Prus B., Lalka (TRZY POKOLENIA).pdf

"LALKA"

Trzy pokolenia w "Lalce" - romantycy, pozytywiści, przedstawiciele epoki przejściowej:

• pokolenie romantyków reprezentują: Rzecki, Katz, stryj Wokulskiego,

• pokolenie pozytywistów - Ochocki, Klejn, studenci z Akademii Medyko-Chirurgicznej, kupiectwo,

• pokolenie przejściowe - Wokulski,

• pokolenie romantyków cechuje: miłość romantyczna, polityka romantyczna, postępowanie drogą czynu

orężnego (udział w walkach zbrojnych), wiara w absolutny porządek świata (ich pogląd na świat

formowała w sposób decydujący poezja romantyczna), idealizacja osób ukochanych, polegająca na

szukaniu w nich cech nieziemskich,

• pozytywiści - wychowani poza zasięgiem romantycznej atmosfery, dążą do reform społecznych i odkryć

naukowych, a studenci i Klejn wiążą swoje nadzieje z ideą socjalistyczną,

• pokolenie przejściowe - wychowanejeszcze w atmosferze romantycznej, korzeniami tkwi w

romantycznym świecie, ale musi żyć w dobie pozytywizmu, dlatego ceni naukę i bogacenie się;

pokolenie to reprezentuje w powieści Wokulski,

• Wokulski - idealista bardzo złożony, romantyk i pozytywista, umysł pozytywisty, serce romantyka,

romantyk w epoce pozytywizmu, romantyczny pozytywista,

• przedstawicieli trzech pokoleń "idealistów polskich" wysuwa Prus w powieści na pierwszy plan,

opatrując ich żywoty zagadkowym "non omnis moriar" (nie wszystek umrę); później mówi o nich: "każdy

z nich goni za wielkimi dziełami, a nie dba o małe"

Ignacy Rzecki - idealista polityczny:

skromny, subtelny, uczciwy, wartościowy, patriota, gotowy do poświęceń dla drugiego człowieka, wzrusza

prawością, urzeka dobrocią, piękna postać, ale naiwny, krótkowzroczny i bezradny życiowo, pochodzi z

proletariatu miejskiego, syn woźnego, wychowany przez ojca w tradycjach walki o wolność, bonapartysta i

romantyk; bierze udział w walce podczas Wiosny Ludów jako uczestnik kampanii węgierskiej, służąc idei

walki oraz w powstaniu styczniowym w Polsce, subiekt w sklepie Mincla, później Wokulskiego;

zaprzyjaźniony z obydwoma pryncypałami, przywiązany do sklepu uczuciowo, a niemerkantylnie; pełni

swoje obowiązki z wielką gorliwością, jakby pracował na swoim i dla siebie, jednak bez myśli o

pomnażaniu własnych dochodów; dlatego, gdy Wokulski w końcu sklep sprzedaje, Rzecki nie ma za co

go kupić; gdy nadal próbuje pracować w ten sposób dla nowego właściciela, jest szpiegowany i

podejrzewany o kradzież w tajemnicy przed wszystkimi pisze swój pamiętnik, powracając w nim do

najpiękniejszych dni swojego życia - jest to samoobrona psychiczna przed teraźniejszością; jego

marzycielstwo; żyje przeszłościąpowstańczą, oczekujejakiejś wielkiej wojny ogólnoeuropejskiej, która

przyniosłaby PoIsce wolność; wciąż liczy na Francję, ideały, które wyznawał i którym do końca służył,

okazały się nikomu niepotrzebne, musiał przegrać, umiera zapatrzony w przeszłość.

Ochocki - idealista naukowy:

nietypowy arystokrata, żyje przyszłością, entuzjasta nauki i techniki, fanatyk wiedzy, urzeczony wizją

Geista, żyje w świecie swoich naukowych utopii, marzy o przypięciu ludzkości skrzydeł, "o locie machiny

ciężkiej, napełnionej i obwarowanej jak pancernik" - wspaniałym wynalazku, który zrewolucjonizuje świat,

opuszcza Polskę, nie znajdując tu warunków do pracy naukowej.

Wokulski - romantyk i pozytywista, idealista miłości:

• romantyk - bo bierze udział w konspiracji i powstaniu styczniowym, kocha się beznadziejnie w Izabeli,

idealizuje ukochaną, przypomina Gustawa z IV cz. "Dziadów", próbuje popełnić samobójstwo; miłość

jego kształtuje się pod wpływem poezji Mickiewicza; daje się obezwładnić wyobrażeniu o miłości, nie

dostrzegając właściwych realiów,

• pozytywista - bo cechuje go entuzjazm do wiedzy i postępu, umiejętność bogacenia się i działalność

filantropijna

Życiorys Stanisława Wokulskiego:

praca w winiarni Hopfera, pobyt u Rzeckiego, studia w Szkole Głównej, udział w konspiracji i powstaniu

styczniowym, pobyt na Syberii, . powrót do Warszawy, małżeństwo z Minclową, spotkanie Izabeli w

teatrze, wyjazd do Bułgarii i dorobienie się majątku na dostawach dla wojska, błyskawiczna kariera

kupiecka: rozwój sklepu, założenie spółki do handlu ze Wschodem; wszystkie te posunięcia są

inspirowane miłością do Izabeli; energia, przedsiębiorczość i wytrwałość w dążeniu do zamierzonego

celu, mimo przeszkód, jakie spotykają go na każdym kroku, nagły wyjazd do Paryża w celach handlowo-

naukowych jako ucieczka od Izabeli, powrót do kraju pod wpływem listu prezesowej Zasławskiej,

zaręczyny z Izabelą, ponowne rozczarowanie postawą Izabeli, poniżającej go za jego pochodzenie

społeczne i zawód kupca, próba samobójstwa, zagadkowe zniknięcie Wokulskiego, całkowite zerwanie z

dotychczasowym życiem.

Zagadnienie nauki w życiu Wokulskiego:

• interesuje się nauką będąc jeszcze subiektem u Hopfera ("W dzień służył gościom przy bufecie i

prowadził rachunki, a w nocy uczył się..."); pierwsza próba dokonania wynalazku,

• wstępuje do Szkoły Przygotowawczej, następnie studiuje w Szkole Głównej; studia przerywa, by wziąć

udział w powstaniu styczniowym

• kontynuuje naukę na Syberii, gdzie jest doceniany, otoczony szacunkiem, otrzymuje gratulacje i

podziękowania od petersburskich towarzystw naukowych,

• po powrocie do kraju zaniechał nauki na rzecz pracy w handlu, w sklepie Minclowej,

• ponownie zetknął się z nauką w Paryżu, spotkawszy Geista; odżywają dawne marzenia, interesują go

dokonywane tam próby balonowe, z zainteresowaniem i znawstwem ogląda laboratorium Geista,

• zniakając z Warszawy po definitywnym rozstaniu z Izabelą, wyjeżdża przypuszczalnie pracować

naukowo z Geistem, spieniężywszy swój ogromny majątek (drugi raz nie będzie próbował

samobójstwa); Prus planował napisać jeszcze powieść "Sława" - właśnie o dokonaniach Wokulskiego w

Paryżu, ale planu nie zrealizował, zachowały się tylko drobne fragmenty tej powieści.

Kontlikt Wokulskiego z otoczeniem:

• gdy się uczył u Hopfera, dokuczano mu,

• gdy powrócił z Syberii i szukał pracy, nie dano mu jej; kupcy uważali, że jest uczonym, a uczeni, że jest

kupcem,

• gdy ożenił się z wdową po Janie Minclu, zarzucano mu, że żyje kosztem pracy trzech pokoleń Minclów,

• gdy dorobił się majątku w Bułgarii, posądzano go o chciwość, brak patriotyzmu i obrzucano

podejrzeniami,

• gdy się zakochał, jego miłość do Izabeli nie została odwzajemniona; fakt, że był kupcem, uniemożliwił

mu zawarcie z nią małżeństwa,

• przez całe życie był w konflikcie z otoczeniem, które przeszkadzało mu w działaniu, wyszydzało,

cokolwiek by uczynił, odnosiło się podejrzliwie (jak do wielu ludzi sukcesu), ale żerowało na jego

uczuciach i kapitale.

Pojęcie awansu społecznego:

• Wokulski piął się stale do góry: jego faktyczny awans to, kolejno, awans z subiekta na studenta

uniwersytetu, uznanego naukowca, potem poważanego i zdolnego kupca, który najpierw pomnożył w

Bułgarii niewielki fundusik, a potem już stale powiększał interesy i dochody, organizując spółkę do

handlu ze Wschodem, prowadząc transakcje w Paryżu i współpracując z bogatym rosyjskim kupcem

Suzinem (awans ekonomiczny),

• awans społeczny to wejście do salonów arystokracji; sam sobie zdawał sprawę z osiąganych sukcesów

ironizując chciał zbliżyć się do arystokracji, w tym celu robił majątek, ale zarówno pieniądze, jak

społeczny awans nie były jego celem - były tylko środkiem, mającym doprowadzić do małżeństwa z

Izabelą, nie zdaje się to jednak na nic, bo według arystokracji o wartości człowieka nie decyduje anijego

charakter, ani wiedza ani pieniądz, lecz pochodzenie, tytuł, herb i majątek ziemski; wiedział o tym ojciec

Wokulskiego, gdy tłumaczył synowi, że nie wolno trwonić pieniędzy na naukę - Wokulscy tylko wtedy

będą coś znaczyć, jeśli uda im się odzyskać (wyprocesować) majątek po przodkach,

Pojęcie awansu społecznego na tle przemian ekonomicznych w naszym kraju:

• akcja powieści toczy się w okresie, gdy feudalizm chylisię ku upadkowi, a rodzi się kapitalizm, kapitalizm

natrafia na przeszkody nie tylko w postaci braku rodzimego kapitału (stąd Żydzi i niemieccy fabrykanci),

ale i w postaci przesądów klasowych; gdyby Wokulski zamiast pieniędzy zarobionych na handlu

posiadał niewielki choćby majątek ziemski, byłby dla zubożałej i starzejącej się Izabeli wymarzonym

partnerem, ale on był tylko kupcem i odważył się ją kochać, ją, w której płynie krew znakomitych

przodków, dopuścił się niemal świętokradztwa, arystokracja, mimo że jest już zubożała i żyje często "na

kredyt" bogatszego mieszczaństwa, nie rezygnuje z pierwszeństwa w kraju i poczucia swej wyższości

nad innymi warstwami społecznymi; co jeszcze smutniejsze - inne warstwy uznająjej prymat i

naśladująjej styl życia, obyczaje i maniery; robi to nawet Wokulski - kupuje powóz, klacz wyścigową,

uczy się angielskiego, wyrabia dyplom szlachecki; wie, że musi tak postępować, by osiągnąć swój cel,

ale się tego wstydzi, czuje pogardę dla samego siebie,

• w Europie Zachodniej burżuazja odgrywajuż w tym okresie decydującą rolę; walka zamożnego

mieszczaństwa, czyli burżuazji z arystokracją rodową już się tam dawno rozegrała, tam kapitalizm jest

już w pełni rozwinięty; gdyby "Lalkę" napisał nie Prus, lecz Balzak, Wokulski ożeniłby się z Izabelą bez

przeszkód i nikt by się temu nie dziwił,

• "Lalka" - powieść o awansie społecznym - jest zarazem oskarżeniem:

- arystokracji - o pasożytnictwo, przesądy klasowe, degenerację, rozkład,

- mieszczaństwa - o lenistwo, brak energii i inicjatywy, bezmyślność.

Trwałość i siła miłości Wokulskiego do Izabeli:

• miłość nieodwzajemniona, krępowana przesądami i wymogami towarzyskich konwenansów; Wokulski

wciąż walczy z samym sobą, z własnym sumieniem, obawia się samozakłamania i miłosnego

zaślepienia, przeżywa męki zazdrości, zwątpienia, upokorzenia, przekonuje się o obojętności i obłudzie

ukochanej kobiety; mimo przebłysków trzeźwego krytycyzmu nie potrafi zrezygnować z uczucia do niej,

• chce ją poślubić nie dlatego, że jest arystokratką, lecz dlatego, że widzi w niej anioła; nie próbuje panny

"kupić", pragnie, by go pokochała, nie zdaje sobie sprawy, że obiekt jego miłości to kobieta niezdolna do

odzwajemnienia jego uczucia; cechuje ją chłód uczuciowy, ponad wszystko stawia swoją pozycję i

konwenanse; jest świetnie wyćwiczona w salonowej sztuce rozmowy (i to w kilku językach), ma

eleganckie maniery, umie flirtować i kokietować mężczyzn, ale nie potrafi ocenić ludzi według ich

rzeczywistej wartości - "kocha się" w Rossim i Molinarim, pozwala sobie na poufałości ze strony łowcy

posagów - Starskiego, cieszy się adoracją panów Niwińskiego, Malborga i Szastalskiego, a za

Wokulskiego decyduje się w końcu wyjść pod naciskiem rodziny, licząc na jego pieniądze i na to, że ten

pozwoli się jej oszukiwać,

• niezwykła, rozumem tłumiona, wypędzana z serca, miłość Wokulskiego do Izabeli trwa wbrew jego

dojrzałej mądrości życiowej; wychowany na romantycznej poezji, a następnie nowocześnie

wykształcony, ma Wokulski serce romantyka, a umysł pozytywisty; jego wielka, romantyczna miłość, a

tylko do takiej jest zdolny, musi - z definicji - dotyczyć obiektu nieosiągalnego, być trudna i pozostać

nieodwzajemniona; Wokulski uświadamia to sobie podczas pobytu w Paryżu, właśnie tam, gdzie

konwenanse zostały już przezwyciężone, a miłość daje ludziom radość, nie cierpienie, rzuca o ścianę

tomikiem poezji Mickiewicza.

• ponosi klęskę, jak wszyscy romantyczni kochankowie; nie pomaga mu umysł pozytywisty - nie

dostrzega, że więcej i prędzej mógłby osiągnąć, gdyby nie traktował ukochanej jak anioła, a w sposób

bardziej zdecydowany (co sugerowała mu zresztą pani Wąsowska),

• miłość jego jest zbyt czysta i wielka, a ukochana poniża go za jego pochodzenie społeczne oraz zawód

kupca i planuje nadal utrzymywać stosunki towarzyskie według własnego uznania,

• małżeństwo z Izabelą byłoby dla niego klęską gorszą niż zerwanie z nią; nic ich naprawdę nie łączyło, a

nawet - wszystko dzieliło.

Przyczyny tragizmu losów Wokulskiego:

• Wokulski żyje na przełomie dwóch epok, romantyzmu i pozp wizmu, w okresie rozkładu społeczeństwa

feudalnego, a prz wykrystalizowaniem się społeczeństwa kapitalistyczne w okresie, który zaczął się

poezją, a skończył się nauką i pracą, zaczął się poświęceniem dla ojczyzny, a skończył się gonitwą za

pieniędzmi i bogaceniem się,

• ulega wpływom obu epok - romantyzmu i pozytywizmu - ukształtowany w pierwszej, a działa w drugiej;

przyczyny jego katastrofy tkwią w nim samym - gdyby nie był romantykiem, nie idealizowałby ukochanej,

a przekonawszy sięjaką wartość reprezentuje, potrafiłby opanować swoje uczucie do niej; gdyby nie był

pozytywistą i nie umiałby się wzbogacić, nie ubiegałby się o jej względy; zaważyły więc na nim skłócone

wpływy dwóch epok - romantyzmu i pozytywizmu,

• jego cechy romantyczne i pozytywistyczne poprzez swoją przeciwstawność doprowadzają do

niekonsekwencji w jego działaniu i do klęski; niemożliwość pogodzenia romantyzmu z pozytywizmem

musi doprowadzić do klęski.

Rozkład społeczeństwa:

• rozkład arystokracji, w salonach której Wokulski traktowany jest jak plenipotent oraz mieszczaństwa,

które go też nie rozumie; obserwuje on społeczeństwo polskie oczami pozytywisty, wie, co należy

zrobić, by zaradzić nędzy i dalszemu rozkładowi, ale nikt go nie rozumie i nie docenia; w takim

społeczeństwie marnują się jego zdolności i energia, niezwykle zdolny jest "wodzem bez armii",

• stosunki polskie prowadzą go do rozczarowania, nie może znaleźć dla siebie właściwego miejsca, bo

nie ma miejsca dla jednostek twórczych w społeczeństwie chorym - ani wśród arystokracji, ani wśród

mieszczaństwa.

Przesądy klasowe arystokracji:

• przegrywa swe życie "przywalony resztkami feudalizmu", jak mówi o nim dr Szuman,

• losy jego kończą się tragicznie z powodu tkwiących wśród społeczeństwa polskiego przesądów

klasowych, czyli pozostałości ustroju feudalnego; według arystokracji o wartości człowieka decyduje

pochodzenie, tytuł, herb, krew przodków i majątek ziemski "nie wszytek umarł", ocalił siebie dawnego,

nie poszedł na kompromis, nie zaprzedał się nikomu, wolał odejść niż poddać się do końca presji

arystokracji, zerwał całkowicie z dotychczasowym życiem, uchronił się od klęski moralnej, wybrał

przypuszczalnie pracę naukową z Geistem, opuścił kraj, gdzie nie znalazł dla siebie miejsca i gdzie

wszystko go zawiodło.

Krytyczny obraz społeczeństwa polskiego drugiej połowy XIX wieku

Arystokracja rodowa: książę, Łęccy, baron Krzeszowski, baron Dalski, Starski.

• cechuje ją: próżniactwo, pasożytnictwo, pogarda dla pracy i dla ludzi pracy, fałsz, zakłamanie, obłuda,

egoizm, przesądy klasowe,

• pycha z powodu arystokratycznego pochodzenia i poczucie wyższości wobec innych warstw

społecznych,

• wystawny tryb życia, wieczne święto, zabawy, wizyty, kochanki, pogoń za sensacją i rozrywką,

• rujnowanie majątków i przyczynianie się do ubożenia kraju, wywożenie kapitału za granicę,

• brak patriotyzmu, obojętność wobec losów kraju i narodu (choć książę pozuje na patriotę i publicznie

lituje się nad tym nieszczęśliwym krajem"),

• degeneracja moralna,

• zły przykład dla innych warstw społecznych (których ideałem staje się lenistwo, rozrywki i wystawne

życie),

• rzucanie kłód pod nogi jednostek wartościowych (jak Wokulski),

• martwota pod względem ekonomicznym i kulturalnym. Cech tych nie można przypisać pochodzącej z

arystokratycznego rodu baronowej Zasławskiej, która opiekuje się chłopami zamieszkującymi na terenie

jej majątku, oskarża arystokrację jako klasę o zdradę w okresie rozbiorów, o współpracę z dworem

austriackim i rozprzężenie moralne; ona jedna docenia Wokulskiego, nie ma dobrej opinii o pannie

Izabeli, uważa, że w miłości nie powinny istnieć bariery klasowe.

• Drugą "postacią pozytywną" w tym kręgu jest Julian Ochocki - naukowiec i wynalazca, który woli

poświęcić życie dla rozwoju wiedzy niż dla przyjemności salonowych; trzecią - pani Wąsowska, z pozoru

kokietkajak większość pań zjej sfery, naprawdę mądra, życzliwa, cieszy się dużą sympatią prezesowej

Zasławskiej.

Tomasz Łęcki:

• szczyci się pochodzeniem z senatorskiego rodu,

• odziedziczył ogromny majątek, miał w młodości wstęp do najwyższej światowej elity, bywał na dworach

francuskim, austriackim i włoskim,

• ma głębokie przeświadczenie o swej wybitnej wartości, rozumie, energii,

• zarozumiały egoista, człowiek bezużyteczny, o bardzo ciasnych horyzontach umysłowych, doprowadził

siebie i córkę do ruiny majątkowej.

Izabela ŁĘcka:

• egoistka, ignorantka, jej maniery są powierzchowne, zainteresowania sztuką płytkie, nie podbudowane

żadną wiedzą (zachwyca się kiepskim aktorem i lada jakim skrzypkiem); pracę dobroczynną traktuje

jako obowiązek towarzyski (choć czasem nudny) i możliwość pokazania się publicznie w nowym stroju;

leniwa panna o dużych wymaganiach, cokolwiek czyni, ma na celu własną przyjemność; postać o

spaczonej psychice,

• żyje w przeświadczeniu, że jest wyśnionym ideałem każdego mężczyzny, aniołem, boginią czy nimfą, a

wszystkie jej czyny są wzniosłe, piękne, szlachetne,

• gotowajest nawet w końcu poślubić Wokulskiego, pod presją bankrutującego ojca, ciotki obawiającej się

jej staropanieństwa, księcia, który na koniec wystawia Wokulskiemu pozytywne świadectwo, znajomych

pań, które zaczynająjej Wokulskiego zazdrościć, a zwłaszcza chyba dlatego, że nawet ona zauważa w

końcu, że swym postępowaniem może zrazić ostatniego bodaj poważnego konkurenta; gotowajest więc

wyrządzić mu ten niebywały zaszczyt, pod warunkiem wszakże, że w niczym nie będzie musiała zmienić

swych nawyków, obyczajów i poglądów,

• jej psychikę ukształtował świat, w którym się wychowała, a który wmawiał w nią, że jest ucieleśnieniem

doskonałości, szlachetności i piękna; że spełnianie wszystkich jej zachcianek jest zaszczytem,

przegrywa swe życie; można domyślać się, że poniewczasie zrozumiała jednak, że postępowała

niewłaściwie - tylko szok mógł spowodować jej poważną decyzję wstąpienia do klasztoru;

Szlachta: ojciec Wokulskiego, Wirski, p. Misiewiczowa:

• warstwa zamierająca, po uwłaszczeniu chłopów nie potrafi już gospodarować, nadal trwoni pieniądze,

zadłuża się, wyprzedaje, przenosi do miast, gdzie też nie umie przystosować się do nowych warunków

życia,

• dopiero następne pokolenie (p. Stawska) przyzwyczaja się do nowych warunków, podejmuje pracę i

aklimatyzuje w nowym środowisku.

Trzy warstwy mieszczaństwa i typowi ich reprezentanci :

- polskie - Szprot, Węgrowicz, Deklewski, Krzeszowska, - pochodzenia niemieckiego - Minclowie,

- pochodzenia żydowskiego - Szlangbaumowie, · mieszczaństwo polskie cechuje:

- brak inicjatywy, energii i wiary we własne siły,

- brak chęci do pracy; np. radca Węgrowicz przesiaduje całymi dniami w jadłodajni i zajmuje się plotkami,

- brak zapobiegliwości i oszczędności,

- jest słabe, skłócone, niedołężne, bierne, zacofane, wszelkie przejawy przedsiębiorczości uważa za

wariactwo,

- nie wypracowało własnej kultury, jest pozbawione indywidualności, wzoruje się na arystokracji,

przejmuje jej obyczaje i styl życia,

- nie posiada szerszych aspiracji ani ambicji, jak np. baronowa Krzeszowska (upiorna mieszczka,

zaniedbana, złośliwa, skłócona z sąsiadami, intrygantka, spełnia się jej marzenie, by prowadzić

próżniaczy tryb życia),

- jednostki niebanalne, jak Wokulski, nie znajdują u niej zrozumienia ani poparcia, mieszczaństwo

pochodzenia niemieckiego cechuje: pracowitość (wręcz kult pracy), wytrwałość, zaradność,

oszczędność, uparta wola gromadzenia majątku, ale ciasne horyzonty umysłowe (matka "starego"

Mincla dziwi się, jak Rzecki i Katz mogli porzucić pracę w sklepie, by iść walczyć o cudzą sprawę),

mieszczaństwo pochodzenia żydowskiego cechuje:

- energia, ruchliwość, przedsiębiorczość, cierpliwość, oszczędność, wytrwałość, pracowitość,

- zdobywanie pieniędzy jest dla nich sprawą najważniejszą, nie przebierają w środkach, potrafią się

poniżać, ale i być aroganccy, bezwzględni, pogardliwi; w arsenale ich środków znaleźć można lichwę,

oszustwo i podstęp,

- umiejętność szybkiego korzystania z nadarzających się sposobności; przejmują bankrutujące

gospodarstwa, sprzedawane z licytacji kamienice i sklepy, a nawet zawiązaną przez Wokulskiego

spółkę do handlu ze Wschodem; mogą to czynić tym łatwiej, że polskie mieszczaństwojestjeszcze słabe

i nie dysponuje kapitałem, a zamożniejsza szlachta i arystokracja brzydzi się pracą, nie zna się (i znać

się nie chce) na handlu - woli powierzać swe pieniądze Żydom na procent,

- doktor Szuman i stary Szlangbaum, obaj wyznania mojżeszowego, których Prus opisuje z dużą

sympatią, czują się Polakami; dowiedli ofiarnego patriotyzmu, biorąc udział w powstaniu styczniowym, a

Szuman przebywał z Wokulskim na Syberii; mimo to polskie społeczeństwo odtrąca ich.

Lud miejski : furman Wysocki, Węgiełek, "Magdalenka" i biedota Powiśla - przerażająco nędznej i

zaniedbanej dzielnicy,

o której Prus mówi: "Oto miniatura kraju"

• ukazany w utworze migawkowo (spacer Wokulskiego po Powiślu),

• żyje w strasznej nędzy; wyrobnicy i rzemieślnicy skazani są na głodową egzystencję, w większości

pracowity, uczciwy, skromny, delikatny, wdzięczny za najdrobniejszą pomoc,

• przypadek "Magdalenki" dowodzi, że nawet w tych warunkach kobiety "sprzedają się" dopiero wówczas,

gdy w żaden

inny sposób nie mogą zdobyć środków na głodowe choćby życie; wolą uczciwą pracę, choćby cięższą i

za lichą zapłatę.

Przedstawiciele innych środowisk :

• socjaliści : Klejn, Mraczewski,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: