zjawisko ho. - w dyskursach naukowych i społecznych; pracalicecj.- homoseks.pdf - Homoseksualizm - art.w

Beata Raczkiewicz

Zjawisko homoseksualizmu w dyskursach naukowych i społecznych.

I. Problematyka zjawiska homoseksualizmu. Zarys wielowymiarowy.

1. Próba zdefiniowania

Definicja terminu "homoseksualizm" wydaje się być stosunkowo jasna:

"Homoseksualizm oznacza wyłączne lub prawie wyłączne ukierunkowanie zainteresowań i

potrzeb seksualnych na osoby własnej płci, w połączeniu z zachowaniami o charakterze

homoseksualnym, przy nieskrępowanej moŜliwości swobodnego wyboru partnera

erotycznego" 1 . Jednak jest to wyjaśnienie bardzo ogólne i znacznie uproszczone a istota

samego zjawiska i związanych z nim treści jest niewątpliwie o wiele bardziej skomplikowana

i implikuje w sobie szereg problematycznych kwestii naukowych, politycznych, społecznych,

kulturowych, prawnych, religijnych i innych. Problem homoseksualizmu i oceny aktów

homoseksualnych jest coraz częściej tematem oŜywionej dyskusji publicznej.

Homoseksualizm, choć istnieje od zawsze, stał się przedmiotem szczególnego

zainteresowania ekspertów rozmaitych dyscyplin, a tym samym intensywnych badań

naukowych stosunkowo niedawno. Doprowadziło to do powstania całego mnóstwa

róŜnorodnych, rozbieŜnych jak teŜ nachodzących na siebie koncepcji, teorii i definicji

dotyczących homoseksualizmu oraz pojęć odnoszących się do niego.

Trudności związane ze zdefiniowaniem tego zjawiska wynikają głównie z tego, Ŝe "

w istocie, bowiem homoseksualizm ma rozmaite cechy charakterystyczne, zaleŜne od

sytuacji poszczególnych osób oraz od kontekstu społeczno-kulturowego" 2 .

2. Kontrowersje pogl ą dowe

Bardzo często zdarza się, Ŝe osoby zainteresowane problematyką homoseksualizmu

przyjmują jednostronną perspektywę ujęcia problemu oraz poszczególną definicję, która

wydaje się być uŜyteczną w potwierdzeniu ich wywodów na ten temat, co prowadzi do

powstania wielu nieporozumień, kontrowersji oraz fałszywych sądów. Wszelkie próby

analizy, ze względu na złoŜoność zjawiska oraz związanych z nim procesów, których

dynamika okazuje się skomplikowana i niełatwa w interpretacji, powinny wiązać się z

koniecznością zastosowania uzupełniających się wzajemnie metod o charakterze

interdyscyplinarnym. Wszelkie zaś "teorie naukowe naleŜy osądzać porównując je z teoriami

alternatywnymi" 3 .

S. Dulko, M. Lew-Starowicz, Z. Lew-Starowicz, Homoseksualizm, [w:] Homoseksualizm. Perspektywa

interdyscyplinarna, B. Kowalska, K. Slany, M. Śmietana (red.), Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2005, s.

39.

2 G. Piana, Homoseksualizm i transseksualizm, [w:] Homoseksualizm. Dokumenty Ko ś cioła, opracowania,

rozmowy, ś wiadectwa, T. Huk (red.), Verbinum, Warszawa 2000, s. 195.

3 J. M. Bailey, R. C. Pillard, Homoseksualizm jest wrodzony, [w:] Kobiety, m ęŜ czy ź ni i płe ć . Debata w toku, M.

Roth Walsh (red.), IFiS PAN, Warszawa 2003, s. 226.

RozwaŜania dotyczące zagadnienia homoseksualizmu naleŜałoby rozpocząć od

"uporządkowania" pewnych kluczowych pojęć z nim związanych. Jednak sama próba

podjęcia się takiego "uporządkowania", ze względu na skomplikowany charakter zjawiska

stwarza niemałe trudności.

Niektórzy badacze przypisują określenie "homoseksualizm" nie tylko trwałym

preferencjom, ale takŜe róŜnym formom homoseksualnych zachowań takich jak:

homoseksualizm zastępczy, młodzieńczy, słaba identyfikacja płci czy róŜne zespoły

dezaprobaty płci itp.; inni z kolei łączą go z osobami, które nie przejawiają zachowań

homoseksualnych, ale ujawniają związane z nimi fantazje i pragnienia. Obok terminu

"homoseksualista" coraz częściej występują określenia takie jak: "gej" czy "lesbijka",

oznaczające odpowiednio męŜczyznę lub kobietę o orientacji homoseksualnej. Bardzo często

w literaturze przedmiotu oraz w dyskusjach na temat homoseksualizmu pojęcia "gej" i

"homoseksualista" uŜywane są zamiennie. Jednak w znaczeniu tych pojęć tkwi pewne istotne

rozróŜnienie. Określenie "homoseksualny" dotyczy jedynie zachowania oraz pociągu

seksualnego człowieka, natomiast pojęcia "gej" i "lesbijka" określają toŜsamość i dotyczą

jednostek w pełni świadomych swoich homoseksualnych preferencji. " Homosexual 4 odnosi

się do pociągu płciowego do osób tej samej płci, bez względu na to, czy jest on wyraŜany w

zachowaniu seksualnym, czy nawet świadomie uznawany. Gay jest terminem starszym i

węŜszym, odnoszącym się głównie do świadomości i akceptacji homoseksualnej orientacji i

do pewnego stopnia - do dzielenia się tą świadomością z innymi" 5 . "Być gejem oznacza być

wolnym od wątpliwości, które moŜe wzbudzać fakt, Ŝe się jest zorientowanym

homoseksualnie. Najlepszą oznaką tego uwolnienia się jest nieograniczanie się w

kształtowaniu swojej osobowości, w pracy, w zabawie i we współŜyciu z osobą kochaną do

stereotypu (...). Oznacza to zdolność dociekania swoich preferencji i pragnień w rolach

seksualnych, gdzie dokonuje się wyborów bez obowiązku kształtowania osobowości

dopasowanej do nich w innych sferach Ŝycia, aby w ten sposób role te usprawiedliwić czy

wytłumaczyć. W istocie oznacza to przekonanie, Ŝe w kaŜdym człowieku moŜe istnieć

jakakolwiek orientacja i preferencja seksualna" 6 .

Zdaniem niektórych seksuologów powaŜne znaczenie dla rozpoznania

homoseksualizmu ma motywacja homoerotyczna, czyli homoseksualność, a sam rodzaj

praktyk i zachowań homoseksualnych nie musi być zgodny z preferencjami

homoseksualnymi. "Jeszcze trudniejsza okazuje się z kolei moŜliwość określenia

Z ang. homoseksualny, homoseksualista ( -tka); W większości opracowań polskich terminologia związana z

problematyką homoseksualności, zostaje podawana w oryginale. Wynika to z faktu, Ŝe pewne kwestie,

oczywiste dla autorek i autorów wersji oryginalnej, mogą nie być równie oczywiste dla polskiego czytelnika.

Tematyka z zakresu gender studies, która odgrywa wielką rolę w badaniach nad homoseksualizmem i

powiązaną z nim problematyką seksualności w ogóle, jest w Polsce stosunkowo nowa a niektóre z oryginalnych

terminów w ogóle nie mają właściwych polskich odpowiedników, inne zaś (takie jak gej, gender, queer itp.)

zaczynają juŜ funkcjonować w naszym języku w swojej wersji oryginalnej. Omawiając zjawisko

homoseksualizmu nieodzownymi wydają się być odniesienia do teorii queer i opracowań z zakresu studiów

lesbijsko-gejowskich, które zamierzam poczynić w dalszej części mojej pracy. Dorobek wyŜej wymienionych

studiów, w Polsce dopiero zostaje przyswajany, a większość literatury przedmiotu wciąŜ nie moŜe się doczekać

swego polskiego wydania. Z tego względu terminologię zawarta w anglojęzycznych opracowaniach i

wydaniach zagranicznych, z których po części będę korzystać, pozostawię w większości w formie oryginalnej,

nadając jej w razie konieczności charakter opisowy lub odwołując się do polskich opracowań specjalistycznych

z tej dziedziny, w celu uniknięcia błędów merytorycznych oraz pułapki interpretacyjnej wynikającej z

nieścisłości translatorskich.

5 R. Woods OP, O miło ś ci, która nie umiała wymówi ć swojego imienia, Rebis, Poznań 1993, s. 24.

G. Weinberg, Ludzie zorientowani homoseksualnie w społecze ń stwie, Softpress, Poznań 1991, s. 42.

wyznaczników postawy homoseksualnej , a to z powodu rozmaitości poziomów, na których

następuje określenie własnej toŜsamości; poziomów, które nie ujawniają się w "stanie

czystym", ale przeplatają się wzajemnie czy wręcz mieszają" 7 . Jak wcześniej wspomniałam

badania dotyczące orientacji seksualnej jako takiej w tym orientacji homoseksualnej

wywołują kontrowersje na polu naukowym, często zawierają wiele niejasności. Wynika to z

faktu, iŜ róŜni badacze biorą pod uwagę róŜne kryteria i definicje w rezultacie osiągają

róŜniące się wzajemnie wyniki, rozbieŜne stwierdzenia, dane i poglądy na ten temat.

I tak na przykład, jak ukazuje dr Alicja Długołęcka w swojej pracy dotyczącej

kształtowania się toŜsamości homoseksualnej 8 , jeśli homoseksualizm jest definiowany

równieŜ jako fantazjowanie o stosunkach seksualnych z osobą tej samej płci to 25-40%

męŜczyzn i 10-20% kobiet jest zorientowana homoseksualnie (wg badań Kinsey'a). Z kolei

badania oparte na innej definicji, z której wynika, Ŝe koniecznym warunkiem orientacji

homoseksualnej jest przeŜycie orgazmu podczas stosunku seksualnego z osobą tej samej płci,

dowodzą, Ŝe 5-10% męŜczyzn i 1-3% kobiet przejawia orientację homoseksualną. Tu, jak

zauwaŜa Długołęcka pojawia się sprzeczność. Definicja, na której oparto powyŜsze

stwierdzenie nie uwzględnia, bowiem osób heteroseksualnych, które podejmują się praktyk

homoseksualnych, a w przypadku, których trudno mówić o homoseksualizmie, skoro ich

nastawienie jest heteroseksualne. Natomiast z załoŜenia, Ŝe homoseksualizm jest wyłączną

lub prawie wyłączną preferencją erotyczną w odniesieniu do osób własnej płci, wynika, Ŝe 1-

4% męŜczyzn oraz 1% kobiet to osoby homoseksualne. Przy takim jednak załoŜeniu w

badaniach zostają pominięte osoby, które nie są wyłącznie homo- lub heteroseksualne. "Te

badania, które uwzględniają przeszłość erotyczną, oczekiwania i pragnienia na przyszłość, a

przede wszystkim sposób patrzenia na własną seksualność, wykazują, Ŝe róŜnorodność

preferencji seksualnych jest bardziej złoŜona, niŜ się wydaje, i tym trudniejsze jest

posługiwanie się podstawowymi pojęciami - niejednokrotnie trzeba tworzyć nowe. (...)

Orientację seksualną określa się w kilku wymiarach, a nie jedynie w wymiarze zachowań

homoseksualnych" 9 .

PowyŜsze próby przybliŜenia tylko podstawowych pojęć z zakresu problematyki

związanej ze zjawiskiem homoseksualizmu wykazują juŜ trudności z jego ujmowaniem i

ogólnym definiowaniem oraz dowodzą konieczności przedstawiania go w zarysie

wielowymiarowym. "MoŜna więc ostatecznie stwierdzić, Ŝe homoseksualizm widzieć trzeba

w obrębie obszaru kulturowego w całym jego skomplikowanym bogactwie; tylko w ten

sposób moŜna uchwycić wszystkie aspekty, które charakteryzują to zjawisko, a zarazem

sformułować hipotezę interpretacyjną (...)" 10 .

3. Subiektywistyczne uj ę cia zjawiska homoseksualizmu i ich wpływ na kształtowanie

opinii oraz postaw społecznych.

Ze względu na złoŜoność oraz wieloaspektowość zjawiska, uwikłanego w

skomplikowany splot wzajemnie powiązanych czynników o rozmaitej naturze i znaczeniu,

G. Piana, op.cit., s. 198.

8 A. Długołęcka, Kształtowanie si ę to Ŝ samo ś ci homoseksualnej, [w:] Homoseksualizm. Perspektywa

interdyscyplinarna, B. Kowalska, K. Slany, M. Śmietana (red.), Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2005, s.

54-74.

9 Ibidem , s. 56.

G. Piana, op. cit., s. 197.

istnieje moŜliwość wyolbrzymiania istoty poszczególnych z nich. W zaleŜności od logiki,

jaką dyktują przesłanki ideologiczne, nieułatwiające nigdy obiektywnej oceny, powstają

coraz to róŜne teorie dotyczące homoseksualizmu i problemów z nim związanych.

Sprzeczne opinie naukowe oraz rozbieŜności w definiowaniu i przedstawianiu zjawiska

w specjalistycznych publikacjach powodują, Ŝe osoby poszukujące informacji na ten temat

często pozostają w rozterce. Jak wykazują badania opinii publicznej - wiedza Polaków na

temat homoseksualizmu jest bardzo skromna i powierzchowna. Jej brak często łączy się z

postawą odrzucenia i dyskryminacji w stosunku do osób homoseksualnych.. Egzemplifikacją

powyŜszego stwierdzenia mogą być badania przeprowadzone wśród studentów medycyny

przez K. Boczkowskiego, który podczas wygłaszania swych wykładów o tematyce związanej

z determinacją i róŜnicowaniem płci, zauwaŜył jak niewiele wiedzą oni na temat

homoseksualizmu, a co więcej jak mylne mają na ten temat poglądy. Stwierdził on równieŜ,

Ŝe postawa, jaką w większości przyjmują, wynika z zupełnego niezrozumienia problemu. 11

4. Stereotypizacja

Niski stan wiedzy na temat homoseksualizmu wykorzystują często róŜnego rodzaju

środowiska radykalne (jak np. przedstawiciele Kościoła, politycy ugrupowań pro-rodzinnych

i inni) narzucając ludziom nieświadomym istoty problemu, swój własny punkt widzenia, w

celu uzyskania poparcia dla własnej ideologii. Sposób przedstawiania homoseksualizmu

związany jest wtedy z nietolerancyjnym światopoglądem i wrogością w stosunku do

rzekomej "inności" osób homoseksualnych oraz przyczynia się do utrwalania szkodliwych

stereotypów, w odniesieniu do jednostek zorientowanych homoseksualnie jak równieŜ w

szerszym aspekcie - do ogółu osób homoseksualnych jako grupy ludzi "odmiennych".

Jak wiadomo taki stereotyp "moŜe stać się właściwym stereotypem społecznym wtedy,

gdy zacznie być podzielany przez większą liczbę osób i wywodzi się z relacji między

grupami społecznymi i całymi społecznościami. Tak rozumiane stereotypy mają charakter

społeczny, gdyŜ są to obrazy wytworzone przez całą zbiorowość oraz dotyczą całej

zbiorowości (...) W sytuacji funkcjonowania stereotypów jednostka jest oceniana nie na

podstawie swych własnych cech, lecz na podstawie zniekształconych przekonań co do

właściwości grupy, do której jednostka naleŜy" 12 .

Na kształtowanie się postaw wobec homoseksualizmu i opinii na tematy z nim związane

wpływ mają przede wszystkim funkcjonujące stereotypy. Osoby orientacji homoseksualnej

stają się więc łatwo obiektem stereotypizacji. W społeczeństwie występują pewne obiegowe,

nieweryfikowalne opinie na temat pewnych specyficznych właściwości psychologicznych

gejów i lesbijek, ich sposobu bycia, miejsca w psychopatologii i tym podobne.

11 Obserwacje z przeprowadzonych badań K. Boczkowskiego znajdują się w ksiąŜce jego autorstwa

poświęconej homoseksualizmowi (K.Boczkowski, Homoseksualizm, b.d., Warszawa 1998.) (za: J. Augustyn,

Integracja seksualna. Przewodnik w poznawaniu i kształtowaniu własnej seksualno ś ci , Wydawnictwo WAM,

Kraków 1998, s. 257.)

12 D. Majka-Rostek, Mniejszo ść kulturowa w warunkach pluralizacji. Socjologiczna analiza sytuacji

homoseksualistów polskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, s. 44.

Uzasadniona wydaje się być tu konieczność zwrócenia szczególnej uwagi na samą

naturę stereotypu jako struktury poznawczej oraz na jego funkcjonalną rolę w kształtowaniu

wyobraŜeń i opinii społecznych. 13

Z punktu widzenia nauk społecznych – stereotypy funkcjonują na płaszczyźnie

dwuwarstwowej:

1. Po pierwsze istnieją w umyśle danej jednostki,

2. Po drugie stanowią integralną część struktury społecznej, wspólną dla ludzi naleŜących do

danej kultury/ społeczności.

W związku z funkcjonowaniem pewnych typowych, podzielanych przez większość członków

społeczeństwa opinii – rozpowszechniają się:

- uprzedzenia – emocjonalne komponenty postaw, czyli negatywne, wrogie ustosunkowania

wobec ludzi wyodrębnionych na podstawie grupowej przynaleŜności;

- stereotypy – poznawcze komponenty postaw, a zatem uogólnienia i generalizacje dotyczące

całej grupy – niezaleŜnie od rzeczywistego zróŜnicowania poszczególnych członków tej

grupy. ChociaŜ z punktu widzenia współczesnej psychologii „osób homoseksualnych nie

łączy nic oprócz poŜądania seksualnego skierowanego ku partnerowi tej samej płci” 14 w

obrębie dyskursów publicznych i w opinii społecznej wciąŜ generalizowane są wizerunki

homoseksualistów, jako grupy ludzi, której członkowie charakteryzują się szerokim

spektrum tych samych cech. W sytuacji takiego funkcjonowania stereotypów jednostka

(homoseksualna) jest oceniana na podstawie błędnych przeświadczeń, co do właściwości

ogółu osób homoseksualnych jako grupy łatwo dającej się wyodrębnić na podstawie

pewnych wspólnych cech.

Wraz z uprzedzeniami i stereotypami rozpowszechnia się takŜe, a moŜe przede wszystkim

wynikające z dwóch powyŜszych postaw:

- zjawisko dyskryminacji – behawioralny komponent postawy, jest ono nieuzasadnionym i

zdecydowanie krzywdzącym działaniem, skierowanym przeciwko członkom danej grupy na

podstawie – wyłaniającej się z wcześniej wymienionych uprzedzeń i stereotypów – ich

grupowej przynaleŜności.

Jak zauwaŜa Lew-Starowicz –bardzo powszechne są mylne opinie i uogólnienia dotyczące

homoseksualistów w naszym społeczeństwie. Pomimo rosnącej edukacji i

rozpowszechniania się tych tematów w publikacjach, nadal utrzymują się stereotypowe,

często niedorzeczne obrazy gejów i lesbijek.

13 Na podstawie art. R. Kowalczyk, M. Mirocha, T. Potaczek, Stereotypy a orientacja seksualna. Obraz

„typowego” geja i lesbijki w oczach młodych m ęŜ czyzn, [w:] Parametry po Ŝą dania. Kultura odmie ń ców wobec

homofobii, T. Basiuk, D. Ferens, T. Sikora (red.), wyd. Universitas, Kraków 2006, s.89-98.

zjawisko ho. - w dyskursach naukowych i społecznych; pracalicecj.- homoseks.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: