bazy agroturystyczne w Polsce.pdf

Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. H. Ko∏∏àtaja w Krakowie nr 402

2003

s. 9–18

SESJA NAUKOWA z. 90

Andrzej Piotr Wiatrak

Wydział Zarządzania Uniwersytet Warszawskiego

i Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN

Baza agroturystyczna w Polsce i uwarunkowania jej rozwoju

1. Uwagi wstępne

Agroturystyką w Polsce interesuje się wiele osób, a zwłaszcza rolników i in-

stytucji związanych ze wsią i rolnictwem, którzy widzą w niej możliwość zmian

i poprawy sytuacji dochodowej. W związku z tym w wielu programach rozwoju

widzi się miejsce dla agroturystyki, wskazuje się na potrzeby rozwoju itp. A jak jest

w rzeczywistości? Bardzo różnie, ale wciąż brak jest zrębów polityki w tym zakre-

sie, a rozwijanie przedsięwzięć agroturystycznych odbywa się na ogół w sposób

żywiołowy i w większości oferty mają charakter mało zróżnicowany (najczęściej

nocleg i ewentualnie wyżywienie). Celem niniejszej pracy – biorąc przedstawione

uwarunkowania – jest ukazanie aktualnego stanu rozwoju bazy agroturystycznej

w Polsce, wraz z działaniami stowarzyszeń agroturystycznych i potrzeby ich współ-

działania zgodnie z istotą agroturystyki.

2. Istota agroturystyki

Od lat sześćdziesiątych wzrasta na świecie zainteresowanie turystyką alterna-

tywną , która jest próbą znalezienia i upowszechnienia odmiennych form uprawia-

nia turystyki w stosunku do przeważających dotychczas form turystyki masowej,

poprzez oparcie jej na motywach krajoznawczych, uprawianej w małych grupach

(także indywidualnie), w wielu miejscach, organizowanej na małą skalę i zwykle

związanej z określonymi specycznymi cechami i środowiskiem zawodowym (np.

turystyka wiejska, agroturystyka, ekoturystyka ). Pojęciem najszerszym jest turystyka

wiejska obejmująca całokształt gospodarki turystycznej na terenach wiejskich i związa-

na z wiejską przestrzenią rekreacyjną. Natomiast agroturystyka jest to organizowanie

pobytu turystów przez rodzinę rolniczą we własnym gospodarstwie rolniczym, a eko-

turystyka obejmuje organizowanie turystyki z pełnym uwzględnieniem zasad ekologii

i może być częścią składową zarówno turystyki wiejskiej, jak i agroturystyki [Legienis

2002; Wiatrak 2000].

Domeną agroturystyki jest przestrzeń, zapewniająca bliskość natury i swobodę

poruszania się, ograniczająca kontakt z anonimowym tłumem i dająca możliwość

osobistego kontaktu z innymi (mieszkańcami wsi i turystami), sprzyjająca upra-

wianiu szeregu sportów na świeżym powietrzu itp. Ponadto tego rodzaju turystyka

charakteryzuje się małą skalą występowania, co ułatwia nawiązania wzajemnych

więzi, a wraz z tym przyjazdów w przyszłości. Wymienione cechy agroturystyki są

zaletami tej formy działalności, którą podkreśla wiele osób i widzi potrzebę jej kre-

owania. Nie negując tych opinii, trzeba również zdawać sobie sprawę z ograniczeń,

która niesie ta forma działalności.

Rolnicy poszukują możliwości uzupełnienia zmniejszających się dochodów

poprzez rozwijanie przedsięwzięć agroturystycznych. Odbywa się to głównie po-

przez przystosowanie istniejących zasobów mieszkalnych do przyjęcia turystów

wraz z zapewnieniem podstawowych wymagań sanitarnych oraz stworzenie moż-

liwości zakupu produktów żywnościowych oraz ich przygotowania do konsump-

cji. W następnej kolejności rodziny rolnicze przyjmujące turystów zapewniają im

wyżywienie (we własnym gospodarstwie lub w innym) oraz podstawowe usługi

rekreacyjne. Często gospodarstwa dzielą się, czym będą się zajmowały w zależ-

ności od ich predyspozycji. Mogą to robić w ramach wzajemnego porozumienia,

jak i w ramach stowarzyszeń agroturystycznych, których są członkami. Działania

takie są ekonomicznie uzasadnione, gdyż pozwalają ulepszyć i różnicować produkt

turystyczny, przygotować pełniejszą ofertę i jakościowo lepszą, co czyni ją bardziej

konkurencyjną na rynku [Wiatrak 1996].

3. Charakterystyka bazy agroturystycznej w Polsce

i jej przestrzennego zróżnicowania

O rozwoju agroturystyki w Polsce można mówić od XIX wieku, gdy tworzyły się

zręby ruchu turystycznego i gospodarki turystycznej na ziemiach Polski [Drzewiecki

2001; Sikora 1999]. Świadczą o tym różne miejscowości wypoczynkowe zlokalizo-

wane na obszarach wiejskich (Jaworze, Zakopane), które świadczyły szeroki zakres

usług turystycznych. Większość z nich nie miała charakteru agroturystycznego, ale

przyczyniała się do upowszechnienia modelu wypoczynku na wsi i poznawaniu sty-

lu życia ludności rolniczej oraz zajęć rolniczych. Dotyczyło to zwłaszcza miejsco-

wości wokół dużych aglomeracji (np. Celestynów, Konstancin, Skolimów i Świder

k. Warszawy, Puszczykowo k. Poznania itp.), w których ten rodzaj turystyki rozwijał

się najsilniej i obejmował coraz szerszy zakres, związany również z gospodarstwem

rolniczym. Rozwój taki utrwalał się w wieku XX, zwany „wywczasami”, „letni-

skiem”, „wczasami pod gruszą” itp. , przy czym nie przybrał masowego charakteru

ze względu na niedostateczny rozwój infrastruktury wiejskiej, niskich dochodów

ludności wiejskiej (w tym rolniczej) oraz braku pomocy ze strony państwa do takich

działań. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX w. powstały warunki do rozwoju

agroturystyki, co było następstwem zachodzących przemian w gospodarce polskiej

i realizowanej polityki, poszukiwania nowych form działalności, w tym dochodów

z działalności pozarolniczej na wsi oraz powstania instytucji, które promowały roz-

wój turystyki (Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie, ośrodków doradztwa

rolniczego, a następnie stowarzyszeń agroturystycznych i programów pomocowych

itp.). Na zainteresowanie agroturystyką wpływ wywierała również idea turystyki

alternatywnej i nowy model turystyki [Kmita 1997; Wiatrak 1996]. Wszystkie te

czynniki sprzyjały rozwojowi agroturystyki i wzrostu zainteresowania działalnością

agroturystyczną rolników.

W następstwie przedstawionych uwarunkowań rosła baza agroturystyczna, przy

czym nie ma dokładnych danych o jej rozmiarach, gdyż rejestracja kwater agrotu-

rystycznych przez GUS jest prowadzona dopiero od 1998 r. Dane na temat liczby

kwater turystycznych i liczby miejsc noclegowych w latach 1998–2001 zawiera

tabela 1.

Tabela 1. Liczba kwater agroturystycznych i oferowanych w nich miejsc noclego-

wych w latach 1998–2001 (wg GUS)

Rok Liczba kwater agroturystycznych Liczba miejsc noclegowych

1998

608

5 509

1999

755

7 172

2000

808

8 133

2001

1073

11 188

Źródło: Zestawiono na podstawie opracowań GUS pt. „Turystyka”, seria: „Informacje i Opracowania Statystyczne”

z kolejnych lat

Baza agroturystyczna według danych GUS w 1998 r. liczyła 608 kwater,

a w 2001 r. – 1073 kwater. Z kolei liczba miejsc noclegowych wynosiła odpowied-

nio: w 1998 r. – 5 509 miejsc, a w 2001 r. – 11 188 miejsc. Kwatery agroturystyczne

ze względu na małą skalę działalności i zwykle mało urozmaiconą ofertą dysponują

– w porównaniu z innymi formami działalności turystycznej – mniejszą liczbą miejsc

noclegowych. Z danych tabeli 1 wynika, że na jedną kwaterę przypadało średnio: od

9 miejsc w 1998 r., do 10,4 miejsc w 2001 r. Jednocześnie wiele gospodarstw agro-

turystycznych posiadało pola namiotowe, w tym stanowiska pod przyczepy kempin-

gowe. Uwzględnić jednak należy, że wśród ogółu miejsc oferowanych przez kwatery

agroturystyczne badane przez GUS przeciętnie 40–50% było dostępne przez cały

rok, natomiast pozostałe były ofertą sezonową. Zwraca uwagę, że najwięcej miejsc

całorocznych oferowały kwatery agroturystyczne w województwach południowych

(dolnośląskie, małopolskie i podkarpackie) , gdzie walory turystyczne (głównie na-

turalne) zachęcają do odwiedzania przez cały rok. W kwaterach agroturystycznych

pobyt turysty najczęściej wynosił 1 tydzień. Pobyty w kwaterach agroturystycznych

– mimo dynamicznego rozwoju i prowadzonej promocji – nie cieszą się jeszcze du-

żym zainteresowaniem turystów; ich średnie wykorzystanie jest niewielkie: 20,3%,

przy czym w lipcu i sierpniu wynosiło 35–36%, a w maju, czerwcu, we wrześniu

i styczniu zawierało się w przedziale od 10,3 do 15,7% [Wiatrak 2000]. Z czego

wynika tak małe zainteresowanie? Jest to następstwem wielu czynników związanych

z brakiem dostatecznie wykształconych tradycji tego rodzaju wypoczynku, ale też

wynika z poziomu oferowanych warunków pobytu. Większość kwater agroturystycz-

nych dysponuje wspólnymi węzłami sanitarnymi, natomiast własną łazienkę i wc ma

co piąty pokój. Niezadowalający stan bazy sanitarnej kwater agroturystycznych jest

z jedną z przyczyn mniejszego popytu na tego rodzaju usługi.

Wśród korzystających z kwater agroturystycznych przeważają turyści krajowi

(ponad 90%), natomiast 9,2% stanowią turyści zagraniczni. Nabywcami krajowymi

usług agroturystycznych są zwykle osoby w wieku 40–49 lat (33%) , z wykształ-

ceniem średnim (48%) i wyższym (46%). Najczęściej są to pracownicy umysłowi

(48%), w mniejszym stopniu przedsiębiorcy (11%), kadra kierownicza (11%) i pra-

cownicy wolnych zawodów (17%). Główne regiony, które generują popyt na usługi

agroturystyczne to aglomeracja warszawska i śląska oraz duże aglomeracje miejskie.

Większość turystów odpoczywa z całą rodziną i korzysta najczęściej z pokoi gościn-

nych (76,7%). Z kolei goście zagraniczni korzystający z kwater agroturystycznych

pochodzą głównie z Niemiec i Holandii [Wiatrak 2000].

Analiza danych w tabeli 1 wskazuje, że w badanych latach liczba obiektów

agroturystycznych wzrosła o 76,5%, a liczba miejsc noclegowych – o 103,1%.

Przytoczone dane świadczą o postępującym wzroście bazy agroturystycznej, ale

mimo dużego ilościowego wzrostu nadal nie odgrywa ona zbyt dużej roli w Polsce.

Baza ta stanowi bowiem ponad 5% obiektów świadczących usługi turystyczne i zaj-

muje czwartą pozycję według poszczególnych ich rodzajów (wg GUS) . Szacuje się,

że kwater jest więcej niż zinwentaryzował GUS, o czym świadczą różne badania

[Kmita i Strzembicki 1997; Drzewiecki 2001; Legienis 2002; Owsiak i Sewerniak

2002; Werner 2002], podające od 5 tys. nawet 10 tys. kwaterodawców. Porównując

te dane z ofertami z przedstawionymi w informatorach regionalnych stowarzyszeń

agroturystycznych wydaje się, że górna granica jest raczej zawyżona. Ponadto anali-

zując poszczególne oferty widać, że wiele z nich jest prowadzonych przez mieszkań-

ców wsi, którzy nie są rolnikami. To może wskazywać, że górne szacunki wielkości

bazy agroturystycznej odnoszą się raczej do wielkości bazy turystyki wiejskiej.

Ponadto należy uwzględnić to, że część rolników ma niepełną ofertę agroturystycz-

ną lub też zaniechało, albo zawiesiło prowadzenie działalności agroturystycznej,

a ujmowane jest w ewidencji wielu stowarzyszeń agroturystycznych. W ostatnich

latach wiele gospodarstw rolniczych wycofało się z tego typu działalności, gdyż nie

uzyskało dostatecznych dochodów, a przedstawiona oferta nie była w pełni wyko-

rzystana. Obserwowane wycofywanie się z działalności agroturystycznej w dużym

stopniu wynikało z wyczerpania się rezerw prostych, nie wymagających inwestycji.

Zaniechanie lub zawieszenie działalności było więc następstwem konieczności dal-

szego inwestowania, którego nie może pokryć wiele gospodarstw rolnych zajmują-

cych się agroturystyką.

Najbliżej rolników zajmujących się działalnością agroturystyczną są stowa-

rzyszenia agroturystyczne i ośrodki doradztwa rolniczego (ODR). Te pierwsze nie

obejmują wszystkich gospodarstw, a poza tym nie ma z nich pełnej informacji na te-

mat bazy noclegowej, dlatego też bardziej wiarygodne dane można uzyskać z ODR,

których sieć jest w całym kraju. Ponadto odegrały one dużą rolę w powstawaniu

gospodarstw agroturystycznych i ich działaniu [Kmita 1997]. W związku z tym

w dalszej części pracy opieram się na danych dotyczących bazy agroturystycznej

w Polsce posiadanej przez ODR (por. tab. 2)

Tabela 2. Baza agroturystyczna w Polsce według ośrodków doradztwa rolniczego

w 2002 roku

Lp. Województwo

Liczba

kwaterodawców

Liczba obiektów

noclegowych

Liczba miejsc

noclegowych

1 Dolnośląskie

340

344

4 358

2 Kujawsko-pomorskie 71

531

3 Lubelskie

276

1 836

4 Lubuskie

168

218

1 448

5 Łódzkie

166

176

1 379

6 Małopolskie

875

9 263

7 Mazowieckie

220

704

2 166

8 Opolskie

580

9 Podkarpackie

501

534

4 368

10 Podlaskie

561

624

5 421

11 Pomorskie

517

540

5 553

12 Śląskie

136

206

2 455

13 Świętokrzyskie

260

1 542

14 Warmińsko-mazurskie 750

1000

6 000

15 Wielkopolskie

358

3 353

16 Zachodniopomorskie 276

276

2 963

Razem

5 523

6546

53 216

Źródło: [Legienis 2002]

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: