BAJKA
Ezop
Fedrus
Jean de La Fontaine (1621-1695)
Ignacy Krasicki, O rymotwórstwie i rymotwórcach (pisane w l. 1790-1799; wydane 1803)
„Bajka sama w oznaczeniu swoim, czym jest w istocie, daje do poznania. Jest to powieść zwierzętom pospolicie przywłaszczona, ażeby z ich przykładu lub mówienia nieznacznie do siebie przystosowaną naukę ludzie, którzy je czytają lub słyszą, brali; wszczęła się w wschodnich krajach, gdzie pospolicie rząd najwyższy w rękach się jednowładców mieścił. Gdy więc obawiano się prawdę jawnie obwieszczać, użyto podobieństw w bajkach, aby przynajmniej tym sposobem jak rządzonym tak i rządzącym była dogodna.
Bajka powinna być krótką, jasną i ile możności zachować prawdę. Z tego powodu ów wyrok Boala, „iż sama prawda jest konieczną i miłą, wszędzie być powinna, a nawet i w bajce”, będzie zaś, gdy się rzecz i do miejsca, i do czasu, i do rozmawiających lub czyniących należycie i dogodnie przystosuje. Do miejsca, gdzie się na przykład lew, słoń lub niedźwiedź w puszczy nie wśród miast lub wsi ukaże; do czasu, gdy zamiast krótkiego działania, historia przeciągła opowiadać się nie będzie; do czyniących lub rozmawiających, gdy się każdego przyrodzenie ściśle objawi. Lew tym, czym jest, być powinien: mężnym, wspaniałym; słoń roztropnym; wilk żarłocznym; lis frantem i zdrajcą.
Powieść bajki powinna być jak najprostsza, zgoła jakową pospolicie gmin w opowiadaniu między sobą zachowuje; roztropność jednak piszącego wytrzebi z niej niezgrabność”.
J. U. Niemcewicz (1758-1841)
Rozprawa o bajce ogłoszona w „Rocznikach Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk” 1817 z nagłówkiem: Rozprawa o bajce. Czytana na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk dnia 30 kwietnia 1814 r. przez J. Niemcewicza sekretarza stanu, członka Towarzystwa.
Alegoryczność bajki realizowana pod postacią:
apologu, wprowadzającego bohaterów świata zwierzęcego, roślinnego lub rzeczy nieożywionych.
paraboli, wprowadzających bohaterów świata ludzkiego.
Bajka
epigramatyczna
narracyjna
Adam Naruszewicz:
Rada zwierząt, Gil i słowik, Kot stary, Kanarki.
Stanisław Trembecki:
Opuchły (1773 r., bajka związana z ówczesną sytuacją Rzeczypospolitej); Jeleń przeglądający się; Wilk i baranek; Pielgrzym i osieł; Koń i wilk; Pani i dziewki; Lis kusy; Lew i mucha; Myszka, kot i kogut; Gołąbki; Pszczoły.
Większość bajek oparta na wątkach La Fontaine’a.
Zbliżenie języka do żywiołowej mowy potocznej, wyrazy gminne, neologizmy, archaizmy. Ruch, energia (np. w bajce Lew i mucha).
Wykorzystanie wiersza nieregularnego – podkreślenie ruchu.
Franciszek Dionizy Kniaźnin
Tomik Bajek z 1776 r. zawierał 21 utworów, a Bajek i powieści z 1788 – już 46.
Lew i liszka; Żółw i zając; Lew i mysz; Lis i kozieł; Wilk i brytan
Ignacy Krasicki
1. Bajki i przypowieści (1779)
106 utworów, w przeważającej mierze cztero- (33) i sześciowersowe (40)
2. Bajki nowe (1802)
72 utwory, przewaga bajki narracyjnej
Wszystkie bajki epigramatyczne – 13 zgłoskowe.
Bajki narracyjne – często zróżnicowane miary wierszowe, np. Przyjaciele.
Układ opozycyjnych dwuwierszy, np.
DWA PSY
„Dlaczego ty śpisz w izbie, ja marznę na mrozie?” –
Mówił mopsu tłustemu kurta na powrozie.
„Dlaczego? Ja ci zaraz ten sekret wyjawię –
Odpowiedział mops kurcie – ty służysz, ja bawię.”
SYN I OJCIEC
Każdy wiek ma goryczy, ma swoje przywary;Syn się męczył nad książką, stękał ojciec stary.Ten nie miał odpoczynku, a tamten swobody:Płakał ojciec, że stary; płakał syn, że młody.
Konstrukcja gramatyczna:
Podmiot + zdanie podrzędne (równoważnik)
Orzeczenie…
Mysz, dlatego że niegdyś całą książkę zjadła,
Rozumiała, iż wszystkie rozumy posiadła. (Mysz i kot)
Lew, ażeby dał dowód, jak wielce łaskawy,
Przypuszczał konfidentów do swojej zabawy (Lew i zwierzęta)
Szyk antycypacyjny:
Widząc, że wieńce kładą, że mu rogi złocą,
Pysznił się tłusty baran, sam nie wiedział o co (Baran dany na ofiarę)
Rozumiejąc, że będzie towarzyszów bawił,
Niedźwiedź, według zwyczaju, nic do rzeczy prawił (Niedźwiedź i liszka)
WSTĘP DO BAJEK
Był młody, który życie wstrzemięźliwie pędził;
Był stary, który nigdy nie łajał, nie zrzędził;
Był bogacz, który zbiorów potrzebnym udzielał;
Był autor, co się z cudzej sławy rozweselał;
Był celnik, który nie kradł; szewc, który nie pijał;
Żołnierz, co się nie chwalił; łotr, co nie rozbijał;
Był minister rzetelny, o sobie nie myślał;
Był na koniec poeta, co nigdy nie zmyślał.
A cóż to jest za bajka? Wszystko to być może!
Prawda, jednakże ja to między bajki włożę.
Światopogląd bajek.
PAN I PIES
Pies szczekał na złodzieja, całą noc się trudził;
Obili go nazajutrz, że pana obudził.
Spał smaczno drugiej nocy, złodzieja nie czekał;
Ten dom skradł; psa obili za to, że nie szczekał.
Rozumowanie psa:
Postępowanie X – skutek Y, więc
Postępowanie nie-X – skutek nie-Y
W rzeczywistości:
Nie-X też skutek Y
Wniosek (?):
Trzeba wiedzieć, kiedy szczekać!
To jedna z możliwych interpretacji.
A może:
Jeśli się jest psem, to zawsze ponosi się konsekwencje zdarzeń przykrych dla pana.
Czy więc warto się starać?
Ugrzązł wóz, ani ruszyć już się nie mógł w błocie;
Ustał furman, ustały i konie w robocie.
Motyl, który na wozie siedział wtenczas prawie,
Sądząc, że był ciężarem w takowej przeprawie,
Pomyślił sobie: „Litość nie jest złym nałogiem”.
Zleciał i rzekł do chłopa: „Jedźże z Panem Bogiem!”
Jaki jest sens tej bajki?
Jakub Jasiński – kilkanaście bajek
Komar; Pajączek; Osioł; Wrona; Polak i Turczyn; Sztukmistrze, Bańka mydlana.
Julian Ursyn Niemcewicz
Bajki sejmowe.
Najważniejsze – jako dodatek do Powrotu posła, m.in.:
Sowa, zięba i krogulec; Gmach podupadły, Mucha i pszczoła; Brat i siostra; Plotki; Kundle.
Franciszek Morawski (1783-1861)
135 bajek, w tym 40 epigramatycznych o rozmiarach 2-12 wersów. Tygrys i jeż; Zebra; Dwaj łysi; Żółw i motyl; Jabłko
Antoni Gorecki(1787-1861)
Bajka o furmanach; Diabeł i zboże.
chahaviah