KPA – ROZDZIAŁ XII: DOWODY I POSTĘPOWANIE WYJAŚNIAJĄCE
DOWODY I POSTĘPOWANIE WYJAŚNIAJĄCE
DOWÓD I PRZEDMIOT DOWODU, DOMNIEMANIA FAKTYCZNE I PRAWNE, UPRAWDOPODOBNIENIE
² jednym z zasadniczych elementów procesu stosowania normy prawa materialnego jest uznanie faktu za udowodniony na podstawie określonego materiału zgodnie z przyjętą teorią dowodową i opisanie tego faktu w języku prawnym'.
² w orzecznictwie podkreśla sięà z przepisów k.p.a. wynika dla organów administracji publicznej obowiązek „podejmowania wszelkich kroków do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, zebrania i rozpatrzenia w sposób wyczerpujący całego materiału dowodowego, umożliwienia stronom wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów przed wydaniem decyzji oraz do wskazania w uzasadnieniu faktycznym decyzji okoliczności, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej (art. 7, 10 § l, 77 § l oraz 107 § 3 k.p.a.). Prawidłowo przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwala dopiero na ocenę, czy w sprawie zostały właściwie zastosowane odpowiednie przepisy prawa materialnego”
² prowadzone przez organ administracji publicznej postępowanie wyjaśniające jest oparte na zasadzie prawdy obiektywnej, o czym stanowi art. 7 k.p.a. i art. 122 o.p.
Art. 7 KPA W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.
WNIOSKI:
1. postępowanie administracyjne jest oparte na zasadzie prawdy obiektywnej, której istota polega na wyczerpującym zbadaniu „wszelkich okoliczności faktycznych związanych z określoną sprawą, aby w ten sposób stworzyć jej rzeczywisty obraz i uzyskać podstawę do trafnego zastosowania przepisu prawa"
2. ustalenie stanu faktycznego sprawy jest obowiązkiem organu administracji publicznej (rozłożenie ciężaru dowodu w postępowaniu administracyjnym)
§ w pojęciu „ustalenie stanu faktycznego" mieści się ustalenie faktów oraz ich wszechstronne naświetlenie.
§ Pojęcie faktu należy rozumieć szeroko à „nie chodzi bowiem tu tylko o konkretne zdarzenie ograniczone w przestrzeni i czasie, ale o wszelkie elementy stanu faktycznego sprawy dające się ustalić w drodze postępowania dowodowego, a więc wszelkie przejawy wewnętrznego życia ludzkiego, jak zamiar, dobra czy zła wola, świadomość, poczytalność itp. oraz przejawy świata zewnętrznego, które w przeciwieństwie do zdarzeń ujmowane są nie tylko kinetycznie, ale statycznie
3. wynika dyrektywa wskazująca na to, w jakim duchu należy interpretować przepisy prawa obowiązującego.
² realizację zasady prawdy obiektywnej zapewnia cały system gwarancji prewencyjnych, do których należy zaliczyć przede wszystkim postanowienia przepisów prawa procesowego regulujące postępowanie dowodowe.
§ w myśl art. 77 § l k.p.a.: „Organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy" (art. 187 § l o.p.).
§ materiał dowodowy - ogół dowodów, których zebranie jest konieczne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy
§ dowód - „środek dowodowy, a zatem ten środek, który umożliwia dowodzenie, a więc pozwala na przekonanie się o istnieniu lub nieistnieniu oznaczonych faktów, a tym samym o prawdziwości względnie nie-prawdziwości twierdzeń o tych faktach"7.
§ przedmiot dowodu – nie określone w k.p.a. i o.p. wprost co należy rozumieć pod tym pojęciem à można przyjąć, że przedmiotem dowodu są fakty mające znaczenie dla sprawy, a zatem dotyczące danej sprawy administracyjnej, oraz mające znaczenie prawne
û ocenę faktów przeprowadza organ na podstawie przepisów prawa materialnego
û organ powinien ustalić, które fakty mają znaczenie dla sprawy, i wydać postanowienia dotyczące przeprowadzenia dowodów.
§ nie wymagają dowodu fakty powszechnie znane oraz fakty znane organowi z urzędu (art. 77 § 4 k.p.a.). Takie też rozwiązanie przyjmuje art. 187 § 3 o.p.
§ FAKTY POWSZECHNIE ZNANE à fakty notoryczne, przez które rozumie się „okoliczności, zdarzenia, czynności lub stany, które powinny być znane każdemu rozsądnemu i posiadającemu oświadczenie życiowe mieszkańcowi miejscowości [...]"9, w której znajduje się siedziba organu administracji publicznej.
§ FAKTY ZNANE Z URZĘDU to takie, które są znane organowi prowadzącemu postępowanie z racji wykonywanych funkcji lub zajmowanego stanowiska. Fakty znane z urzędu muszą być podane do wiadomości strony, bo mogą być jej nieznane (art. 77 § 4 k.p.a. zdanie drugie, art. 187 § 3 o.p. zdanie drugie).
² Organ administracji publicznej dokonuje ustaleń stanu faktycznego, nie tylko opierając się na zgromadzonym materiale dowodowym, ale także na podstawie domniemań
1. Domniemania faktyczne wynikają z doświadczenia życiowego, bo „związek między faktem danym w doświadczeniu a poszukiwanym ustala się swobodnie na podstawie doświadczenia i wnioskuje się na podstawie jednego faktu nieposzukiwanego o istnieniu faktu poszukiwanego
2. Domniemania prawne wynikają z przepisu prawa, który „nakazuje przyjęcie faktu poszukiwanego na podstawie innego faktu".
(a) domniemania proste, dopuszczające przeciw-dowód
(b) domniemania niezbite, niedające się obalić przeciwdowodem, bo taki przeciwdowód jest zakazany
§ KPA I OP nie regulują expressis verbis dopuszczalności przyjmowania domniemań jako metody dowodzenia. W przepisach szczegółowych ustanawia się jednak domniemania prawne, np.:
1) domniemanie istnienia pełnomocnictwa (art. 33 § 4 k.p.a., art. 137 § 3a o.p.),
2) domniemanie doręczenia pisma (art. 43 k.p.a., art. 150 § 2 o.p.),
3) domniemanie zgodności z prawdą dokumentu urzędowego (art. 76 § l k.p.a., art. 194 § l o.p.).
² KPA dopuszcza ustalenie okoliczności faktycznych bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, gdy przepisy szczegółowe przewidują uprawdopodobnienie istnienia tych okoliczności. „Uprawdopodobnienie jest środkiem zastępczym dowodu w znaczeniu ścisłym, nie daje pewności, lecz tylko wiarygodność (prawdopodobieństwo) twierdzenia o jakimś fakcie"; przepisy prawne ograniczają możliwość stosowania uprawdopodobnienia tylko odnośnie do faktów, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii wpadkowej, a nie dla rozstrzygnięcia istoty sprawy, w której toczy się postępowanie. Dopuszczalne jest uprawdopodobnienie istnienia okoliczności faktycznych wskazujących na:
(a) wątpliwości co do bezstronności pracownika (art. 24 § 3 k.p.a.; art. 130 § 4 o.p.)
(b) na brak winy osoby, która uchybiła terminowi (art. 58 § l k.p.a.; art. 162 § l o.p.).
POJĘCIE I KLASYFIKACJA ŚRODKÓW DOWODOWYCH
² KPA nie definiuje pojęcia środka dowodowego
Art. 75 KPA § 1. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny. § 2. Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji publicznej odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Przepis art. 83 § 3 stosuje się odpowiednio.
Art. 180 OP § 1. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. § 2. Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia, organ podatkowy odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania; przepis art. 196 § 3 stosuje się odpowiednio.
Art. 181 OP Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej, z zastrzeżeniem art. 284a § 3, art. 284b § 3 i art. 288 § 2, oraz materiały zgromadzone w toku prawomocnie zakończonego postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.
§ przyjmując to rozwiązanie prawne jako punkt wyjścia rozważań, można uznać, że przez pojęcie środka dowodowego w postępowaniu administracyjnym należy rozumieć wszelkie źródła prawdziwych informacji umożliwiających dowodzenie
² klasyfikacja środków dowodowych:
1. Kryterium sposobu zetknięcia się organu orzekającego z faktem będącym przedmiotem dowodu
ý bezpośrednie, tj. takie środki, przy których organ orzekający ma możność bezpośredniego spostrzegania i stwierdzania prawdziwości określonego taktu (np. oględziny)
ý pośrednie, tj. takie środki, przy których organ orzekający stwierdza istnienie określonego faktu nie na podstawie bezpośredniego spostrzegania, lecz pośrednio, na podstawie spostrzegania innego faktu (np. zeznania świadków, opinie biegłych, dokumenty co do ich treści, przesłuchania stron).
2. Kryterium rodzaju źródła informacji
ý rzeczowe, tj. takie, w których źródłem informacji są cechy danej rzeczy lub zachowane na niej ślady pewnych zdarzeń, a organ orzekający zaznajamia się z nimi przez oględziny (np. oględziny dokumentów, gdy chodzi nie o ich treść, lecz o właściwości zewnętrzne, oględziny ciała ludzkiego), i
ý osobowe, tj. środki dowodowe, w których źródłami informacji są osoby (np. zeznania świadków, opinie biegłych, przesłuchania stron, pisemne oświadczenia zawarte w dokumentach).
(a) ustne
(b) pisemne
3. Kryterium dopuszczalności przeprowadzenia danego środka dowodowego
ý podstawowe, tj. takie, których przeprowadzenie nie jest obwarowane określonymi przesłankami (np. dokumenty. zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny)
ý posiłkowe, tj. środki, których dopuszczalność jest uzależniona od spełnienia określonych przesłanek (np. przesłuchanie stron).
4. Kryterium regulacji prawnej środków dowodowych.
ý uregulowane w przepisach k.p.a.. tj. dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny, przesłuchanie stron
ý nieuregulowane w k.p.a., dla których można przyjąć zaczerpniętą z procedur sądowych nazwę — „środki dowodowe nienazwane” Środki dowodowe nienazwane są to nowe środki, powstające w wyniku rozwoju nauki i techniki. Katalog środków dowodowych wymieniony w art. 75 § l k.p.a. nie jest zamknięty.
SYSTEM ŚRODKÓW DOWODOWYCH
dowód z dokumentów
² pojęcie dokumentu nie zostało w doktrynie jednoznacznie zdefiniowane. Na podstawie przepisów prawnych przyjmuje się, że przez pojęcie dokumentu należy rozumieć akt pisemny stanowiący wyrażenie określonych myśli lub wiadomości
² historia regulacji
û r.p.a. przyjęty był podział na dokumenty publiczne i prywatne. Dokumenty publiczne, wystawione w określonej formie, stanowiły zupełny dowód na to, co zostało w nich urzędowo stwierdzone, oświadczone lub zarządzone (art. 52 ust. l r.p.a.), a jednocześnie art. 52 ust. 2 r.p.a. stanowił, że dokumentem publicznym jest „dokument, uznany za publiczny przez obowiązujące przepisy albo wystawiony przez władzę publiczną w granicach jej kompetencji, albo przez osobę zaufania publicznego". Dokumenty prywatne stanowiły dowód zupełny jedynie na to, że zawarte w nich oświadczenia pochodzą od wystawcy (art. 53 r.p.a.).
§ dokumenty publiczne miały silniejszą moc dowodową oraz korzystały z domniemania prawdziwości
§ w takim zakresie ograniczona była moc zasady swobodnej oceny dowodów
û w KPA w brzmieniu tekstu pierwotnego obowiązywała zasada równej mocy wszystkich środków dowodowych
§ rożne stanowiska i oceny w doktrynie à należy zgodzić się ze stanowiskiem, postulującym przyznanie dokumentom publicznym większej mocy dowodowej
² znowelizowany k.p.a. nie utrzymuje w takim zakresie jak poprzednio zasady równej mocy środków dowodowych.
dokumenty urzędowe
Art. 76 KPA § 1. Dokumenty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich zakresie działania stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. § 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzanych przez organy jednostek organizacyjnych lub podmioty, w zakresie poruczonych im z mocy prawa lub porozumienia spraw wymienionych w art. 1 pkt 1 4. § 3. Przepisy § 1 i 2 nie wyłączają możliwości przeprowadzenia dowodu przeciwko treści dokumentów wymienionych w tych przepisach.
Art. 194 OP § 1. Dokumenty urzędowe sporządzone w formie określonej przepisami prawa przez powołane do tego organy władzy publicznej stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. § 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez inne jednostki, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów uprawnione są do ich wydawania. § 3. Przepisy § 1 i 2 nie wyłączają możliwości przeprowadzenia dowodu przeciwko dokumentom wymienionym w tych przepisach.
§ dokumentom urzędowym przyznaje k.p.a. i o.p. zwiększoną moc dowodową w zakresie tego, „co zostało w nich urzędowo stwierdzone", jeżeli zostaną spełnione łącznie dwie przesłanki
§ W nauce wyróżnia się dwa rodzaje domniemań, z których korzystają dokumenty urzędowe:
(a) domniemanie prawdziwości, tzn. że dokument pochodzi od organu, który go wystawił
§ nie zostało wyraźnie ustanowione à za tym domniemaniem przemawia brzmienie art. 76 § l k.p.a. i art. 194 § l o.p.
§ dokument jest prawdziwy, jeżeli spełnia łącznie trzy warunki: został wystawiony przez kompetentny organ; treść dokumentu odpowiada rzeczywistości; dokument posiada niezmienioną treść, taką jaką nadał mu wystawca26.
§ z przepisów OP i KPA wynika, że można przeprowadzić dowód tylko przeciwko treści dokumentu à należy wypełnić lukę w drodze rozszerzającej interpretacji art. 76 § 3 k.p.a. i art. 194 § 3 o.p., uznając za dopuszczalne stosowanie tego przepisu również wtedy, gdy chodzi o obalenie domniemania prawdziwości dokumentu
(b) domniemanie zgodności z prawdą oświadczenia organu, od którego dokument pochodzi
§ KPA w art. 76 § l i 3, OP w art. 194 § l i 3 przyjęły domniemanie zgodności z prawdą tego, co zostało w dokumencie stwierdzone przez organ, od którego dokument pochodzi.
§ domniemanie to może być obalone jedynie przez przeprowadzenie dowodu przeciwko treści dokumentu
ý ...
prawozaoczne