Wolfgang Brezinka - Wychowanie i Pedagogika.pdf - eBook z pedagogiki - basiagowska

SPIS TREŚCI

PRZEDMOWA

WYCHOWANIE I TRADYCJA

PODRĘCZNIK AKADEMICKI

Człowiek jako istota uwarunkowana przez tradycję

Nadmiar propozycji kulturowych, kulturowy chaos i kulturowe

spory

WOLFGANG

BREZINKA

Troska o normatywne punkty orientacyjne

Przypisy

„WYCHOWANIE DO WARTOŚCI" W ZDEZORIENTOWANYM SPOŁECZEŃSTWIE

Kryzys kultury - kryzys wartościowania

W DOBIE

PRZEMIAN

KULTUROWYCH

„Wychowanie do wartości" - nowe określenie tradycyjnych i ciągle

aktualnych zadań wychowawczych

„Wychowanie do podstawowych wartości" jako zadanie szkoły

publicznej

Wychowanie religijno-światopoglądowe i moralne jako zadanie

rodziców

Metody „wychowania do wartości"

Przypisy

SIŁA, PAŃSTWO I WYCHOWANIE

Siła i „używanie siły" jako slogany

Strategiczne wykorzystywanie problematyki „siły"

w celach politycznych

PRZEKŁAD

JERZY KOCHANOWICZ SJ

Przyczyny zachowań społecznie szkodliwych

Środki pomocy w dziedzinie „wartości"

Przypisy

ZAMIAST HASŁA: „KONIEC WYCHOWANIA", WEZWANIE: „MIEJCIE ODWAGĘ

DOBRZE WYCHOWYWAĆ!"

Krytyka sloganu „koniec wychowania"

Dobre i złe wychowanie

Dobre wychowanie - zadanie trudne, lecz konieczne

Znaczenie zwrotu: „miejcie odwagę wychowywać"

WYDAWNICTWO WAM

KRAKÓW 2005

Przypisy

STAŁOŚĆ, ZMIENNOŚĆ I PRZYSZŁOŚĆ CELÓW WYCHOWANIA

RELACJA MIEDZY NAUKAMI HUMANISTYCZNYMI A EDUKACJA W SPOŁECZEŃSTWIE

INDYWIDUALISTYCZNYM

Stosunek między społeczeństwem, kulturą i celami wychowania

121

Stałość celów wychowania

Znaczenia terminu „edukacja"

121

Zmienność celów wychowania

Sens treści kulturoznawczych w szkole

125

Przyszłość celów wychowania

„Unaukowienie" przedmiotów kulturoznawczych w szkołach

średnich

Przypisy

126

Ograniczone korzyści płynące z nauk humanistycznych

dla „wykształcenia"

CELE WYCHOWANIA W ZDEZORIENTOWANYM SPOŁECZEŃSTWIE

128

Kryzys kultury normatywnej

Negatywny wpływ nauk humanistycznych na „wykształcenie"

133

Spór o cele wychowania

Odpowiedzialność nauk humanistycznych za kryzys ideałów

i szkolnictwa

Sposoby przezwyciężenia kryzysu: uświadamianie, krytyka, wspólna

refleksja

137

Przypisy

AWANS I KRYZYS PEDAGOGIKI NAUKOWEJ

143

OGRANICZENIA I KULTUROWE WARUNKI SUKCESU WYCHOWANIA MORALNEGO

W SPOŁECZEŃSTWIE PLURALISTYCZNYM 91

Wychowanie w społeczeństwie przednowoczesnym i nowoczesnym ... 92

Uniwersalne warunki zdobywania cnót

Awans: od lekceważenia do nieograniczonej ekspansji

146

Kryzys: brak proporcji między oczekiwaniami i osiągnięciami

152

Przypisy

163

Zbytnie akcentowanie wychowania bezpośredniego (opartego

na zdrowym rozsądku) jako determinanty moralności

OCZEKIWANIA WYCHOWAWCÓW I NIEDOSKONAŁOŚĆ PEDAGOGIKI

166

Brak fundamentów religijnych i wsparcia ze strony osób podobnie

myślących

Pedagogika jako sztuka wychowania pomocna wychowawcom

166

Niespełnione oczekiwania i wątpliwości co do przydatności

pedagogiki

Podział zadań wychowawczych na państwowe i niepaństwowe

podmioty wychowania

168

100

Pedagogika praktyczna i pedagogika naukowa

171

Przypisy

102

Wpływ unaukowicnia pedagogiki na edukację wychowawców

175

Rehabilitacja pedagogiki praktycznej

178

„EDUKACJA OGÓLNA" - SENS I GRANICE PEWNEGO IDEAŁU

104

Przypisy

'80

Powstanie i znaczenie terminu „edukacja ogólna"

104

Edukacja ogólna jako wspólny podstawowy ideał

108

PRZEJŚCIE „OD PEDAGOGIKI DO NAUKI O WYCHOWANIU". PRZEŻYCIA ZWIĄZANE

Z NIEZROZUMIENIEM PEWNEGO PROGRAMU

Stałe i zmienne elementy podstawowych ideałów

109

183

Podstawowa wiedza, podstawowe umiejętności i cnoty

110

Początki pojęcia

' 83

Przemiany w dziedzinie wartości i nowe (dostosowane do epoki)

określenie podstawowego ideału

Sytuacja wyjściowa i moje założenia

185

111

„Zamierzone" i „uboczne" skutki

188

Podstawowe umiejętności techniczne oraz praktyczna umiejętność

orientacji

Przypisy

'90

113

Dzielność etyczna

116

KRYZYS I PERSPEKTYWY PEDAGOGIKI JAKO PRZEDMIOTU AKADEMICKIEGO

192

Specyficzne dla grup ideały szczegółowe jako uzupełnienie ideału

podstawowego

Z przedmiotu uzupełniającego do przedmiotu kierunkowego

192

117

Złudzenia związane z pedagogiką naukową

195

Przypisy

119

Kryzys, chaos i samokrytyka

197

Jakiej pedagogiki potrzebujemy?

206

Przypisy

210

WYCHOWANIE I TRADYCJA

LITERATURA

213

WYKAZ ŹRÓDEŁ

234

Człowiek jako istota uwarunkowana przez tradycję

t BIBLIOTEKA 3

Powszechnie wiadomo i udowodniono naukowo, że ludzie są by

tami kulturowymi i społecznymi, uwarunkowanymi przez historię i tra

dycję 1 . Ich egzystencja zależy od tego, co odziedziczyli, od dobra

wspólnego wypracowanego przez przodków. Jest to oczywiste w przy

padku języka i wiedzy, możliwości technicznych i artystycznych. Praw

da ta odnosi się w równym stopniu do innych dziedzin kultury, m.in.

ładu społecznego i osobistej orientacji w świecie. Dlatego zawsze

utrzymywano, że wychowanie zakłada pewne elementy tradycji i ich

publiczną akceptację. Równie oczywiste było, że wychowawcy po

winni pomagać dzieciom i młodzieży w zrozumieniu istotnych ele

mentów tradycji oraz samodzielnej asymilacji stosownej wiedzy

i umiejętności. Celem nic jest kurczowe trzymanie się tego, co trady

cyjne, lecz raczej sensowne i dostosowane do epoki rozwijanie tego,

co odziedziczyliśmy, ulepszanie i rezygnowanie z elementów nieak

tualnych 3 .

Gdy chodzi o wiedzę użyteczną i działalność zawodową, to uważa

się ciągle, że nikt nie może stać się ekspertem, jeśli nie zapozna się

gruntownie z dotychczasowymi osiągnięciami i nie oprze na nich swe

go myślenia i działania. Byłoby nierozsądne zaczynanie od zera i od

krywanie samemu wszystkiego, co w wiedzy technologicznej i deskryp-

tywnej jest wynikiem doświadczenia wcześniejszych pokoleń.

Inaczej należy traktować wiedzą interpretującą świat i dostarcza

jącą orientacji oraz normatywne religijne, etyczne, polityczne i este

tyczne elementy kultury. W tej sferze obserwujemy w Europie już od

trzystu lat kryzys tradycji 1 . Został on spowodowany (i pogłębia się)

radykalną krytyką religii, systemów przekonań, światopoglądów lub

WOLFGANO BREZINKA

Wychowanie i tradycja

wszelkich ideologii, uprawianą z punktu widzenia nauk szczegółowych

oraz krytycznej filozofii poznania 4 . Nieposkromiony, powątpiewają

cy o wszystkim rozum osłabia przekonania, niszczy je i niweluje. Do

dziedziny przekonań należą nie tylko dobra tradycji o charakterze re

ligijnym, lecz również wszelkie normatywne i interpretujące świat

elementy kultury, gdyż ich wartość zależy w sposób istotny od tego,

jak człowiek je traktuje, oraz od mitycznych uzasadnień 5 . Kryzys tra

dycji religijnych zaostrzył się w wyniku doświadczenia pluralizmu

światopoglądowego i etycznego oraz daleko idącej emancypacji jed

nostki spod kontroli społecznej sprawowanej przez autorytety.

Oczywiście żadna tradycja nie jest niezmienna. Zmiany w tym, co

przekazywane, dokonują się zarówno na płaszczyźnie opisywania rze

czywistości, czyli technologicznej i naukowo-empirycznej (zmiana

oznacza zazwyczaj rozwój poznania i techniki, nieodzowny z punktu

widzenia prawdy), jak i na płaszczyźnie interpretacji rzeczywistości,

czyli w sferze normatywno-usensowniąjących treści ideologicznych

i obyczajów (zbyt radykalne i szybkie zmiany zwiększają niepewność,

poczucie zagrożenia i wykorzenienia). Nie każda zmiana jest zatem

znakiem postępu, lecz może spowodować pogorszenie warunków,

ogólny upadek i rozkład. W odniesieniu do przekonań i obyczajów nie

można stosować naukowego kryterium poznania prawdy, gdyż nie da

się jednoznacznie stwierdzić ich obiektywnej słuszności. Chodzi ra

czej o ich praktyczną wartość dla zachowania ładu społecznego. Ta za

leży zaś od tego, czy przyczyniają się one do zapewnienia orientacji,

poczucia bezpieczeństwa, wewnętrznego spokoju, radości życia oraz

scalania wspólnot. Przekonania mogą spełnić swą normatywno-usen-

sowniającą rolę tylko wówczas, gdy ceni sieje przynajmniej we wła

snej grupie, chroni przed poglądami konkurencyjnymi i totalną kryty

ką. Dziś nie jest to łatwe.

Nadmiar propozycji kulturowych, kulturowy chaos

i kulturowe spory

Uginamy się pod ciężarem ogromnego chaosu kulturowego. Za

wiera on w sobie przeróżne tradycje, które do siebie nie pasują: reli

gijne i ateistyczne, ukierunkowane na pracę i przyjemność, elitarne

i egalitarne, regionalne i narodowe lub ponadnarodowe itp. Wiele

z nich wyklucza się nawzajem, wszystkie do siebie werbują, wszyst

kie zmieniają się pod wpływem ducha czasu.

Duch czasu nakazuje dziś ulegać tendencjom indywidualistycznym

i racjonalistycznym, hedonistycznym, niwelującym różnice i propa

gującym pennisywizm w dziedzinie moralnej. Pozwala prawic na

wszystko, aby tylko nie utracić swych zwolenników. Świadome trwa

nie przy normatywnych dających sens tradycjach, które nie są zgodne

z duchem czasu, bywa podejrzane. Uznawanie autorytetów interpre

tuje się jako zamach na wolność, kształcenie elit jako zagrożenie dla

demokracji. Jeśli ktoś postępuje zgodnie z modernistycznym duchem

czasu, zyskuje uznanie lub przynajmniej święty spokój. Kto sprzeci

wia się duchowi czasu, zostaje uznany za heretyka i nie pozwala mu

się wpływać na życie publiczne. W dziedzinie przekonań, mających

charakter normatywny i wyjaśniający rzeczywistość, niemożliwa jest

zatem prosta koegzystencja różnych ideałów, lecz raczej ich wzajem

na walka. Miejsce pluralizmu zajmują kulturowe spory.

Jakie ma to znaczenie dla wychowania w dzisiejszych czasach?

Otóż dokonuje się ono z konieczności w sytuacji nadmiaru różnorod

nych propozycji kulturowych, kulturowego chaosu i sporów. Wycho

wanie staje się przez to bardzo trudne. Zakładamy bowiem, że wycho

wawcy powinni mieć możliwość odwoływania się do żywej tradycji

wspólnych ideałów i wzorców życiowych. Chodzi tutaj o oczywisty

i relatywnie trwały podstawowy konsensus co do elementów kultury

zewnętrznej i wewnętrznej, które dana wspólnota uważa za najważ

niejsze i najcenniejsze. Wychowanie do wartości nie jest daremnym

przedsięwzięciem tylko wówczas, gdy we wspólnym środowisku ży

ciowym dorosłych i dorastających istnieją tego typu tradycje 6 .

WOLFGANG BREZINKA

Wychowanie i tradycja

Dlaczego tradycja jest nieodzowna w procesie wychowawczym?

Ponieważ dzieci i ludzie młodzi są istotami, które uczą się sponta

nicznie (na przykładzie innych) tego, co w ich przedziale wiekowym

powinno się wiedzieć, w co powinno się wierzyć i co powinno się

czynić. Młodzież nie czeka na wychowanie, lecz spontanicznie uczy

się tego wszystkiego, co uważa się za cenne i czym należy kierować

się w życiu. Przez wychowanie można jedynie uzupełnić lub ewentu

alnie skorygować to, czego dzieci nauczyły się same, na podstawie

własnych kontaktów ze środowiskiem. Trzeba więc starać się, aby owa

przestrzeń kontaktów, wcześniejsza niż wszelkie wychowanie, była

uporządkowana i zawierała logiczne, względnie trwałe wymagania.

Dobra tradycja wspólnych ideałów i modeli życia jest nieodzowna

dzieciom nie tylko po to, aby mogły one zdobyć właściwą postawę

wobec wartości. Jest potrzebna również wszystkim członkom społe

czeństwa, aby osiągniętą postawę zachować i umacniać. Bez pomocy

z zewnątrz wszyscy giniemy. Nasze sumienie staje się przytępione

i błędne, jeśli nie jest wspierane przez normy społeczne, instytucje

i sankcje. Zdobycie i utrzymanie etycznej dzielności życiowej zależy

istotnie od tego, czy w naszym środowisku życiowym panuje znaczna

zgoda co do ideałów oraz czy są one względnie trwałe. Równowaga

wewnętrzna zakłada równowagę zewnętrzną. Dobre zamiary, przeko

nania i cnoty mogą ocaleć tylko w takich wspólnotach, w których są

czymś zwyczajnym i mają za sobą długą tradycję'.

Te antropologiczne idee są znane od czasów Platona i Arystotele

sa. Co robić, aby wykorzystać je również w naszej sytuacji do kształ

towania własnego życia i wychowania? Ograniczę się do trzech uwag,

które mają oczywiście charakter lokalny, a w moim przypadku rów

nież neokonserwatywny 8 .

Im szybciej zmieniają się materialno-techniczne warunki życiowe, tym

bardziej potrzebne są elementy tradycji, gdyż zapewniają ciągłość

w zmieniającym się świecie. Chronią one osoby i grupy przed wyob

cowaniem. Są również spoiwem łączącym pokolenia. Jeśli komuś za

leży, aby młodzież umiała żyć i zachowała zdrowego ducha, będzie

troszczył się o jej zakorzenienie w dobrach tradycji, a nie przyczyniał

się do jej wykorzenienia; będzie stymulował zadomowienie się, a nie

alienację, dobre relacje, a nie totalną emancypację, aksjologiczny ni

hilizm i unikanie zależności.

Ta zasada ma następujące konsekwencje: zakorzenienie, zadomo

wienie i dobre relacje rodzą się z miłości i są podtrzymywane przez

miłość i wierność. Miłość zakłada stawianie ukochanego na pierw

szym miejscu, koncentrację na obiekcie miłości i względną obojęt

ność wobec innych potencjalnych obiektów. Na świecie istnieje nie

skończenie wiele cennych rzeczy i żaden człowiek nie jest w stanie

ich pokochać i poznać. Ceną za szczęście będące owocem miłości,

zakorzenienia i zadomowienia jest ograniczenie się do niewielu obiek

tów, które możemy do głębi poznać i którymi potrafimy się cieszyć.

Oznacza to, że nadmiar propozycji kulturowych staje się poważ

nym zagrożeniem dla dzielności życiowej i zdrowia psychicznego, jeśli

młodzi ludzie podlegają mu bez zakorzenienia w tradycji klasycznych,

ważnych i normatywnych dla nas punktów orientacyjnych 9 . Ochrona

przed tym, co szkodliwe i zbędne, powrót do tego, co dla nas istotne,

oraz uczenie się stosownych sposobów przeżywania i działania 1 0 są

koniecznością życiową, a w związku z tym obowiązkiem wychowaw

ców. W sporach kulturowych oznacza to, że zwolennicy wiarygod

nych tradycji nie mają sensownych powodów, aby dać się zastraszyć.

Dobre tradycje są zbyt ważne, aby trwać przy nich lękliwie i w sposób

defensywny.

Troska o normatywne punkty orientacyjne

2. Przetrwanie w walce kulturowej jest możWwe, jeśli nie damy się

omamić obrazom, które przedstawiaj ą fałszywie obecny stan ducho

wy społeczeństwa, resztki tradycji i naturę człowieka. Wykorzenieni

moderniści z zadowoleniem opisują ten stan duchowy tak, jakby wy-

1. Wypróbowane normatywno-uscnsowniające elementy tradycji

są trudne do zastąpienia. Dlatego należy je chronić i troszczyć się o nie.

Wolfgang Brezinka - Wychowanie i Pedagogika.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: