PK_HISTORIA_ANTYSEMITYZMU.pdf

Francois De Fontette

HISTORIA ANTYSEMITYZMU

LUBLIN 2010

Tytuá oryginaáu

HISTORIA ANTYSEMITYZMU

Przekáad

Maria i Mieczysáaw Mendychowscy

Projekt okáadki

Get Stankiewicz

Redaktor

Danuta Sadkowska

ISBN 83-85193-73-1

1988 © Copyright for the Polish edition

by Wydawnictwo Siedmioróg 1992

Przedmowa do Pages israeliennes,

Paris, 1956

Marcelowi Mallerowi

W imiĊ starej przyjaĨni

Historia narodu Īydowskiego

jest na zawsze historią wszystkich ludzi

F. MAURIAC

WPROWADZENIE POJĉû

6áowo Antisemitismus pojawia siĊ dopiero okoáo 1880 roku w

Niemczech w pracy Wilhelma Marra: Der Sieg des Judentums iiber

das Germanentum - czas i miejsce okaĪą siĊ póĨniej niezwykle zna-

mienne. PojĊcie to szybko siĊ rozpowszechnia i Nouveau Larousse

illustre definiuje w 1897 roku antysemityzm jako „ruch spoáeczny,

który w pewnych krajach skierowany jest przeciwko ĩydom i zmierza

do zastosowania wobec nich Ğrodków nadzwyczajnych". Petit Larous-

se illustre okreĞla go w 1906 roku jako „doktrynĊ tych, którzy są

przeciwni wpáywom ĩydów", lecz i ta definicja ulegnie zmianie, bo w

wydaniu z 1988 roku jest to „doktryna lub postawa systematycznej

wrogoĞci wobec ĩydów", natomiast jako antysemitĊ okreĞla siĊ tego,

kto jest „nieprzychylnie nastawiony do ĩydów". PojĊcia te są stosun-

kowo niedawne i nie widnieją w sáowniku Littrego, a Dictionnaire

alphabetiąue et analogiąue de la langue francaise (1958) Paula Rober-

ta wyjaĞnia doĞü pobieĪnie: „antysemityzm - walka przeciwko semity-

zmowi" (sic). PrawdĊ mówiąc to sáowo wydaje siĊ zupeánie nieade-

kwatne do oznaczanego zjawiska. Z jednej strony, wedáug zasad ter-

minologii, przymiotnik „semicki" powinno siĊ stosowaü do jĊzyków,

a nie do ras lub grup etnicznych; z drugiej strony, jeĪeli hebrajski jest

MĊzykiem semickim, to arabski jest nim takĪe. Tak wiĊc naleĪDáoby

okreĞlaü przez antysemityzm niechĊü wobec ĩydów i Arabów.

Mimo powyĪszej uwagi sáowa tego bĊdziemy uĪywaü jednak odtąd

w powszechnie przyjĊtym znaczeniu. NaleĪy wiĊc postawiü sobie

pytanie, czy rzeczywistoĞü antysemityzmu nie wyprzedzaáa historycz-

nie pojawienia siĊ hasáa w sáowniku. Jest tylko jedna autorka - waĪna

skąd inąd - Hannah Arendt, która przeciwstawia siĊ mieszaniu dwóch

bardzo róĪnych zjawisk: antysemityzmu — ideologii laickiej z XIX

wieku, (utoĪsamianej z antysemityzmem dopiero po 1870 roku) i nie-

chĊci do ĩydów, powstaáej na tle religijnym, wywodzącej siĊ z wzaje-

mnej wrogoĞci dwóch antagonistycznych wiar. Postawa H. Arendt

moĪe wydawaü siĊ dziwna, a jednak staje siĊ zrozumiaáa, gdy zauwa-

Īymy, Īe autorka zamierza oznaczyü za pomocą sáowa antysemityzm

antyĪydowski rasizm. Istotnie, specyficznie rasistowski aspekt anty-

semityzmu pojawia siĊ dopiero w drugiej poáowie XIX wieku i stano-

wi jedno z jego wcieleĔ. A przecieĪĩydzi byli przedmiotem wrogoĞci

o wiele wczeĞniej, co skáania nas do zastanawiania siĊ, jak nazwaü tĊ

postawĊ. Na ogóá mówi siĊ mimo wszystko o antysemityzmie, ale i

wtedy sáowo obejmuje jeszcze zbyt wielką róĪnorodnoĞü sytuacji.

NaleĪDáoby przede wszystkim nie braü pod uwagĊ antyjudaizmu, któ-

ry polegaáby jedynie na opozycji teologicznej i liturgicznej, jak to

miaáo miejsce na przykáad w czasach powstawania chrzeĞcijaĔstwa

jako religii róĪniącej siĊ, a potem odrĊbnej. Bez wątpienia to wáDĞnie

na niuans tego rodzaju byá wraĪliwy Īydowski poseá Naąuet, kiedy z

trybuny Izby oĞwiadczaá w 1895 roku: „Gdyby antysemityzm polegaá

jedynie na dyskusji i odrzucaniu dogmatu, gáównych pojĊü religii

Īydowskiej, oĞwiadczam wam z caáą szczeroĞcią, Īe sam byábym an-

tysemitą". Ponadto naleĪy zauwaĪ\ü, Īe wrogoĞü wzglĊdem ĩydów

moĪe mieü wiele powodów: religijne, racjonalistyczne, ekonomiczne,

polityczne, spoáeczne, rasowe. Te czynniki, zaleĪne od legionów i

epok, zyskiwaáy lub traciáy na znaczeniu, niekiedy kumulując siĊ i

splatając w taki sposób, Īe motywy niechĊci wobec ĩydów zdają siĊ

wspóáczesnemu obserwatorowi niesáychanie powikáane i jest trudno

sklasyfikowaü je oraz przypisaü kaĪdemu naleĪne miejsce.

NaleĪy takĪe zdefiniowaü lub spróbowaü lepiej okreĞliü te elemen-

ty, które są przedmiotem antysemityzmu. W tym momencie pojawia

siĊ pytanie: „Kto to jest ĩyd?" Jest to pytanie wystarczająco obszerne

i záRĪone, by zająü nim w dáXĪszym studium socjologicznym. Wydaje

siĊ zatem rozsądne poprzestaü w tych rozwaĪaniach na informacjach

Váownikowych, które okazują siĊ doĞü bogate; W wydaniu z 1988

Petit Larousse illustre podaje: „ĩyd, ĩydówka: rzecz. (áac. Judaeus,

od Judei). Osoba naleĪąca do narodu Īydowskiego, do spoáecznoĞci

izraelickiej. ĩyd polski (pisane z duĪej litery w takim przypadku). Ten,

kto wyznaje religiĊ judaistyczną: ĩyd praktykujący. ĩyd wieczny tuáacz,

legendarna postaü, skazana na bezustanne chodzenie, aĪ do koĔca

Ğwiata, za zniewaĪanie Jezusa niosącego krzyĪ. (Tradycja nazywa go

Ahasverus.) // Le petit juif (pot.) (dosáownie „Īydek" - (Iá.) czuáe miej-

sce na áokciu". JeĪeli pominiemy ostatnią zmiankĊ, widzimy, Īe ĩyd

áączy siĊ albo z narodem, albo z religią; wzmianka o ĩydzie tuáaczu

pojawia siĊ jako gáaz narzutowy antyĪydowskiej apologetyki. JeĪeli

sprawdzamy sáowo izraelita, nie uzyskujemy duĪo wiĊcej wyjaĞnieĔ,

gdyĪ jest tu mowa o tym, „który naleĪy do religii Īydowskiej" lub

„potomku Jakuba lub Izraela, zwanym takĪe ĩYDEM lub HEBRAJ-

CZYKIEM ". Warto jednak kontynuowaü przeszukiwanie sáowników.

SiĊgając wstecz, zauwaĪamy, Īe w wydaniu z 1906 roku tego samego

dzieáa widnieje „ĩyd" z dodatkiem: „przenoĞnie lichwiarz" i jeszcze z

1965 roku: „przenoĞnie i potocznie lichwiarz", ale juĪ w wydaniu z

1966 roku ta wzmianka znika zupeánie. Jeszcze bardziej interesujący

jest pod tym wzglĊdem sáownik Littrego, który pod sáowem „ĩyd "

zauwaĪa: „PrzenoĞnie i potocznie: kto poĪycza na procent lichwiarski

lub sprzedaje niesáychanie drogo, i ogólnie: ktokolwiek, kto stara siĊ

zarobiü pieniądze z chciwoĞcią", a do sáowa izraelita, rozumianego

jako synonim ĩyda, dorzuca: „Jest miĊdzy tymi dwoma sáowami taka

róĪnica, jak miĊdzy zastĊpcą sądowym (adwokat) a zastĊpcą upeáno-

mocnionym (prokurator). Znaczenie jest takie samo; jednak ze wzglĊ-

du na to, Īe ĩyd i zastĊpca upeánomocniony moĪe byüĨle rozumiany,

XĪywa siĊ nazw: izraelita i zastĊpca sądowy". JesteĞmy wiĊc Ğwiad-

kami ewolucji semantycznej, która sprawiáa, Īe pojĊcie ĩyd staje siĊ

synonimem sknery i skąpca. Tak wiĊc czytamy u Moliere'a: „Jaki

ĩyd? Jaki Arab z niego? Bierze wiĊcej niĪ czwartą czĊĞü" („Skąpiec",

II, 1) i: „IdĊ z tobą o zakáad, czy wzruszysz, jeĞli o pieniądz chodzi,

czáowieka, o którym mowa... to czáowiek bezwzglĊdny w tej mierze,

ale to tak bezwzglĊdny jak nikt inny" (ibid., II, 6). Na przestrzeni wie-

ków sáowo ĩyd pojawiaáo siĊ w znaczeniu wtórnym - wyraĨnie pejo-

ratywnym i obraĨliwym. Sądzimy, Īe przydarzyáa siĊ mu przygoda

podobna do tej, która przytrafiáa siĊ sáowu Murzyn: zdyskredytowane,

gdyĪ niewątpliwie zbyt czĊsto kojarzone z „brudnym", ustąpiáo miej-

sca Czarnemu. Dopiero negritude (murzyĔskoĞü - tá.) uĞwietniona

przez prezydenta Senghora przywraca mu dyplom szlachectwa. Sáowo

ĩyd, z powodu podwójnego sensu narzuconego przez antysemityzm,

zaczĊáo byü boleĞnie odczuwane. Niech za dowód posáXĪy nam to

ujmujące wyznanie Alberta Cohena: „Ustalam nawet sáowa, które są

podobne do strasznego, bolesnego i piĊknego sáowa. ZnajdujĊ na-

tychmiast juin i suif (Juif to ĩyd po francusku - tá.), tak jak po angiel-

sku przychodzą od razu na myĞl few, dew, jewel i . ĩyd po angielsku -

Wá.) Wystarczy."

Przytoczone rozumowanie wyjaĞnia, dlaczego w ubiegáym wieku

wielu ĩydów francuskich wolaáo sáowo Izraelita ( b yáo hardziej sto-

sowne i wyglądaáo na bardziej zasymilowane) od sáowa ĩyd. Począw-

szy jednak od drugiej wojny Ğwiatowej, wspomnienie OĞwiĊcimia,

utworzenie paĔstwa Izrael, pierwsze dziesiĊciolecia jego istnienia uka-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: