W 1923 roku powstał Stoßtrupp Adolf Hitler - oddział mający chronić Hitlera przed ewentualnymi atakami ze strony mało zdyscyplinowanych oddziałów SA. 1 kwietnia 1925 roku Julius Schreck otrzymał polecenie Hitlera utworzenia nowej jednostki, która miała przejąć ochronę sal (po niemiecku Saalschutz) , w których odbywały się spotkania NSDAP. Już 4 kwietnia 1925 roku powstała ta nowa jednostka - z byłych członków jednostki Stoßtrupp Adolf Hitler. Wkrótce zaczęły powstawać podobne jednostki w całych Niemczech, ale nosiły początkowo różne nazwy ( np. Schutzkommando czy Sturmstaffel). Dopiero 9 listopada 1925 roku ustalono jednolitą nazwę dla wszystkich tych oddziałów jako Schutzstaffel czyli eskadra ochronna. Nazwę tę zaproponował ówczesny szef SA - Hermann Göring, który walczył jako lotnik w I wojnie światowej. Szefem SS (jako Oberleiter czyli nadkierownik) został Julius Schreck.
Zadania SS opisał Adolf Hitler w swoim rozkazie z roku 1930 następująco: "Zadaniem SS jest przede wszystkim służba policyjna wewnątrz partii." Od 1930 roku symbolem SS stały się dwa podobne do błyskawic runy. Początkowo SS podlegało dowództwu SA i właśnie dowództwo SA dbało o to, aby SS za bardzo nie urosło w siłę. Służył temu m.in. rozkaz, który określał maksymalna liczebność SS na 10% stanu osobowego SA na danym terenie. Poza tym oddział SS nie mógł liczyć więcej niż 10 ludzi z dowódcą. Taki stan rzeczy oraz to, że SS dowództwo SA zlecało mało ważne zadania spowodował ustąpienie pierwszego szefa SS - Juliusa Schrecka w 1927 roku. Jego następcą został Erhard Heiden, który jednak nie potrafił dać sobie rady z ograniczaniem roli SS przez SA. 5 stycznia 1929 roku Hitler zwolnił Heidena z funkcji szefa SS, a na jego miejsce mianował jego dotychczasowego zastępcę - Heinricha Himmlera.
Od stycznia 1929 dowództwo nad SS przejął Heinrich Himmler. W 1934 oddziały SS odegrały zasadniczą rolę w rozprawieniu się z opozycją wewnątrzpartyjną w trakcie tzw. nocy długich noży, podczas której wymordowano przywódców SA (także powołanej przez Hitlera). W wyniku tego ich rola jako zbrojnego ramienia partii niewspółmiernie wzrosła. W 1936 utworzono zmilitaryzowane jednostki dyspozycyjne SS (Totenkopfverbände i Verfüngstruppe), które w 1940 zostały przekształcone w Waffen-SS. Oddziały SS stanowiły również załogi obozów koncentracyjnych. Do końca wojny SS stało się najpotężniejszą organizacją w III Rzeszy. Jej członkami byli najbardziej fanatyczni zwolennicy nazizmu, chociaż od 1942 roku tworzono również oddziały składające się z m.in. Rosjan, Ukraińców, Łotyszy, których motywacje były inne niż Niemców (przede wszystkim nienawiść do komunizmu oraz chęć uniknięcia śmierci w obozach jenieckich). W czasie wojny oddziały SS wykazały się wyjątkową brutalnością, szczególnie gdy były rzucane do walk z partyzantami.
Chociaż oddziały SS brały udział w walkach już od kampanii w Polsce, nie były traktowane z szacunkiem przez dowództwo Wehrmachtu, które uznawało SS za formację zbytnio zindoktrynowaną. Z czasem wyszkolenie oraz uzbrojenie jednostek SS polepszało się. Jednostki powiększano do formacji dywizji grenadierów pancernych, a później niektóre przekształcano w dywizje pancerne (pierwsza dywizja pancerna SS powstała w 1943 roku pod nazwą 1. SS-Panzer-Division Leibstandarte-SS Adolf Hitler). Pod koniec wojny większość niemieckich formacji pancernych stanowiły jednostki Waffen-SS.
Jednostki SS są powszechnie uznawane za elitarne, jednak formacje były zróżnicowane - od doskonale wyposażonych dywizji pancernych, do oddziałów złożonych z kryminalistów (oddział Dirlewangera, pod dowództwem kryminalisty skazanego za gwałt na nieletniej) i renegatów sowieckich (np. Brygada Kamińskiego).
W 1946 Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze uznał ją za organizację zbrodniczą, z wyjątkiem elitarnej Kawalerii SS, do której należeli najwyżsi rangą oficerowie, ponieważ nic jej nie udowodniono.
Struktura
Od powołania w 1940 r. Waffen-SS struktura organizacyjna SS podzieliła sie na dwie zupełnie różne od siebie części:
· ogólną SS Allgemeine SS - stanowiła rodzaj rezerw osobowych SS (każdy członek SS musiał mieć numer Allgemaine SS, ale nie każdy członek Allgemaine SS był funkcjonariuszem rozbudowanych struktur SS.
· wojskową SS Waffen-SS
W 1944 r. cała aktywność organizacji wewnątrz i na zewnątrz Niemiec kierowana była przez 12 głównych urzędów SS:
· Hauptamt Persönlicher Stab Reichsführer-SS (Główny Sztab Personalny Reichsführera-SS)
· SS Hauptamt (Główny Urząd (administracja) SS)
· SS Führungshauptamt (Główny Urząd Dowodzenia i Administracji Allgemeine-SS i Waffen-SS)
· Hauptamt SS Gericht (Główny Sąd SS)
· SS Rasse und Siedlungshauptamt, RuSHA (Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS)
· SS Personalhauptamt (Główny Urząd Personalny SS)
· Reichssicherheitshauptamt - RSHA (Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy) a w nim:
o Departament I – personalny (Bruno Streckenbach)
o Departament II – administracja i prawo (Werner Best, później płk. dr Hans Nockenmann)
o Departament III – Sicherheitsdienst (SD) - służba bezpieczeństwa (Otto Ohlendorf)
o Departament IV – tajna policja państwowa (Gestapo) (Heinrich Müller)
o Departament V – policja kryminalna (Kripo) (Arthur Nebe)
o Departament VI – wywiad zagraniczny SD (Heinz Jost, później Walter Schellenberg)
o Departament VII – ideologiczny (Franz Alfred Six)
Tzw. Einsatzgruppen również były podporządkowane RSHA.
· Hauptamt Ordnungspolizei (Główny Urząd Policji Porządkowej)
· Wirtschafts und Verwaltungshauptamt WVHA (Główny Urząd Gospodarczo-Administracyjny) a w nim:
o Urząd A – Administracja Oddziałów SS (Amtsgruppe A – Truppenverwaltung): zajmował się administracją oddziałów Waffen-SS
o Urząd B – Gospodarka Oddziałów SS (Amtsgruppe B – Truppenwirtschaft): zajmował się gospodarką formacji SS
o Urząd C – Zagadnienia Budowlane (Amtsgruppe C – Bauwesen): zajmował się budownictwem
o Urząd D – Obozy Koncentracyjne (Amtsgruppe D – Konzentrationslager) (włączony do WVHA w marcu 1942): której podlegały obozy koncentracyjne (kierował nim SS-Gruppenführer Richard Glücks), zarządzane przez Inspektorat Obozów Koncentracyjnych (Inspektion der Konzentrationslager).
o Urząd W – Przedsięwzięcia Gospodarcze (Amtsgruppe W – Wirtschaftliche Unternehmungen): tzw. "Amstgruppe W", nadzorująca firmy i przedsiębiorstwa, będące własnością SS.
· Hauptamt Dienststelle Heissmeyer (Główny Urząd Szkolenia SS)
· Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle, VOMI (Główny Urząd ds. Niemców Etnicznych) - zarządzał tzw. piątą kolumną
· Reichskommissariat für die Festigung des deutschen Volkstums (Komisariat Rzeszy ds. Migracji Niemców)
Z powyższej struktury wynika, że za eksterminację więźniów w obozach koncentracyjnych odpowiadały głównie dwa urzędy SS - RSHA i WVHA. Pierwszy dostarczał więźniów do obozów a drugi administrował obozami oraz pracą więźniów. Odpowiedzialni za to zostali (nie wszyscy i nie wszyscy adekwatnie do winy) osądzeni w procesach norymberskich.
Członkowie SS składali przysięgę na wierność Hitlerowi. Dewizą SS było "Meine Ehre heißt Treue!", czyli "Mój honor to wierność!".
Walter Schellenberg w swoich wspomnieniach opisuje, iż SS zostało zorganizowane na wzór zasad jezuitów:
Organizacja SS została zbudowana przez Himmlera na tych samych zasadach, co zakon jezuitów. Reguły zakonu, dotyczące ćwiczeń duchowych, spisane przez Ignacego Loyolę, stanowiły wzór, który Himmler usiłował starannie naśladować. Bezwzględne posłuszeństwo było prawem najwyższym. Każdy rozkaz musiał być wykonany bez sprzeciwu
art.w