Turystyka w Polsce - wybrane aspekty.pdf - szkoła hotelarska - basia1122

Z zagadnieƒ wspó∏czesnej geografii

Sami nie wiemy, co posiadamy

Turystyka w Polsce

– wybrane aspekty

■

FLORIAN PLIT ( Warszawa )

Nauczanie o szczególnych walorach turystycznych ka˝dej miejscowoÊci ma du˝e zna-

czenie ze wzgl´du na potrzeb´ budzenia patriotyzmu, dumy z faktu bycia Polakiem, oraz

patriotyzmu lokalnego. Wydaje si´ jednak, ˝e na wy˝szych poziomach nauczania trzeba

cz´Êç tych tez zweryfikowaç i w wi´kszym stopniu nauczaç o turystyce jako o wa˝nym

dziale naszej gospodarki oraz wi´cej mówiç o trudnoÊciach jej rozwoju.

O turystyce w Polsce uczymy na lekcjach

geografii w gimnazjum i liceum, tematyka ta

obecna jest nawet w szkole podstawowej

(przyroda). Porównujàc programy i podr´cz-

niki mo˝na zauwa˝yç znaczne podobieƒstwo

podejÊcia na ró˝nych poziomach nauczania.

W szkole podstawowej i gimnazjum g∏ówny

nacisk k∏adziemy na walory turystyczne zwy-

kle najbli˝szej okolicy oraz „miejsc-symboli”

(Tatry, Kraków, Warszawa, morze, pojezie-

rza), a w liceum staramy si´ daç w miar´ pe∏-

ny obraz zró˝nicowania walorów turystycz-

nych ca∏ego kraju. Polska jawi si´ nam jako

kraj nies∏ychanie atrakcyjny, o nieskazitelnej

przyrodzie (zwykle nie dostrzegamy, ˝e teza

ta stoi w jaskrawej sprzecznoÊci z poglàdem

o bardzo silnej degradacji Êrodowiska, g∏oszo-

nym przy okazji nauczania o ochronie przyro-

dy), goÊcinny, pe∏en zabytków (tymczasem na

lekcjach historii te same dzieci uczà si´ o ko-

lejnych po˝ogach wojennych, które niszczy∏y

wszystko). Brakuje tylko odpowiedniej bazy

turystycznej (noclegowej, ˝ywieniowej i towa-

rzyszàcej, np.: parkingów, basenów kàpielo-

wych i in.) oraz promocji za granicà, by rzesze

turystów nawiedzi∏y nasz kraj.

OczywiÊcie, ka˝de miejsce jest indywidu-

alne, a przez to niepowtarzalne, wyjàtkowe.

Nauczanie o szczególnych walorach tury-

stycznych ka˝dej miejscowoÊci ma du˝e zna-

czenie ze wzgl´du na potrzeb´ budzenia pa-

triotyzmu, dumy z faktu bycia Polakiem, oraz

patriotyzmu lokalnego. Wydaje si´ jednak, ˝e

na wy˝szych poziomach nauczania trzeba

cz´Êç tych tez zweryfikowaç i w wi´kszym

stopniu nauczaç o turystyce jako o wa˝nym

dziale naszej gospodarki oraz wi´cej mówiç

o trudnoÊciach jej rozwoju.

UnikatowoÊç walorów

turystycznych Polski

Regiony turystyczne, atrakcyjne dla nas,

nie zawsze muszà byç atrakcyjne dla obcokra-

jowców. W porównaniu z walorami turystycz-

nymi innych krajów Europy czynnikami ogra-

niczajàcymi w Polsce mogà byç: du˝a zmien-

noÊç warunków pogodowych (lato nie musi

byç s∏oneczne, a zimà nawet w górach mo˝e

brakowaç Êniegu, by uprawiaç sporty zimo-

we), monotonny charakter rzeêby w znacznej

cz´Êci kraju, niewielki udzia∏ gór o rzeêbie al-

pejskiej (tylko Tatry) i zwiàzane z tym ich za-

t∏oczenie, wyrównana linia brzegowa, brak

zabytków okresu staro˝ytnego, niewielka licz-

ba zabytków sztuki romaƒskiej, a na wscho-

144

3/2003

GEOGRAFIA W SZKOLE

Z zagadnieƒ wspó∏czesnej geografii

dzie kraju tak˝e gotyckiej. To sà obiektywne

ograniczenia i trudno liczyç na to, ˝e W∏osi

i Francuzi masowo b´dà przyje˝d˝aç do nas,

by podziwiaç zabytki, a Austriacy, by jeêdziç

na nartach. Z drugiej jednak strony trzeba

pami´taç, ˝e gusta turystów sà zró˝nicowane

i np. równinna rzeêba naszego kraju cz´sto

uznawana jest za szczególnà atrakcj´ ju˝

przez zmotoryzowanych turystów czeskich.

Nie zawsze zdajemy sobie spraw´ z atrakcyj-

noÊci walorów turystycznych naszego kraju:

1. Na polskim wybrze˝u Ba∏tyku mamy

wyjàtkowo d∏ugie piaszczyste pla˝e o ∏adnej

barwie. Jest to niewàtpliwy atut w porówna-

niu z oÊrodkami turystycznymi nad M. Âród-

ziemnym, gdzie d∏ugoÊç pla˝ podaje si´ zwy-

kle w metrach i gdzie wcale nie sà one czyst-

sze, a barwa piasku bywa ma∏o zach´cajàca.

2. Polskie pojezierza cechujà si´ najbar-

dziej urozmaiconà rzeêbà w Europie (naj-

wi´ksze wysokoÊci bezwzgl´dne i wzgl´dne –

por. fot. 1), a dzi´ki stosunkowo niewielkim

rozmiarom jezior (na ogó∏ widaç przeciwleg∏y

brzeg) i du˝emu urozmaiceniu form u˝ytko-

wania ziemi (mozaika lasów, pól i pastwisk)

sà te˝ najbardziej malownicze krajobrazowo.

W porównaniu z jeziorami Szwecji i Finlandii

nasze majà znacznie wy˝szà temperatur´ wo-

dy oraz mniej komarów i meszek latem.

3. Mamy w Polsce najmniej w Europie

przekszta∏cony krajobraz wielkich dolin

rzecznych z rozleg∏ymi kompleksami ∏àk i za-

roÊli, chroniony w trzech parkach narodo-

wych (Biebrzaƒskim, Narwiaƒskim, UjÊcia

Warty – fot. 2), nadto w parkach krajobrazo-

wych. Sà to tereny atrakcyjne nie tylko dlate-

go, ˝e mo˝na tam oglàdaç liczne gatunki pta-

ków, ale te˝ ze wzgl´du na mo˝liwoÊç patrze-

nia daleko (zalecane dla osób mieszkajàcych

w wielkich miastach, spoglàdajàcych na nieod-

leg∏e bloki, du˝o czytajàcych, oglàdajàcych te-

lewizj´ lub sp´dzajàcych du˝o czasu przy kom-

puterze). Dla wielu turystów zagranicznych

bardzo atrakcyjny jest ju˝ np. spacer koronà

wa∏ów przeciwpowodziowych Wis∏y lub Bugu.

4. Zachowa∏y si´ du˝e kompleksy natu-

ralnych lasów (nie tylko Puszcza Bia∏owie-

ska).

5. Mimo zniszczeƒ wojennych, pozosta∏o

sporo obiektów zabytkowych, z których war-

toÊci nie zawsze nawet sami zdajemy sobie

spraw´ (np. ma∏o znane sà w Polsce gotyckie

halowe koÊcio∏y Pomorza Zachodniego). Po-

zwala to na przeprowadzenie przez Polsk´

szeregu atrakcyjnych pod wzgl´dem archi-

tektonicznym szlaków turystycznych (np.:

klasztory i koÊcio∏y cysterskie, miasta hanze-

atyckie, zamki krzy˝ackie; przede wszystkim

jednak liczne sà w Polsce koÊcio∏y baroko-

we). Zabytki te sà ∏atwiej dost´pne ni˝

w wi´kszoÊci krajów Europy, gdy˝ znaczna

ich cz´Êç to obiekty sakralne bàdê dawne re-

zydencje magnackie, w których sà dziÊ

muzea.

6. Zachowa∏a si´ bardzo du˝a liczba ory-

ginalnych obiektów architektury drewnianej,

zw∏aszcza na wschodzie i po∏udniu kraju.

7. Polska obrz´dowoÊç religijna i Êwià-

teczna (pielgrzymki do miejsc kultu, barwne

procesje, zw∏aszcza w Êwi´to Bo˝ego Cia∏a,

Êwi´cenie pokarmów na Wielkanoc, szopki

i Groby Paƒskie i in.) jest postrzegana przez

przybyszów jako wyjàtkowo barwna i bogata,

nie tylko w tak renomowanych miejscach, jak

¸owicz, Myszyniec czy Podhale, ale i w in-

nych rejonach naszego kraju.

Specyficzna historia organizacji

ruchu turystycznego w Polsce

Niejednokrotnie ubolewamy nad zmiana-

mi form i funkcji ruchu turystycznego w Pol-

sce. Zw∏aszcza osoby Êredniego i starszego

pokolenia z ˝alem wspominajà, ˝e w czasach

ich m∏odoÊci turystyka pe∏ni∏a przede wszyst-

kim funkcje poznawcze i wychowawcze, pod-

czas gdy obecnie dominowaç zaczyna wypo-

czynek. Jest to prawda, ale te˝ trzeba byç

Êwiadomym faktu, ˝e rozwój turystyki w Pol-

sce w XIX i XX wieku przebiega∏ zupe∏nie

inaczej ni˝ w innych krajach. W Europie Za-

chodniej turystyka ∏àczàca walory poznawcze

i wypoczynkowe, najcz´Êciej zagraniczna, by-

∏a przywilejem grup najbogatszych i najlepiej

wykszta∏conych. Model ten w dobie rozbio-

rów naÊladowa∏a nasza arystokracja i po cz´-

3/2003

GEOGRAFIA W SZKOLE

145

Z zagadnieƒ wspó∏czesnej geografii

1. Pojezierze Kaszubskie. Widok na Wie˝yc´, najwy˝sze wzniesienie na Pojezierzach Polskich i w ca∏ej nizinnej

cz´Êci Polski – 328 m n.p.m. (fot. I. Straburzyƒski/ WSiP)

2. Najm∏odszy polski park narodowy – UjÊcie Warty, utworzony 1 lipca 2001 r. w okolicach Kostrzyna i S∏oƒ-

ska na terenach podmok∏ych le˝àcych w ujÊciu Warty do Odry; pow. ok. 8 tys. ha, ostoja ptactwa wodnego

i b∏otnego (fot. R. i M. Kosiƒscy)

146

3/2003

GEOGRAFIA W SZKOLE

Z zagadnieƒ wspó∏czesnej geografii

Êci ziemiaƒstwo. W miar´ umasowienia tury-

styki w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii

czy Stanach Zjednoczonych, na plan pierwszy

wybija∏y si´ funkcje wypoczynkowe i zdrowotne

(np. uzdrowiska). Nie widziano tu ˝adnej ró˝ni-

cy mi´dzy turystykà krajowà i zagranicznà.

Natomiast w Polsce turystyk´ krajowà nie-

mal od poczàtku traktowano jako form´ pa-

triotycznego wychowania, budzenia dumy na-

rodowej i sprzeciwu wobec zaborców, cz´sto

∏àczàc to ze zdobywaniem sprawnoÊci fizycz-

nej (w podtekÊcie: przydatnej w przysz∏ej s∏u˝-

bie wojskowej). Pionierem ruchu turystyczne-

go by∏o Galicyjskie Towarzystwo Tatrzaƒskie,

za∏o˝one w 1873 r., a wi´c przed 130 laty. Ju˝

po roku zmieni∏o ono nazw´ na Towarzystwo

Tatrzaƒskie, a w 1920 r. – na Polskie Towarzy-

stwo Tatrzaƒskie. W zaborze rosyjskim po-

dobnà organizacjà by∏o Polskie Towarzystwo

Krajoznawcze, nie przypadkiem za∏o˝one do-

piero w 1906 r., a wi´c w czasie krótkotrwa∏ej

odwil˝y spowodowanej rewolucjà 1905 r.

W 1950 r. obie te organizacje po∏àczono

w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajo-

znawcze, przy czym PTT reaktywowa∏o swà

dzia∏alnoÊç w 1989 r. Poznawanie ojczystego

kraju traktowane by∏o jako moralny obowià-

zek ka˝dego Polaka, zw∏aszcza m∏odego. Ta-

ki model promowa∏o harcerstwo, a tak˝e

szko∏a.

Od odzyskania niepodleg∏oÊci w 1918 r.

szko∏y zawsze, niezale˝nie od trudnoÊci, roz-

maitych finansowych i biurokratycznych ogra-

niczeƒ, promowa∏y wycieczki terenowe. Choç

dopiero niedawno do szkó∏ oficjalnie wpro-

wadzono edukacj´ regionalnà, to faktycznie

zawsze realizowano jà na lekcjach geografii,

a niekiedy te˝ historii, przyrody, biologii, j´zy-

ka polskiego. W okresie mi´dzywojennym za-

interesowanie poznawaniem w∏asnego kraju

by∏o pog∏´bione przez fakt, ˝e oto scalono te-

rytoria nale˝àce przedtem do trzech paƒstw,

terytoria, których nie mo˝na by∏o przez tyle

lat odwiedzaç. Podobny czynnik zadzia∏a∏ po

1945 r. w wyniku przesuni´cia granic Polski.

Zainteresowanie turystykà krajowà by∏o te˝

popierane przez w∏adze PRL – jej rozwój mia∏

odwróciç uwag´ od niemo˝liwoÊci wyjazdu za

granic´. Dla ogromnych rzesz nauczycieli

i dzia∏aczy wychowanych na przedwojennych

wzorach by∏a to nadal doskona∏a droga do bu-

dzenia patriotyzmu i narodowej dumy (Borne

H., Doliƒski A., 1998).

˚ywio∏owy rozwój turystyki wypoczynko-

wej w ostatnich latach mo˝e byç traktowany

jako pewnego rodzaju powrót do normalno-

Êci, a tak˝e – koniecznoÊç regeneracji si∏ nad-

szarpni´tych pracà w oderwaniu od natury.

Ten rozwój nie jest zjawiskiem negatywnym,

wa˝ne tylko, by nie oznacza∏ automatycznie

zaniku poznawczych, wychowawczych i kultu-

rotwórczych funkcji turystyki.

„Turystyczna eksplozja”

i zmniejszenie liczby turystów

w ostatnich latach

Przemiany spo∏eczno-polityczne zapoczàt-

kowane w 1989 r., a przede wszystkim otwar-

cie granic, przyznanie prawa do paszportu

trzymanego w domu, stopniowe znoszenie

wiz, wymienialnoÊç z∏otówki – zaowocowa∏y

niemal natychmiast ogromnà mobilnoÊcià Po-

laków, masowymi ich wyjazdami za granic´.

By∏o to swoiste odreagowanie na wieloletnie

zamkni´cie, chciano zobaczyç inne kraje, ale

te˝ szukano pracy (z tym by∏o jednak coraz

trudniej). Na ogromnà skal´ rozkwit∏ handel

przygraniczny. W 1990 r. zanotowano ponad

22 mln wyjazdów (cz´sto wyjÊç) Polaków,

w kolejnych latach liczba ta wzrasta∏a, by osià-

gnàç rekordowy poziom 56,7 mln w 2000 r.

(jednak w ostatnich latach XX w. wzrost by∏

ju˝ niewielki). W 2001 r. nastàpi∏ spadek do

53,1 mln (w tym 6,1 mln w ma∏ym ruchu gra-

nicznym). Tendencja ta pog∏´bi∏a si´ jeszcze

w roku ubieg∏ym. Wp∏yw mia∏y na to ró˝ne

czynniki: od obni˝enia akcyzy na alkohol (ob-

ni˝ka cen w kraju i mniejsza op∏acalnoÊç wwo-

zu do Polski), po pogorszenie warunków ˝ycia

sporych grup ludnoÊci oraz strach przed za-

machami terrorystycznymi.

Równie szybko wzrasta∏a liczba obcokra-

jowców przybywajàcych do Polski. W 1990 r.

mia∏o miejsce tylko 18,2 mln wjazdów (wejÊç)

do naszego kraju, w 1995 r. – ju˝ 82,2 mln, ale

od tego momentu wzrost by∏ ju˝ minimalny.

Wi´kszoÊç osób przybywajàcych do naszego

3/2003

GEOGRAFIA W SZKOLE

147

Z zagadnieƒ wspó∏czesnej geografii

kraju ogranicza∏a jego poznawanie do przy-

granicznych bazarów, cz´Êç szuka∏a nielegal-

nej pracy, tylko nieliczni realizowali cele po-

znawcze. W 1999 r. osiàgni´ty zosta∏ rekor-

dowo wysoki pu∏ap 89,1 mln przyby∏ych do

nas obcokrajowców, po czym nastàpi∏o bar-

dzo gwa∏towne za∏amanie – do zaledwie 61,4

mln w 2001 r.

Przyczynà by∏y przede wszystkim utrud-

nienia wjazdu dla obywateli paƒstw zza

wschodniej granicy (co doprowadzi∏o do po-

g∏´bienia kryzysu gospodarczego we wschod-

nich województwach), a tak˝e wysoki kurs

z∏otówki, przez co zakupy czynione w Polsce

przez Niemców przesta∏y byç tak bardzo

op∏acalne. W 2001 r. nieco ponad po∏ow´

osób odwiedzajàcych nasz kraj stanowili oby-

watele jednego tylko paƒstwa – Niemiec (31

mln). IntensywnoÊç ruchu na stosunkowo

krótkiej granicy polsko-niemieckiej jest rze-

czywiÊcie imponujàca. Na naszych bezpoÊred-

nich wschodnich sàsiadów przypad∏o w tym

czasie przesz∏o dwukrotnie mniej, bo 15 mln

wjazdów (w tym: z Ukrainy – 6,4 mln, z Bia-

∏orusi – 5,2 mln, z Rosji – 1,97 mln, z Litwy –

1,4 mln); jeszcze mniej przyby∏o do nas oby-

wateli innych paƒstw powsta∏ych na gruzach

Zwiàzku Radzieckiego (najwi´cej z ¸otwy –

412 tys. i Estonii – 222 tys.). Przy porównaniu

tych danych z liczbà mieszkaƒców poszcze-

gólnych paƒstw zwraca uwag´ stosunkowo

niewielka liczba obywateli Ukrainy. W licz-

bach bezwzgl´dnych Ukraiƒców odwiedzajà-

cych Polsk´ by∏o zresztà mniej ni˝ Czechów,

których przyby∏o do nas 9,3 mln (a wi´c nie-

mal tyle, ile jest mieszkaƒców tego kraju).

S∏owaków przyby∏o do Polski 2,6 miliona.

JeÊli pominiemy sàsiadów i obywateli ¸o-

twy, zaskakuje du˝e zainteresowanie naszym

krajem ze strony Holendrów. W 2001 r. przy-

by∏o ich do Polski 337 tys. Stanowili oni naj-

liczniejszà grup´ wÊród odwiedzajàcych Pol-

sk´ obywateli paƒstw Unii Europejskiej (dla

porównania, z Austrii – 297 tys., z Francji –

230 tys., z Wielka Brytanii – 222 tys.; dane wg

GUS, 2002, Turystyka ..., GUS, 2002, Rocz-

nik ... – mi´dzy tymi publikacjami istniejà nie-

wielkie ró˝nice), przewy˝szali te˝ liczb´ przy-

by∏ych do nas obywateli Stanów Zjednoczo-

nych (268 tys.). Holendrzy znani sà ze swej

du˝ej mobilnoÊci, która nie ogranicza si´ do

odwiedzania najmodniejszych kurortów

Êwiata.

Zró˝nicowanie bazy noclegowej

W minionych kilkunastu latach nastàpi∏y

te˝ radykalne przemiany bazy noclegowej.

Przy analizie danych liczbowych trzeba byç

jednak bardzo ostro˝nym, gdy˝ – jak dosko-

nale wiemy – istnieje rozleg∏a szara strefa,

której us∏ugi nie sà rejestrowane. Formalnie

rzecz bioràc, liczba obiektów noclegowych

wykazuje powolny, ale konsekwentny spa-

dek: w 1980 r. by∏o ich 9 200, w 1990 – 8 686,

a w 2001 – 8 188. Liczby te zdajà si´ przeczyç

naszym obserwacjom, które sugerujà, ˝e

obiekty noclegowe sà coraz liczniejsze,

zw∏aszcza w pobli˝u dróg, a ze znalezieniem

miejsca nie ma wi´kszych k∏opotów. Wed∏ug

statystyk zaznaczy∏ si´ te˝ niewielki spadek

liczby miejsc noclegowych: z 685,9 tys.

w 1980 r., przez 676,3 tys. w 1990 r., do 641,2

tys. w 2001 r. Gwa∏towne wahni´cie cecho-

wa∏o natomiast liczb´ ca∏orocznych miejsc

noclegowych – spadek z 305,2 tys. w 1980 r.

do 194,5 tys. w 1990, po czym wzrost do 332,9

tys. w 2001 r.

Stosunkowo niewielkie zmiany liczby

obiektów noclegowych maskujà radykalne

zmiany ich struktury. Znacznie zmniejszy∏a

si´ liczba oÊrodków wczasowych (z 4 599

w 1980 r., przez 2 617 w 1990, do 1 886

w 2001 r.), schronisk m∏odzie˝owych, domów

wycieczkowych, obiektów noclegowych

w oÊrodkach wypoczynku sobotnio-niedziel-

nego i Êwiàtecznego. RównoczeÊnie zwi´k-

szy∏a si´ jednak liczba hoteli (odpowiednio

447, 499 i 966), moteli, pensjonatów.

Obiekty noclegowe rozmieszczone sà nie-

równomiernie na terenie Polski. Wyraêna ich

koncentracja wyst´puje na pó∏nocy kraju

(przede wszystkim na wybrze˝u, w mniejszym

stopniu na pojezierzach) oraz w górach na

po∏udniu, a tak˝e w wielkich miastach i ich

pobli˝u. Przyk∏adowo w 2001 r. w Polsce by-

∏o ∏àcznie 1 391 hoteli, moteli i pensjonatów,

z czego oko∏o 30% przypada∏o na 2 woje-

148

3/2003

GEOGRAFIA W SZKOLE

Turystyka w Polsce - wybrane aspekty.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: