Niemieckie zamiary urbanistyczne wobec Warszawy.pdf

Krzysztof Paw³owski

Niemieckie zamiary urbanistyczne

wobec Warszawy

pañstwowoœci polskiej – stanowi³a kwintesencjê niemieckich intencji wobec Warszawy. Narysowana w 1942 ro-

ku, by³a jedynie ogniwem poœrednim w barbarzyñskich poczynaniach najeŸdŸców, dotycz¹cych stolicy Polski.

Jej planowana z pe³n¹ premedytacj¹ zag³ada odbywa³a siê etapami. Pozornie oderwane od siebie fakty i dzia³ania

sk³adaj¹ siê w spójn¹ ca³oœæ. Ich ostateczny cel ju¿ w latach 1939-1940 zosta³ okreœlony w oficjalnym dokumencie, pre-

zentuj¹cym plan budowy nowego miasta niemieckiego na miejscu obróconej w gruzy Warszawy.

Etap pierwszy omawianych planów dotyczy³ rozpoznania zasobów dziedzictwa kulturowego. W jego przeprowadze-

niu wspó³dzia³a³y uczelnie i specjalnie powo³ane instytuty, zajmuj¹ce siê studiowaniem kultury polskiej i badaniem tere-

nu na wiele lat przed wojn¹. Szczególnie dobrze znane s¹ dzia³ania w tej dziedzinie historyka sztuki Dagoberta Freya,

profesora Uniwersytetu Wroc³awskiego, który od 1938 roku odwiedza³ Polskê, penetruj¹c najcenniejsze zbiory, by na-

tychmiast po wkroczeniu wojsk niemieckich, we wrzeœniu 1939 rekwirowaæ najcenniejsze obiekty. Dwa miesi¹ce wcze-

œniej polscy delegaci na Miêdzynarodowym Kongresie Urbanistycznym w Sztokholmie uzyskali poufne informacje o pla-

nowanej na 1 paŸdziernika nominacji niejakiego Pabsta na stanowisko naczelnego architekta Warszawy.

1. Czerniaków, zdjêcie

wykonane przez lotnika

niemieckiego

26.X.1944

203

H ala Kongresowa NSDAP, projektowana na miejscu skazanego na zburzenie Zamku Królewskiego – symbolu

Faktem jest, ¿e bombardowanie stolicy we wrze-

œniu 1939 roku dokonywane by³o wed³ug przygotowane-

go zawczasu planu. Zosta³o to wykazane w memoriale

zredagowanym przez znakomitego historyka sztuki

i znawcê Warszawy, Alfreda Lauterbacha, na krótko

przed jego zamordowaniem, 19 listopada 1943 r. Pod-

czas gdy Zamek, siedziba prezydenta i symbol polskiej

pañstwowoœci sta³ siê jednym z pierwszych celów nalotów

bombowych, s¹siaduj¹ce z nim Stare Miasto by³o oszczê-

dzone. ZpóŸniejszych materia³ów nazistowskiej propa-

gandy mo¿na wywnioskowaæ, ¿e regularny uk³ad Stare-

go Miasta okupanci starali siê przedstawiaæ jako

œwiadectwo jego rzekomego niemieckiego charakteru,

a wiêc godne zachowania. Burzono natomiast obiekty

pochodz¹ce z epoki nowo¿ytnej, wolne od wp³ywów nie-

mieckich, a podnosz¹ce rangê stolicy. Podobnie zastana-

wiaj¹ce by³o oszczêdzenie pa³acu Krasiñskich, podczas

gdy burzone by³o zrzucanymi z niskiego lotu bombami

jego najbli¿sze otoczenie. Przekonywuj¹ce jest domnie-

manie, ¿e by³o to œwiadome dzia³anie, maj¹ce na celu

zachowanie g³ównego korpusu pa³acu zwieñczonego

tympanonem, autorstwa niemieckiego rzeŸbiarza, A.

Schlutera. Nadana przez okupanta placowi Krasiñskich

nazwa Andreas Schluter Platz jest wielce wymowna.

Przedstawiaj¹c stan zniszczeñ zabytkowych gma-

chów, dokonanych w czasie oblê¿enia we wrzeœniu 1939

roku, Alfred Lauterbach wymienia pa³ac Czapskich, pa-

³ac Branickich, pa³ac Prymasowski, zespó³ gmachów Mi-

nisterstwa Skarbu na placu Bankowym, Teatr Wielki, Pa-

³ac Zamoyskich, Pa³ac Kazimierzowski (Uniwersytet),

Muzeum Przemys³u i Rolnictwa. Zkrótkiego przegl¹du

zniszczonych zabytków wynika, ¿e straty najdotkliwsze

ponios³a Warszawa klasycystyczna – a ten w³aœnie styl

dominowa³ w mieœcie, nadawa³ mu swoisty koloryt i wy-

raz. Dotyczy to zw³aszcza ulicy Miodowej, która miêdzy

Senatorsk¹ a Kapucyñsk¹ nie zachowa³a ani jednego

domu, Nowego Œwiatu, Senatorskiej, Bielañskiej, Elektro-

ralnej i Nalewek.

Skoncentrowanie siê na niszczeniu oœrodków kultury

polskiej znalaz³o potwierdzenie w bombardowaniu te-

atrów i gmachu filharmonii. Wzglêdy praktyczne decydo-

wa³y o oszczêdzeniu nowych budynków biurowych, przy-

datnych dla okupanta. Zkolei zmasowane ataki

na dzielnicê ¿ydowsk¹ ujawniaj¹ cel pierwszoplanowy, tj.

sukcesywne niszczenie miasta. Zestawienie w albumie,

dedykowanym generalnemu gubernatorowi Hansowi

Frankowi, planów nowego miasta niemieckiego ze sta-

nem zniszczeñ, spowodowanych bombardowaniem

i ostrza³em artyleryjskim we wrzeœniu 1939 roku, nie po-

zostawia ¿adnych w¹tpliwoœci. Planowo przeprowadzone

dzia³ania niszczycielskie mia³y doprowadziæ miasto

do stanu, w którym jego totalna zag³ada sta³aby siê

w pe³ni uzasadniona (straty Warszawy z wrzeœnia 1939

roku szacowane by³y na ponad 10%).

Album ten nosi datê 6 lutego 1940 r. By³ on opraco-

wywany przez fachmanów z Würzburga. Profesor Jan

Zachwatowicz, któremu póŸn¹ jesieni¹ w 1939 roku

uda³o siê po kryjomu zobaczyæ plany na deskach kreœlar-

skich w budynku na zapleczu pa³acu Blanka, wnioskowa³

z obfitoœci przygotowywanych materia³ów, ¿e praca roz-

poczêta zosta³a jeszcze przed wybuchem wojny. Tak wiêc

dysponujemy wystarczaj¹cymi przes³ankami, by bombar-

204

dowanie Warszawy w czasie oblê¿enia we wrzeœniu 1939

uznaæ za etap w programowej akcji niszczenia miasta ja-

ko stolicy Polski i niezwykle wa¿nego oœrodka jej kultury.

Proste zestawienie chronologii faktów utwierdza w prze-

konaniu o konsekwentnej realizacji tego barbarzyñskie-

go programu.

5 paŸdziernika 1939 Hitler odbiera paradê wojsko-

w¹ w Alejach Ujazdowskich, które przemianowano

na Aleje Zwyciêstwa. 17 paŸdziernika Ministerstwo Pro-

pagandy Rzeszy wydaje zakaz wszelkich publikacji na te-

mat zniszczeñ Warszawy i jej ewentualnej odbudowy.

W tym te¿ czasie wydany jest nakaz pozostawienia ruin

zniszczonych budynków, „by przypomina³y Polakom

o klêsce 1939”. 26 paŸdziernika utworzono Generalne

Gubernatorstwo ze stolic¹ w Krakowie. Nastêpnego dnia

aresztowany zosta³ prezydent Warszawy, Stefan Starzyñ-

ski. Bezpoœrednio po tym fakcie jego niemieckim sukce-

sorem mianowano Oskara Dengela.

4 listopada generalny gubernator Hans Frank rozma-

wia z Hitlerem, uzyskuj¹c akceptacjê decyzji o zburzeniu

Zamku i nieodbudowywaniu miasta. Z relacji gubernatora

dystryktu warszawskiego, Ludwika Fischera, wynika ¿e

otrzyma³ on ponadto nakaz pozbawienia Warszawy jej

sto³ecznego charakteru i redukcji obszaru miasta.

29 listopada niemieccy saperzy rozpoczynaj¹ mino-

wanie Zamku Królewskiego, po uprzednim jego rozgra-

bieniu prowadzonym przez berliñsk¹ firmê Rudolf. Nie-

miecki specjalista, Hans Posse, w swym raporcie

stwierdza, ¿e „wobec szczególnego zainteresowania, ja-

2. Poczta G³ówna

przy placu

Napoleona

– 1945 r.

kie Drezno wykazuje uratowaniem inwentarza Zamku,

który budowali sascy architekci i artyœci, by³oby po¿¹da-

ne, aby ocalone czêœci urz¹dzenia jego wnêtrz (boazerie,

drzwi, posadzki, rzeŸby, lustra, ¿yrandole, meble, porce-

lana itd.) pozosta³y do dyspozycji celem wyposa¿enia pa-

wilonów drezdeñskiego Zwingera”.

W grudniu zostaj¹ sprowadzeni przez niemieckiego

prezydenta Warszawy, Hubert Gross i Otto Nurnberger,

autorzy przebudowy Würzburga dla potrzeb NSDAP.

Otrzymuj¹ oni polecenie przygotowania planów rozbiór-

ki Warszawy i budowy na jej miejscu nowego niemieckie-

go miasta. Plan ten, okreœlany nies³usznie mianem „pla-

nu Pabsta”, nale¿y do najhaniebniejszych dokumentów

w dziejach cywilizacji europejskiej.

Aby stworzyæ pozory, ¿e plan oparty jest na bada-

niach ewolucji Warszawy w przesz³oœci, autorzy w cynicz-

ny sposób wykorzystywali prace profesora Oskara So-

snowskiego, za³o¿yciela zak³adu Architektury Polskiej

Politechniki Warszawskiej i pierwszego prezesa Towarzy-

stwa Urbanistów Polskich (zabitego 24 wrzeœnia 1939

roku bomb¹ na dziedziñcu Wydzia³u Architektury Poli-

techniki Warszawskiej) na temat sieci ulicznej Warszawy,

aby przedstawiæ na kolejnych planszach rozplanowanie

miasta w po³owie XVII wieku i na pocz¹tku XIX wieku.

W istocie jednak przyjêty przez okupanta schemat

„Die Neue Deutsche Stadt Warschau” stanowi³ zaprze-

czenie wielowiekowej linii rozwojowej miasta. Poza za-

chowanym Starym Miastem, traktowanym jako rzekome

œwiadectwo porz¹dku germañskiego, ale z amputowa-

nym Zamkiem, plan praktycznie nie zachowuje ¿adnego

ci¹gu ulicznego. Zak³ada przy tym dziesiêciokrotne

3. Archikatedra œw.

Jana Chrzciciela

przy ulicy Œwiêtojañskiej

206

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: