DOWODY I POSTĘPOWANIE WYJAŚNIAJĄCE

DOWÓD I PRZEDMIOT DOWODU, DOMNIEMANIA FAKTYCZNE I PRAWNE, UPRAWDOPODOBNIENIE

Prowadzone przez organ administracji publicznej postępowanie wyjaśniające jest oparte na zasadzie prawdy obiektywnej: w toku postępowania organy administracji publicznej podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego.

Organ administracji publicznej jest obowiązany:

a) podjąć ciąg czynności proceso­wych mających na celu zebranie całego materiału dowodowego

b) rozpatrzyć cały zgromadzony materiał dowodowy.

Materiał dowodowy - ogół dowodów, których zebranie jest konieczne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy.

Dowód -  środek dowodowy, a zatem ten środek, który umożliwia dowodzenie, a więc pozwala na przekonanie się o istnieniu lub nieistnieniu oznaczonych faktów, a tym samym o prawdziwości względnie nie­prawdziwości twierdzeń o tych faktach.

Przedmiot dowodu - fakty mające znaczenie dla sprawy, a zatem dotyczące danej sprawy administracyjnej, oraz mające znaczenie prawne. Ocenę faktów przeprowadza organ na podstawie przepi­sów prawa materialnego. Organ powinien ustalić, które fakty mają znaczenie dla sprawy, i wydać postanowienia dotyczące przeprowadzenia dowodów.

Nie wymagają dowodu:

a) fakty powszechnie znane - notoryczne, przez które rozumie się okoliczności, zdarzenia, czynności lub stany, które powinny być znane każdemu rozsądnemu i posiadającemu doświadczenie życiowe mieszkańcowi miejscowości, w której znajduje się siedziba organu administracji publicznej

b) fakty znane organowi z urzędu - to takie, które są znane organowi prowadzącemu postępowanie z racji wykonywanych funkcji lub zajmowanego stanowiska. Fakty znane z urzędu muszą być podane do wiadomości strony, bo mogą być jej nieznane.

Organ administracji publicznej dokonuje ustaleń stanu faktycznego, nie tylko opierając się na zgromadzonym materiale dowodowym, ale także na podstawie domniemań. Rozróżnia się domniemania:

a) faktyczne - wynikają z doświadczenia życiowego, bo ..związek między faktem danym w doświadczeniu a poszukiwanym ustala się swobodnie na podstawie doświadczenia i wnioskuje się na podstawie jednego faktu nieposzukiwanego o istnieniu faktu poszukiwanego

b) prawne - wynikają z przepisu prawa, który „nakazuje przyjęcie faktu poszukiwanego na podstawie innego faktu. Można je podzielić na:

- domniemania proste, dopuszczające przeciw-dowód

- domniemania niezbite, niedające się obalić przeciwdowodem, bo taki przeciwdowód jest zakazany.

Kodeks postępowania administracyjnego nie reguluje expressis verhis dopuszczalności przyjmowania domniemań jako metody dowo­dzenia. W przepisach szczegółowych ustanawia się jednak domniemania prawne, np. domniemanie istnienia pełnomocnictwa, domniemanie doręczenia pisma, domniemanie zgodności z prawdą dokumentu urzędowego.

Dopuszcza się ustalenie okoliczności faktycznych bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, gdy przepisy szcze­gółowe przewidują uprawdopodobnienie istnienia tych okoliczności. Upraw­dopodobnienie jest środkiem zastępczym dowodu w znaczeniu ścisłym, nie daje pewności, lecz tylko wiarygodność (prawdopodobieństwo) twierdzenia o jakimś fakcie W związku z tym przepisy prawne ograniczają możliwość stosowania uprawdopodobnienia tylko odnośnie do faktów, które mają znaczenie dla roz­strzygnięcia kwestii wpadkowej, a nie dla rozstrzygnięcia istoty sprawy, w której toczy się postępowanie. Dopuszczalne jest uprawdopodobnienie istnienia okolicz­ności faktycznych wskazujących na wątpliwości co do bezstronności, na brak winy osoby, która uchybiła.

Pojęcie i klasyfikacja środków dowodowych

Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny.

Środek dowodowy -  wszelkie źródła prawdziwych informacji umożliwiających dowodzenie.

Klasyfikacja środków dowodowych:

1.  Kryterium sposobu zetknięcia się organu orzekającego z faktem będącym przedmiotem dowodu:

a) bezpośrednie, tj. takie środki, przy których organ orzekający ma możność bezpośredniego spostrzegania i stwierdzania prawdziwości określonego faktu (np. oględziny),

b) pośrednie, tj. takie środki, przy których organ orzekający stwierdza istnienie określonego faktu nie na podstawie bezpośredniego spostrzega­nia, lecz pośrednio, na podstawie spostrzegania innego faktu (np. zeznania świadków, opinie biegłych, dokumenty co do ich treści, przesłuchania stron).

2.  Kryterium rodzaju źródła informacj:

a) rzeczowe, tj. takie, w których źródłem informacji są cechy danej rzeczy lub zachowane na niej ślady pewnych zdarzeń, a organ orzekający zaznajamia się z nimi przez oględziny (np. oględziny dokumentów, gdy chodzi nie o ich treść, lecz o właściwo­ści zewnętrzne, oględziny ciała ludzkiego),

b) osobowe, tj. środki dowodowe, w których źródłami informacji są osoby (np. zeznania świadków, opinie biegłych, przesłuchania stron, pisemne oświadczenia zawarte w dokumentach). Uwzględ­niając z kolei formę przekazania informacji organowi orzekającemu, środki dowodowe osobowe dzieli się na ustne i pisemne.

c) miesza­ne, osobowo-rzeczowych, do której zalicza się dokumenty i opinie biegłych.

3.  Kryterium dopuszczalności przeprowadzenia danego środka dowodowego:

a) podstawowe, tj. takie, których przeprowadzenie nie jest obwarowane określonymi przesłankami (np. dokumenty zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny);

b) posiłkowe, tj. środki, których dopuszczalność jest uzależniona od spełnienia określonych przesłanek (np. prze­słuchanie stron).

4.  Kryterium regulacji prawnej środków dowodowych:

a) uregulowane w przepisach k. p. a - dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny, przesłucha­nie stron,

b) nieuregulowane w k.p.a., dla których można przyjąć zaczerpniętą z procedur sądowych nazwę — „środki dowodowe nienazwane"- nowe środki, powstające w wyniku rozwoju nauki i techniki.  Są dopuszczalne, gdy mogą przyczynić się do wykrycia prawdy obiektywnej, a nie są sprzeczne z prawem, np. plany, mapy, filmy.

System środków dowodowych

Dowód z dokumentów.

Dokument - akt pisemny stanowiący wyrażenie okreś­lonych myśli lub wiadomości.

Doku­menty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich zakresie działania stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. Taką samą moc dowodową mają dokumenty urzędowe sporządzone przez organy jednostek organizacyjnych lub podmiotów w zakresie poruczonych im z mocy prawa lub porozumień spraw dotyczących wydawania decyzji lub zaświadczeń.

Wyróżnia się dwa rodzaje domniemań, z których korzystają dokumen­ty urzędowe:

a) domniemanie prawdziwości, tzn. że dokument pochodzi od organu, który go wystawił. Dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu przeciwko prawdziwości dokumentu urzędowego. Dokument jest prawdziwy, jeżeli spełnia łącznie trzy warunki: został wystawiony przez kompetentny organ; treść dokumentu odpowiada rzeczywistości; dokument ma niezmienioną treść, taką jaką nadał mu wystawca

b) domniemanie zgodności z prawdą oświadczenia organu, od którego dokument pochodzi. Domniemanie to może być obalone jedynie przez przeprowadzenie dowodu przeciwko treści.

Kodeks postępowania administracyjnego nie wprowadza ograniczeń w odniesieniu do środków dowodowych, które organ orzekający może dopuścić w celu obalenia mocy dowodowej dokumentów urzędo­wych. W razie obalenia domniemania zgodności z prawdą lub domniemania prawdziwości dokumentu urzędowego nie może on być potraktowany jako dowód w sprawie.

Moc dowodowa zagranicznych dokumentów urzędowych oraz dokumentów prywatnych nie została uregulowana w k.p.a. W związku z tym należy przyjąć, że dokumenty te podlegają w pełni swobodnej ocenie dowodów dokonywanej przez organ orzekający, chyba że inaczej stanowią przepisy szczególne, prawo europej­skie lub umowy międzynarodowe.

Zeznania świadków.

Świadek - osoba fizyczna, która w po­stępowaniu dotyczącym praw lub obowiązków innego podmiotu składa zeznania o faktach spostrzeżonych lub o których otrzymała wiadomość od innych osób. Zdolność do wystąpienia w charakterze świadka jest ograniczona przepisami k.p.a. Ograniczenia te wypływają z dwóch rodzajów przyczyn:

1. Przyczyny faktyczne - nie będą świadkami osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń. O tym, czy dana osoba fizyczna pełnoletnia lub małoletnia może wystąpić w charakterze świadka, decydu­je faktyczna i aktualna w danym czasie zdolność do spostrzegania lub komuniko­wania swych spostrzeżeń. Ocena tej zdolności należy do organu orzekającego w sprawie, a w przypadku korzystania z instytucji pomocy prawnej — do organu przyjmującego zeznania świadka.

2. Przyczyny prawne - nie mogą być świadkami:

a) osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej i służbowej co do okoliczności objętych tajemnicą, jeżeli nie zostały zwolnione od zachowania tej tajemnicy w trybie określonym obowiązującymi przepisami;

b) duchowni co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.

Osoby należące do tej grupy nie mają zdolności do występowania w charakterze świadka tylko w wyznaczonych przez prawo granicach.

Osoba fizyczna, do której nie stosują się wymienione już ograniczenia, ma prawny obowiązek występowania w charakterze świadka. Jego realizacja jest zagwarantowana sankcją. Wykonanie tego prawnego obowiązku jest ograniczone przez wprowadzenie instytucji:

a) prawa od­mowy zeznań - przysługuje wyłącznie małżonkowi strony, wstępnym, zstępnym, rodzeństwu strony oraz jej powinowatym pierwszego stopnia, jak również osobom pozostającym ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo to trwa po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli

b) prawa odmowy odpowiedzi na pytania - przysługuje świadkowi w przypadku. gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy

Organ orzekający ocenia, czy danej osobie przysługuje prawo odmowy zeznań lub prawo odmowy odpowiedzi na pytanie. Rozstrzygnięcie jest jednakże proste tylko w przypadku stwierdzenia prawa odmowy zeznań. Podstawą odmowy zeznań jest bowiem istnienie określonego stosunku osobistego pomiędzy świadkiem a stroną, które świadek musi wykazać.

Przed odebraniem zeznań organ orzekający w sprawie (organ udzielający pomocy prawnej) jest obowiązany uprzedzić świadka o prawie odmowy zeznań, prawie odmowy odpowiedzi na pytania oraz o od­powiedzialności za fałszywe zeznania. Kodeks postępowania administracyjnego nie wprowadza ani zaprzysiężenia świadka, ani odbierania od świadka przyrzeczenia zeznawania prawdy. Nie reguluje też formy zeznania świadka. Przyjmuje się, że świadek może składać swoje zeznania tylko ustnie. Z ustnych zeznań świadka organ prowadzący postępo­wanie jest obowiązany sporządzić protokół. Świadek może w formie pisemnej również złożyć zeznania.

Opinie biegłych.

Biegłym (zwanym też rzeczoznawcą, ekspertem, znawcą) nazywamy osobę fizyczną powołaną do udziału w postępowaniu dotyczącym innego podmiotu w celu wydania opinii w danej sprawie ze względu na posiadaną wiedzę fachową w tej dziedzinie. W doktrynie zgodnie przyjmuje się, że biegły wypowiada opinię dotyczącą stanu faktycznego. Nie można zatem powołać biegłego, który miałby złożyć opinię co do prawa obowiązującego i jego stosowa­nia. Stosowanie prawa należy do organu orzekającego w sprawie.

Przesłanki zdolności do występowania w po­stępowaniu w charakterze biegłego:

1) Przesłanką pozytywną, od której spełnienia jest uzależniona zdolność do wystąpienia w charakterze biegłego, jest posiadanie wiadomości specjalnych

2) Przesłanki negatywne, których wystąpienie pociąga za sobą utratę tej zdolno­ści, są następujące:

A. Istnieje określony związek biegłego z daną sprawą będący podstawą wyłączenia biegłego. Biegły podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawie, w której:

a) jest stroną albo jest ze stroną w stosunku prawnym powodującym wpływ wyniku sprawy na jego prawa lub obowiązki;

b) stroną jest jego małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia;

c) stroną jest osoba związana z nim z tytułu przysposobienia pozostająca pod jego opieką lub kuratelą;

d) już był świadkiem, biegłym, przedstawicielem strony, przedstawicielem osób wymienionych pod lit. b i c;

e) uczestniczył w wydaniu decyzji organu niższej instancji, która została zaskarżona;

f) jego udział był powodem wdrożenia przeciw niemu dochodzenia służ­bowego, postępowania dyscyplinarnego lub karnego; g) stroną jest jego g) przełożony służbowy.

Podstawy wyłączenia biegłego wymienione pod lit. b i c trwają po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli. Biegły podlega wyłączeniu również wtedy, gdy zostanie uprawdopodobnione istnienie innych okoliczności, które mogą wywołać wątpliwości co do bezstronności pracownika.

B. Nie może wystąpić w charakterze biegłego:

a) osoba niemającą zdolności spostrzegania lub komunikowania swoich spostrzeżeń

b) osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy państwowej lub służbowej, jeżeli opracowanie opinii pociągałoby za sobą naruszenie prawnego obowiązku ich ochrony, a osoba ta nie została na mocy przepisów szczególnych zwolniona od tego obowiązku

c) duchowny, jeżeli opracowanie opinii pociągałoby za sobą naruszenie tajemnicy spowiedzi.

Biegły nie może odmówić wydania opinii, a wykonanie tego obowiązku jest zagwarantowane sankcją.

Oględziny. Polegają na bezpośrednim zbadaniu jakiegoś przedmiotu przez organ orzekający w celu dokonania spostrzeżeń za pomocą określonego zmysłu (wzroku, słuchu, dotyku, węchu, smaku) co do właściwości tego przed­miotu. Jest to środek dowodowy bezpośredni, tj. środek umożliwiający bezpo­średnie, bez ogniw pośrednich, zetknięcie się organu orzekającego ze stanem faktycznym w danej sprawie. Oględziny, ze względu na to, że umożliwiają wyeliminowanie zniekształceń informacji wynikających z przepływu jej przez ogniwa pośrednie, znajdują się na pierwszym miejscu w systemie środków dowodowych zabezpieczających zrealizowanie zasady prawdy obiektywnej.

Organ orzekający jest obowiązany prze­prowadzić oględziny, jeżeli więc stan faktyczny sprawy nie został ustalony w całości lub w części.

Przedmiotem oględzin może być wszystko, co oddziałuje na zmysły ludzkie, łącznie z samym człowiekiem. Szczególną formą oględzin będzie eksperyment dowodowy, który polega na tym, że dokonuje się oględzin nie naturalnego stanu faktycznego, lecz stworzonej w sposób sztuczny sytuacji, mogącej przekonać organ orzekający o słuszności czy niesłuszności założenia dowodowego.

Oględziny mogą być przeprowadzone przed organem orzekającym w jego siedzibie, jak i stosownie do tego, co jest przedmiotem oględzin, poza siedzibą organu.

Przedstawienie przedmiotu oględzin na wezwanie organu orzekającego jest obowiązkiem, który ciąży zarówno na stronie, jak i na osobie trzeciej, w zależności od tego, w czyim władaniu znajduje się dany przedmiot. Niedopełnienie tego obowiązku nakłada sankcję na osobę trzecią.

Przesłuchanie stron

Dopuszczalność stosowania tego środka dowodowego jest oparta w postępowa­niu administracyjnym na wystąpieniu łącznie dwóch przesłanek:

a) wyczerpaniu innych środków dowodowych lub ich braku w ogóle

b) pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy

Jest to środek dowodowy posiłkowy, dopuszczalny w postępowaniu administracyjnym w ostateczności.

...