Zabłocki F., Fircyk w zalotach (opracowanie BN).doc

Fircyk w zalotach Franciszka Zabłockiego - opracowanie

FRANCISZEK ZABŁOCKI  „FIRCYK W ZALOTACH”

BN I 176 oprac. Janina Pawłowiczowa

A.    AUTOR „FIRCYKA W ZALOTACH”:

·         1780-1781r. – okres przełomu w życiu i twórczości Franciszka Zabłockiego: 10 komedii (w tym „Fircyk…” i „Zabobonnik”), które zostały wystawione na scenie warszawskiego teatru i w tym samym czasie ogłoszone drukiem (spore honoraria i inne korzyści materialne);

·         Zabłocki w ciągu jednego niemal roku stał się najwybitniejszym komediopisarzem epoki;

1.      Debiut literacki:

·         pierwsze utwory literackie Zabłocki pisał, jak sam określił: „pacholczym piórem”;

·         uczęszczając do szkoły musiał tworzyć zgodnie z lekcjami poetyki, ale tworzył też dla własnej przyjemności;

·         Antoni Górski (stolnik ciechanowski, opiekun Z.) – adresat jego pierwszej drukowanej ody: „Oda do Antoniego Górskiego” (ody należą do utworów panegirycznych, Z. napisał ich jeszcze kilkanaście);

·         Franciszek Zabłocki – ur. w 1752r., wykształcony, ale ubogi szlachcic, swą życiową karierę rozpoczynał od służby na dworze szlacheckim, później też często korzystał z „pańskiej pomocy” – stąd potem dziękował swym mecenasom za dobrodziejstwa w utworach (pomocne w śledzeniu biografii); ok. 1773r. – przenosi się z Ciechanowa do Warszawy, gdzie zwraca się o pomoc do Andrzeja Młodziejowskiego (członek KEN-u);

2.      Pierwsze kroki w Warszawie:

·         pierwsze miesiące pobytu pod opieką Adama Naruszewicza – wydał on „Pieśni Horacjusza przekładania różnych”, gdzie zamieścił kilka przekładów Zabłockiego (w drugim tomie); Naruszewicz mógł też polecić Zabłockiego Komisji Edukacji Narodowej;

·         20 maja 1774r.  – posiedzenie KEN mianowało Zabłockiego „protokólistą Komisji”;

·         w pierwszych latach urzędniczego życia Zabłocki cierpiał niedostatek, dlatego musiał sobie szukać mecenasa; aby dorobić publikował na łamach „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych” (małe stawki); starał się przebywać w kręgu Adama Kazimierza Czartoryskiego, który w latach 1774-1780 był opiekunem żyjących z pióra literatów;

·         swą sytuację w tym okresie Z. wyjaśnia w „Odzie do Przyjaciela” (1775) – pisany do Franciszka Dionizego Kniaźnina panegiryk na cześć Czartoryskiego;

·         być może Z. był nauczycielem dzieci księcia Czartoryskiego (i jego domownikiem), ale wchodzi w grę jedynie okres 1774-75;

3.      W Komisji Edukacji Narodowej:

·         Czartoryski był zwierzchnikiem Zabłockiego (jako komisarz Komisji); w jego imieniu Zabłocki z Adamem Jakukiewiczem przeprowadzili lustrację szkół przejętych przez KEN w woj. wołyńskim, kijowskim, bracławskim i podolskim; Z. prowadził też korespondencję Czartoryskiego i dorywczo pełnił funkcję prywatnego sekretarza (świadczy to zaufaniu Czartoryskiego do Z.);

·         w 1775r. Z. przełożył „Rozmowy Sokratyczne” (zachęcił go Czartoryski)  i opatrzył dedykacją dla młodszego syna księcia: zawierały one nauki moralne i zasady dobrego rządzenia przeznaczone dla przyszłych władców;  ok. 1776r. jego stosunki z Czartoryskim rozluźniły się;

·         Z. odpowiadając na apel Komisji, aby przygotować dzieła naukowe, podjął się przekładu rozpraw historycznych Saint Reala: „Dzieła Saint Reala” były pierwszym większym sukcesem Zabłockiego (nakład wykupiła KEN z przeznaczeniem dla podległych szkół);

4.      Przyjaźń z Kniaźninem:

·         w tym okresie twórczości Z. dominują utwory o treści filozoficzno-moralnej, jednak powstają też drobne wiersze obyczajowe;

·         Kniaźnin w utworze „Ukontentowanie” pokazuje uroki warszawskich rozrywek Z., w innym miejscu namawiał go do zapomnienia o polityce (bo nawet do wierszy anakreontycznych mieszało się politykę); w innym wierszu Kniaźnin opisywał romansowe przygody Zabłockiego (był on niestały w uczuciach)

5.      Małżeństwo:

·         Kniaźnin przekazał nam wiadomości o krótkotrwałym małżeństwie Zabłockiego zakończonym śmiercią młodej żony (brak dokumentów, wiadomo tylko, że żona Z. Kasia była aktorką warszawskiego teatru i zmarła w 1779r. w czasie połogu;

·         echa tej tragedii w „Trenie żałosnym” i „Żalach Orfeusza nad Eurydyką” Kniazina;

6.      Ewolucja poglądów:

·         literacka korespondencja Kniaźnina i Zabłockiego (od ody z 1775) – pokazuje że obaj marzyli o sławie (pisali o sobie samych dla potomności) i ukazuje ewolucję ich poglądów;

·         wczesny utwór Z. „Duma ubogiego literata” (1783) – wyrzeka na smutny los poety; jednak w odzie do Kniaźnina z 1780 r. pobrzmiewa już nuta pewności „swego nad grobem zwycięstwa” (we wcześniejszych odach - aprobata dla teraźniejszości i wiara w lepsze jutro);

·         w odzie do Kniaźnina – sąd krytyczny o podejmowanym dziele reform (już bez mecenasa zrzeka się Z. tonu pochlebnie pokornego); postawa sentymentalna;

·         Z. nie rezygnuje z działalności politycznej (coraz bardziej włącza się do polityki), zaostrza jednak swe pióro – ton ostrej satyry (w najbardziej dojrzałym okresie jego twórczości);

·         w 1780 r. – szczyt talentu satyrycznego: „Oda do Jaśnie Oświeconego Księcia Jegomości Krasickiego Biskupa Warmińskiego”, komedia „Zabobonnik”; 1781 r. – „Fircyk w zalotach” i wiersz „Oddalenie się z Warszawy literata”;

·         ostatnie panegiryczne ody: „Oda do Czartoryskiego” jako dedykacja do „Zabobonnika” wyd. w 1781, „Oda do Stanisława Augusta” załączona do „Fircyka w zalotach” – oznaka przejścia Z. w orbitę działalności Stanisława Augusta; brak jednak pokornej uniżoności, jest za to ton obywatelskiej godności („wierny poddany”);

B.     KOMEDIA ZABŁOCKIEGO „FIRCYK W ZALOTACH”:

1.      Dzieje komedii Franciszka Zabłockiego „Fircyk w zalotach”:

·         jest jednym z niewielu utworów teatru polskiego oświecenia, które skutecznie oparły się działaniu czasu i zawsze cieszą się powodzeniem;

·         nie wiadomo kiedy Z. napisał tę komedię; prapremiera odbyła się 16 czerwca 1781r. w tetrze warszawskim (Andrzej Mierzyński w roli tytułowej);

·         w tym samym czasie w oficynie Groella ukazało się pierwsze wydanie utworu opatrzone odą do króla, dopisek „na posiedzenie czwartkowe tej komedii”;

·         Zabłocki nie należał do najbliższego otoczenia Stanisława Augusta; król zapewne znał go osobiście z posiedzeń KEN; Zabłocki zwracał się do króla za pośrednictwem osób trzecich; król przesłał mu w 1780r. (przez A. Naruszewicza) medal Merentibus;

·         w 1780r. Zabłocki wydał 3 komedie „Dwojakie głupstwo” , „Balik gospodarski”, „Ojciec dobry”, czwartą miał gotową w rękopisie ( „Zabobonnik”), do pracy nad Fircykiem przystąpił jesienią tegoż roku; w następnym roku powstało kolejne pięć komedii (przypuszczenie, że pisał na zamówienie);

·         w 1781r. król nagrodził Z. ofiarując mu 100 dukatów;

2.      Opinie współczesnych o komedii Zabłockiego:

·         z czasów Z. zachowała się jedynie opinia Wojciecha Bogusławskiego – uważał Fircyka za komedię oryginalną; wybrał ją na otwarcie sceny w Wilnie;

·         komedia nie znalazła uznania wśród uczonych mężów: Franciszek Ksawery Dmochowski, Filip Neriusz Golański, Wojciech Turski nie wspomnieli ani słowem o Fircyku;

·         „Fircyk” nie jest komedią polityczną jednak w 1790 można tak było odczytywać np. perorę skierowaną do Fircyka przez Podstolinę;

3.      Recepcja „Fircyka” w XIX w.:

·         na początku XIX w. „Fircyk” ponownie pojawił się na scenie warszawskiej, jednak przyjęty został chłodno przez recenzenta „Gazety Warszawskiej”;

·         lata historii XIX w. nie bardzo sprzyjały karierze tej komedii;

·         „Fircyk” zostawał jednak wydawany we wszystkich seriach najcelniejszych utworów literatury polskiej;

4.      Utwór oryginalny czy przeróbka?:

·         Piotr Chmielewski – „Fircyk” jest arcydziełem, dziełem „rozbujanej swobodnie weny”;

·         Marian Gawalewicz – Fircyk to sam Zabłocki (trudno to uzasadnić);

·         Bolesław Kielski – „Fircyk” to utwór klasycystyczny w najbardziej czystej polskiej formie (pogląd niesłuszny);

·         Ludwik Bernacki – „Fircyk” został przerobiony z komedyjki Romagesiego „Le Petit- maitre amoureux”(lakoniczne stwierdzenia Bernackiego, który zdeprecjonował wartość teatru XVIII w. w Polsce); wyjątkowa wartość pracy Bernackiego (nie można bagatelizować faktów przez niego opublikowanych);

·         Ignacy Chrzanowski – komedie są tak gruntownie spolszczone, że można je uznać za utwory oryginalne;

·         Wacław Borowy – Zabłocki fenomenem literatury, zjawisko wyjątkowe, porównuje go do spółki autorskiej: Roberta Flersa i Gastona Caillaveta;

5.      Różne interpretacje komedii:

·         zdania na temat interpretacji komedii są podzielone (różne realizacje teatralne);

·         podręczniki literatury podkreślają jej pogodny i swobodny ton i jej walory poetyckie; nowsze opracowania próbują interpretować ją w kategoriach twórczości satyrycznej i dydaktycznej, łącząc ją z nurtem dydaktycznego oświecenia;

·         „Fircyk” jako „komedia realistyczna”; przypisywanie go do kategorii marivaudage’u;

·         Juliusz Saloni – twierdzi, że komedia jest rehabilitacją postaci fircyka;

·         w tekście komedii istnieją przesłanki do każdej z tych interpretacji, ale  nikt nie próbował rozpatrywać ich jednocześnie;

·         oprócz powyższych stwierdzeń jest to utwór wyjątkowy zwarty i jednolity, jest komedią bardzo sceniczną;

C.    FIRCYK A „PETIT – MAITRE” ROMAGNESIEGO:

·         Zabłocki posłużył się tekstem zapomnianego pisarza francuskiego Jean Antoine Romagnesiego;

1.      Romagnesi i jego petit – maitre:

·         Jean Antoine Romagnesi - franc. pisarz ur. w 1690, zm. w 1742 (dziad – autor komedii dell’arte); od 1725 był członkiem trupy włoskiej w Paryżu i z tym teatrem wiąże się jego twórczość dramatyczna; podtrzymywał repertuar Komedii Włoskiej rywalizującej ze sceną francuską – parodiowano utwory wystawiane prze franc. aktorów;

·         możliwe, że „Le Petit-maitre amoureux” (napisana wspólnie z Luigim Riccobonim młodszym) to również parodia jakiegoś utworu;

·         Damon główny bohater...