G. JULJUSZ CEZAR S�OWNIK DO PAMI�TNIK�W O WOJNIE G ALLIJSKIEJ G. JULJUSZ CEZAR S�OWNIK DO PAMI�TNIK�W O WOJNIE GALLIJSKIEJ OPRACOWA� KONSTANTY D�BROWSKI Z LICZNYMI RYSUNKAMI WYDAWNICTWO M. ARCTA W WARSZAWIE POZNA� = LW�W = R�WNE = LUBLIN = ��D� = WILNO PRZEDMOWA. DRUKARNIA M. ARCTA W WARSZAWIE, NOWY-�WIAT 41, Cezar ze wszech miar s�usznie postawiony zosta� na czele autor�w rzymskich, przeznaczonych do czytania z uczniami w szkole. Styl pami�tnik�w jego jest prosty i jasny, nie razi przesadn� ozdobno�ci�; j�zyk czysty, wytworny, wyrobiony pod wzgl�dem literackim, wolny od archaizm�w, a zarazem o tyle odbiega od mowy potocznej Rzymian, �e jest przyst�pny i �atwo zrozumia�y dla obcego czytelnika; wreszcie spos�b opowiadania swobodny, potoczysty, �ywy i zajmuj�cy poci�ga i porywa m�odocianego czytelnika. Lecz dzie�o Cezara dostaje si� do r�k ucznia, przewa�nie za ma�o jeszcze przygotowanego do czytania autora. Pozna� on do pewnego stopnia j�zyk ze strony formalnej: przeszed�, wprawdzie niezupe�nie dostatecznie, gramatyk� i g��wne zasady sk�adni �aci�skiej; lecz zas�b wyraz�w ma zbyt szczup�y, z u�yciem s�ownika jest nieobeznany, ducha j�zyka jeszcze nie odczuwa. "Wszystko to ma dopiero zdoby� 'przy czytaniu autora. Trudno�ci, jakie go tu czekaj�, �atwo pokonywa z pomoc� nauczyciela, ale pomoc ta nie mo�e mu towarzyszy� nieodst�pnie, nie � nauczy�by si� bowiem nigdy pracowa� samodzielnie. Prac� samodzieln� u�atwi� mo�e s�ownik specjalny; s�ownik taki do Cezara, ale tylko do Cezara, jest konieczny. To te� w. literaturach obcych nie brak tego rodzaju s�ownik�w, starannie opracowanych i obejmuj�cych wszelkie niezb�dne wiadomo�ci w formie dok�adnej, jasnej i przyst�pnej. W naszej literaturze szkolnej nie mamy takiego podr�cznika, przeto ucze� �atwo zniech�ca si� wobec trudno�ci, traci wiar� we w�asne si�y, a wyrzekaj�c si� wszelkiej samodzielno�ci w pracy, ucieka si� do pomocy tak zwanych kluczy i gotowych przek�ad�w, najcz�ciej bardzo lichych. Dobry przek�ad by�by nawet po��dany w r�kach ucznia, rozumnie pracuj�cego, wskazywa�by mu bowiem stopie� doskona�o�ci, do jakiej ma zmierza� w swojem t�umaczeniu; lecz co do kluczy wszelkiego rodzaju, to wiadomo, �e one, podaj�c uczniowi na wszystko, a� do najdrobniejszych * szczeg��w, gotowe wyrazy, nie tylko pozbawiaj� go mo�no�ci zdobycia wprawy w pos�ugiwaniu si� s�ownikiem, lecz co wa�niejsza usuwaj� potrzeb� my�lenia i zabijaj� wszelk� samodzielno��. Nauka w tych warunkach staje si� ma�o po�yteczn�, a wyniki zbyt nik�e w stosunku do nak�adu czasu i pracy. Aby przyj�� z pomoc� uczniom szk� naszych i u�atwi� im samodzieln� prac�, postanowi�em uczyni� pr�b� s�ownika, specjalnie zastosowanego do pami�tnika o wojnie Gallijskiej. Ma on^ spe�ni� nast�puj�ce zadania: VI a) Jako s�ownik specjalny, obejmie ograniczon�, liczb� wyraz�w, a przeto u�atwi wyszukiwanie ich i przygotuje ucznia do pos�ugiwania si� s�ownikiem og�lnym; b) U�atwi zapami�tywanie wyraz�w nieznanych lub mniej znanych, wykazuj�c sk�ad ich etymologiczny, pochodzenie i powstawanie z pierwiastka, a nadto pierwsze pierwiastkowe znaczenie; z podanych za� nast�pnych znacze� nauczy wybiera� najlepiej odpowiadaj�ce ca�o�ci my�li, cytuj�c w trudniejszych wypadkach" odpowiednie miejsca tekstu; c) Poniewa� �atwiej jest zapami�ta� nazw� przedmiotu, po-' znawszy sam przedmiot, przeto 's�ownik pomo�e do zapami�tania wyraz�w, obejmuj�c kilkadziesi�t rysunk�w, ilustruj�cych takie przedmioty, jak: odzie�, o-r�, zbroje, przyrz�dy i t. p,; d) Liczne cytaty, tudzie� uwagi, dotycz�ce zwrot�w i figur retorycznych, wyja�ni� znaczenie mniej zwyk�ych wyra�e�, a w wielu wypadkach tak�e uk�ady zda� i okres�w; ' e) Przez uwzgl�dnienie iloczasu u�atwi czytanie tekstu: zaznaczona jest prawie wsz�dzie d�ugo�� zg�osek, kr�tko�� za� tam tylko, gdzie chodzi o jej uwydatnienie. Ucze� rozumny powinien tu znale�� wszystko to, co mia� w kluczach, a nadto wiele innych po�ytecznych i potrzebnych przy t�umaczeniu wyja�nie�. Przy uk�adaniu s�ownika uwzgl�dnione zosta�y niemal wszystkie znane i u�ywane u nas s�owniki, komentarze i t. p. Wydawnictwa; zw�aszcza za�, jako wzory i materja�y, wyzyskane zosta�y: Z polskich: 1. S�ownik do klasyk�w �aci�skich. Z. W�clewskiego; 2. S�owniki og�lne: X. F. Bobrowskiego, �. Koncewicza i in. 3. D-ra Ant. Jerzykowskiego, s�ownik do �ywot�w K. K. Ne-posa i wojny Gallickiej K. J. Cezara, Gniezno 1912 r. 4. C. J. Caesaris Commeutarii de bello Gallico ze wst�pem i przypisami opracowa� Stanis�aw Sobieski, Warszawa 1867 r. Z niemieckich: 1. J. M. Stowasser, Schul�und Handworterbuch, Leipzig 1910; 2. Ebelings Schulworterbuch zu Caezars Kommentarien ttber rlen Gallischen Krieg und den Biirgerkrieg, bearb. v. Juljus Lange, Leipzig und Berlin 1910; 3. Worterbuch zu Caezars Kommentarien iiber den Gallischen Krieg und den Biirgerkrieg, bearb. v. prof. dr. Franz Ftigner; 4. C. J. Caesaris Commentarii de bello Gallico, Text und Ammerkungen, v. prof. Herm. Rheinhard; 2. 3. VII 5. C. J. Caesaris Belli Gallici libri VII Bilder-Atlas heraus- gegeben v. Dr. Rainhold Oehler, Leipzig 1907. Z francuskich: Commentaires sur k guerre des Gaules, par M. E. Benoist et A. M. Dosson, Paris, Hachette 1911. Z rosyjskich: 1. C. Jul. Caesaris Commentarii de bello Gallico et 06-4JiH nepesofla COCT. An^pei� A^OJU^-B; o rajMtcK^fi BOHH-E, st naopaHHBixt OT-, o�pa�oTajrt MHX. PocTOBijeBt, C. HeTep-�yprt 1911 r. 06-BHCHHTejiBH�ra cjiOBapB Kt C. J. Caesaris Commentarii de bello Gall�co, cocTaBiiat M. Bjiroct i w. inn. Do pomno�enia i opracowania materja�u przyczyni�y si� poniek�d w�asne spostrze�enia, tudzie� pomoc koleg�w; najwi�ksz� wdzi�czno�� winienem tu wyrazi� pp. Karolowi D�browskiemu i M. Olszowskiemu, a tak�e prof. J�zefowi Fabianiemu, kt�ry swemi uwagami zach�ci� mi� do podj�cia tej pracy. Je�li ona w r�kach uczni�w oka�e si� rzeczywi�cie po�yteczn�,, cel m�j osi�gni�ty zostanie. Niew�tpliwie wiele tu jeszcze zmieni� i doda� wypadnie; mo�e nast�pi to, je�li doczekam, w drugiem wydaniu; zreszt� zrobi�em co mog�em, a mam i t� nadziej�, �e kto� po mnie zrobi lepiej. Wykaz skr�ce� i znak�w. abl. = ablativus. abl. abs. = ablativus absolutus. abs. = absolute, bezwzgl�dnie. abstr. = abstracium. acc. = accusativus. acc. c. inf. = accusativus cum infinitivo. act. = actirum. adi. adiect. = adiectivum. adv. = adverbium. appos.=appositio (dopowiedzenie), c. � communis (generis). comp. compar. = comparativus, comparationis? concr. = concretum. coni. v. conj. == coniunctio. conict. v. conj et. = coniunctivus. dat = dativus. defect. = defectivum. ciemin. � deminutivum. depon. = deponens. distr. = distributivum. dom. domy�l. = domy�lny, dop. == dope�nienie, dz. dzi�. = dzi�, dzisiejsze, encl. = enklityka. f. = femininum frequ. = frequentativum. gen. = genetivus. gerund. = gerundium. gerundv. = gerundivum. gr. grec. � greckie, impers. = impersonaliter. impf. = imperfectum. inch. = inchoativum. ind. = indicativus. VIII indecl. = indeclinabile. indef. = indefinitum. inu. = inne. inf. = infinitivus. intens = intensivum. intr. = intransitivum. . - . , 1. p�j. = liczba pojedyncza. 1. mn. = liczba mnoga. m. = masculinum. meton. = metonimicznie. n. = neutrum. nast. == nast�puj�cy. nieosob. = nieosobowo. aom. = nominativus. Up.' = naprzyk�ad. nprz. = nieprzechodnie. num = numerus, numerale. obi. y. �bj. = obiectivus (gene tivus). p. = patrz. part. partie. = participium. partit. = partitivus. pass. = passivum. perf. = perfectum. pierw. = pierwiastek. pl. plur. = pluralis. podw. = podw�jny. por. = por�wnaj. praedic. = praedicati. praef. = praefatio. praep. = praepositio. praes. = praesens. prae�. hist. = praesens histo- ricum. pron. == pronomen. pron. pers.=pro�omenpersonale. przed n. Chr. � przed narodzeniem Chrystusa, przen. = przeno�nie, przyim., = przyimek.-przy.p. = przypadek, pyt. ubocz. = pytanie uboczne (zale�ne). rei. relat. = relativum. refl. = reflexivum. rz. = rzeka. sc. = soilicet (rozumie si�), sing. = singularis. skr. = skr�cone. sl. = s�owo. i qq. = sequentia (i nast�pne). | subst. .= substantivum. superl. = superlativus. sup. = supinum. , szczeg. w szczeg. = szczeg�lnie, w szczeg�lno�ci. trans. = transitivum. '. verb. = verbum. woj. �= wojenny, wojskowy. w�a�c. = w�a�ciwie. zam. = zamiast. Cyfra rzymska oznacza ksi�g� pami�tnika, arabska, bezpo�rednio po rzymskiej, lub po �redniku oznacza rozdzia�, po przecinku za� � punkt rozdzia�u, poprzednio oznaczonego, np. V, 22, I = ksi�ga pi�ta, rozdzia� dwudziesty drugi, punkt'pierwszy. Liczby od l do 4 oznaczaj� konjugacje, liczba 3 po przymiotniku oznacza, �e przymiotnik ma trzy rodzaje z ko�c�wkami: us, a, urn. Znak * pokazuje, �e wyraz u�yty zosta� przez Cezara tylko raz jeden w de b. Gallico. UWAGA, Przedewszystkiem nala�y poprawi� starannie w tek�cie b��dy drukarskie, wykazane na str. 191. A. 1) s k r. rzymskie praenomen Au-lus. 2) a. d. =ante diem. a, Sb, abs, p r a e p. z a b 1., od, przez l) o m i e j s c u: dla oznacz, kierunku na pytanie: sk�d? Od, przy s�owach, oznaczaj�cych ruch; przy imionach miast: Od, z pod, z okolicy. I 10; VII 43. b) przy s�owach: oddziela�, oddala� by� oddalonym i t. p. na pytanie: od kogo? czego? Od, w po��czeniu z abl. mensurae, dla oznaczenia odleg�o�ci, je�eli miejsce, od kt�rego rachuje si�, odleg�o��, poprzednio jest jasno ozna-czone=w odleg�o�ci, na: a milibus pas-suum duobus, w odleg�o�ci dw�ch tysi�cy krok�w V 32; II 7; VI 7; ab tanto spatio, w tak wielkiej odleg�o�ci II 30; z oznaczeniem miejsca dla wi�kszej jasno�ci: ex eo loco ab milibus passuum octo IV 22; w przen. przy s�owach: defendo, prohibeo, tempero i t. p.(a b 1. separationis). c) od, Od strony; ab Se-quanis, od strony I 1; III 24; a porta, przy bramie II 24 i inn. a dextro cornu na prawem skrzydle 152 (p. pars); a la-tere z boku III 29; a novissimo agmine (nonnulli ab novis...
bogg