Opieka odnoszone jest do ludzi w różnych okresach ich życia - dzieci, młodzieży, dorosłych, starców; obejmuje także ludzi będących w szczególnych sytuacjach losowych, jak np.: opieka nad sierotami, chorymi, inwalidami, samotnymi matkami, kombatantami. Opieką obejmowane są też grupy społeczne, jak np. rodzina. Działania opiekuńcze podejmują, oprócz ludzi, także instytucje, jak np.: szkoła, placówka opiekuńcza, państwo. We wszystkich tych przypadkach opieka rozumiana jest jako działanie, które ma na celu ochronę, pomoc, wspieranie, zaspokajanie potrzeb, których jednostka nie umie bądź nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić.

Pomoc rodzaj działania prospołecznego nie musi być, chociaż może być działaniem permanentnym częściej jest doraźna, przejściowa, osoba jej podlegająca jest samodzielna, lecz z różnych powodów znajduje się w sytuacji, wymagającej szybkiego działania.

Wychowanie przez opiekę jest to celowe działanie zamierzone i zaplanowane mające na celu oddziaływanie na potrzeby ludzkie tak, aby ukształtować dojrzałą osobowość. Jest to taka forma wychowania, która realizuje się na gruncie opieki i przez opiekę.

Wychowanie opiekuńcze to każda forma wychowania, w której nauczyciel-wychowaw. przejawiając postawę opiekuńczości wobec wychowanków, a więc zaspokaja ich wielorakich potrzeb.

Postawa interpersonalna stosunek do ludzi (obiektem tej postawy jest drugi człowiek) Podkreśla się znaczenie 3 postaw: poszanowanie życia i zdrowia, współodczuwanie, tolerancja.

Metody wychowania jest to każdy wyodrębniony sposób postępowania wychowawcy polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka, związany zawsze z dokonywaniem zmian w obrębie układu nagród i kar w danej sytuacji wychowawczej.

Formy wychowania dzialania wychowawcy celowo organizowane po to , aby wychowankowie przejawiali oczekiwane przez niego rodzaje aktywności.

Metodyka pracy opiekuńczo – wychowawczej zajmuje się analizowaniem procesu opiekuńczo – wychowawczego i jego organizacją, formułuje metody i techniki niezbędne do realizacji założonych celów i zadań.  

Wychowanie a opieka

Opieka wg Okonia to ogół działalności podejmowanej przez instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci oraz wszechstronnego rozwoju ich osobowości. Wychowanie i opieka są pojęciami bliskoznacznymi, uzupełniającymi się wzajemnie. H Radliska proponuje pojęcie procesu opiekuńczo -wychowawczego bez  dzielenia go na opiekę i wychowanie (Łobocki) Mocne rozgraniczenie między opieką i wychowaniem ukazuje Z Dąbrowski: Działania opiekuńcze wyprzedzają i warunkują działania wychowawcze. Zadaniem opieki jest zapewnienie ciągłości gatunku a wychowania przekazania dorobku kulturowego w szerokim pojęciu.

Koncepcje Wychowawcy-opiekuna

- ciągle poznaje dzieci, bo ma taką potrzebę

- jest autorytetem niewymuszonym

-kocha dzieci bezwarunkowo, niezależnie od tego jak jest

-respektuje prawo dziecka (do szacunku, wiedzy, poważnego traktowania)

-wskazuje wyrozumiałość i uczenie tolerancji na własnym przykładzie

-bycie życzliwym dla dzieci, potrzebnym dzieciom, stawanie się osoba niezbędną

-pomaga w trudnościach i kłopotach, broni przed złem

-można mu ufać, nie zawiedzie, umie przebaczać błędy.

METODY WPŁYWU sytuacyjnego w-g Muszyńskiego
A). Werbalne – instruowanie polega na ukazywaniu wychowankowi niedostrzegalnych aspektów sytuacji, za wracaniu uwagi na następstwa jego zachowań, ale i na pokazywaniu jak powinien dążyć do zaspokajania swoich potrzeb i motywów oraz dostarczeniu mu wzorów postępowania wskazówek, co do ich realizacji
B). Niewerbalne - nagradzania i karanie wychowawcze polega na nagradzaniu i na zaspokajaniu motywacji wychowanka w następstwie jego aktywności, karaniu na potępienie negatywnych motywów działań dążących do ich realizacji całkowitej eliminacji
C). Ćwiczenia – metoda polegająca na powtarzaniu czynności w celu ich utrwalenia skutecznie jest, gdy uczeń zna cel ćwiczenia, akceptuje je i jest do nich pozytywnie nastawiony

Metoda wpływu osobistego :wyrażanie aprobaty i dezaprobaty (podoba - nie podoba mi się); działanie – wpływu osobistego; perswazja; wysuwanie sugestii ;instruowanie

Metoda wpływu społecznego: modyfikacja celów zespołu; kształtowanie norm postępowania; przekształcanie struktury zespołu; nadawanie właściwego kierunku kontroli;

Metoda kierowania samowychowaniem: idealizacje, samopoznawanie, samoocena wstępna, decyzje samorealizacyjne, działanie samowychowawcze, samoocena końcowa.

Metody wg Konarzewskiego
Metody indywidualne
nagradzanie(nagroda jako zachęta, atrakcyjność nagrody) i karanie(awersyjność kary), modelowanie(uczenie się przez obserwację), met. perswazji(pokazy językowe),
met. zadaniowa(rodzaje zadań wychowawczych)

Metody wg Goryckiej: podawanie wzorów, modeli (procesy naśladownictwa, imitacja, identyfikacja); prowokacja sytuacyjna; trening( ćwiczenie pożądanego zachowania prze powtarzanie odpowiednich zadań, sytuacji oraz przez stosowanie odp wzmocnień); nadawanie znaczenia przez odp manipulację informacjami.

Pedagogika opiekuńcza stanowi dział pedagog powiązany z pedagog społeczną i specjalną

zajmujący się problemami opieki nad młodym pokoleniem powierzonym pieczy osób dorosłych, głównie nauczycieli i wychowawców. Przedmiotem badań pedagogiki opiekuńczej

jest działalność opiekuńcza

w instytucjach opieki całkowitej lub częściowej,

(stowarzyszeniach,

związkach i organizacjach skupiających dzieci i młodzież).

Cele kształcenia.

-zapoznanie z genezą, historią, podstawami teorii i terminologią pedagogiki opiekuńczej.

-Ukazanie sylwetek prekursorów (i ich idei) oraz reprezentantów pedagogiki opiekuńczej w świecie ze szczególnym uwzględnieniem Polski.

-Akcentowanie ważności i przydatności pedagogiki opiekuńczej w działalności praktycznej  nauczycieli – wychowawców w szkołach i różnych  placówkach opiekuńczo–wychowawczych. 

Funkcje pedagogiki opiek

Główna funkcja polega na dostarczeniu wiedzy o tym w jaki sposób należy zaspokajać potrzeby podopiecznych., ma dawać rzeczywistą diagnozę, obiektywną, ma dostarczać wiedzy o tym jak może i powinna być sprawowana opieka, ma opisywać i wyjaśniać wszelkie istotne relacje zachodzące między opieką a wychowaniem, ma rozwijać wiedzę przynoszącą odpowiedź na pytanie jakie nieodzowne i jednocześnie możliwe do spełnienia są wymagania stawiane opiekunowi, wychowawcy ale również podopiecznemu i całemu procesowi opiek-wychow.

KATEGORIE OPIEKI

Kategoria społeczna o społecznym charakterze opieki rozstrzyga jej społeczny podmiot oraz społeczne siły i środki realizacji. Opieka jest społeczna gdy: jej podmiot jest społeczeństwem, opiera się na społeczeństwie i jest realizowana przez specjalnie powołane instytucje. Głównym jej celem jest pomoc i wsparcie ludzi i ich egzystencji a głównie opieka i pomoc dzieciom i młodzieży, daje poczucie bezpieczeństwa socjalnego.Kategoria prawna najbardziej podst podstawowe normy prawne dotyczące opieki zawarte są w konstytucji. Do zakresu opieki prawnej zaliczamy: realizacja określonych świadczeń wynikających z norm prawnych oraz egzekwowanie tych świadczeń w wyniku ich zaniechania; stanowienie prawnych norm opieki;

Kategoria moralna
op osadzona jest od wieków w odczuciach i świadomości ludzi, przejawia się w pozytywnym albo negatywnym stosunku do jej określonego urzeczywistniania się w życiu codziennym. Stąd przede wszystkim wszelkie rażące zaniedbania opiekunów wobec swych podopiecznych a więc w stosunkach opiekuńczych spotykają się na ogół z dezaprobatą i potępieniem społecznym, zaś znęcanie się nad bezbronnym dzieckiem piętnowane jest powszechnie jako zachowanie nieludzkie.
Moralne normy opiekuńczości – opiekuńczość przejawiająca się w współżyciu między jednostkowego życia, czyli wg T. Kotarbiński za podst cnotę moralną co wyraża w swych oryginalnych założeniach etyki niezależnej i jej istocie – koncepcji opiekuna spolegliwego.