórzenia tej zasady w art. 1037 § 2 k.c. należy wyciągnąć wniosek, że w razie niezachowania formy aktu notarialnego nieważnością dotknięta jest cała umowa, a nie tylko te jej postanowienia, które odnoszą się do podziału nieruchomości spadkowej
2. jeżeli w skład spadku nie wchodzi nieruchomość albo jeżeli dział jest ograniczony do pozostałych przedmiotów z wyłączeniem nieruchomości (art. 1038 § 2 k.c), umowa o dział może być zawarta w formie dowolnej; jednakże gdy wartość przedmiotów objętych działem przekracza 2000 zł, wymagana jest forma pisemna ad probationem (art. 75 § 1 k.c)
Umowa o dział spadku wymaga udziału wszystkich spadkobierców (art. 1037 § 1 k.c), w przeciwnym razie jest nieważna. Nie znaczy to jednak, że oświadczenia woli wszystkich spadkobierców muszą być złożone jednocześnie.
1. sposób podziału
Co do sposobu dokonania podziału spadkobiercy mają dużą swobodę. Mogą przede wszystkim ograniczyć dział do części spadku (art. 1038 § 2 k.c), mogą też przeprowadzić podział w zasadzie za pomocą któregokolwiek ze sposobów omówionych poprzednio. Nie mają obowiązku zaliczania darowizn, jeżeli żaden z nich tego nie żąda.
Prawo polskie nie przewiduje możliwości określenia sposobu podziału przez spadkodawcę. Gdyby zatem spadkodawca zamieścił w testamencie postanowienia w tej kwestii, nie byłyby one dla spadkobierców wiążące.
Spadkobiercy nie mogą tylko naruszać przepisów obowiązujących, które ograniczają podział określonych rzeczy, a w szczególności uzależniają dopuszczalność podz...
prawozaoczne