1. Społeczności lokalne.pdf

1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Ja ł owiecki, Gorzelak, Szczepa ń ski; Rozwój

lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15 – 98

ZJAZD II

10.10.2009

I. SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA

1. Pojęcie „lokalności” i jego źródłosłów

Lokalny [łac. lokalis – konkretne miejsce, usytuowanie w szerszej przestrzeni] – miejscowy, umiej-

scowiony, przypisany do miejsca.

2. Gmina jako układ lokalny (przykład społeczności Montaillou)

Gmina – instytucjonalny i polityczny wyraz społeczności lokalnych, wspólnota władająca okre-

ślonym terytorium i stanowiąca względnie zamknięty system – układ lokalny . W gminach roz-

grywały się procesy zmiany i rozwoju oraz powstawały wielkie innowacje.

Informacje o społecznościach lokalnych prawie nigdy nie były wpisywane do kronik. Jedynie w

przypadku ingerencji monarchy lub kościoła w ich życie takiej społeczności czasem dokonywano

notatek na jej temat.

Dokładna charakterystyka społeczności Montaillou w Akwitanii zamieszczona została zamieszczo-

na w czasie interwencji inkwizycji. Podstawową jednostką strukturalną tej społeczności był d omus

lub ostal – budynek, który gromadził właścicieli i ich dzieci, dalszych krewnych i służbę, którzy

wspólnie tworzyli rodzinę o charakterze patrylinearnym 1 i patrylokalnym 2 . Cała społeczność była

naturalną wspólnotą rodzin. Wiele rodzin przetrwało tam do dnia dzisiejszego (wieś powstała w

czasach Karolingów, VIII wiek) – jest to przykład „długiego trwania” takiej społeczności, choć jej ist-

nienie jest współcześnie zagrożone przez emigrację mieszkańców.

3. Społeczność lokalna ( local society ) – ujęcie idealno-typologiczne

Społeczność lokalna powinna skupiać nie więcej niż 5000 mieszkańców (podobnie sądził Platon).

Ludzie znają się bezpośrednio i utrzymują kontakty twarzą w twarz. Powyżej tej liczby narasta

anonimowość, słabnie kontrola społeczna, pojawia się syndrom samotności w tłumie, występują

patologie.

Każda taka społeczność wymaga oprawy instytucjonalnej , to znaczy powinna posiadać szpital,

przedszkole, szkołę, zakład pracy, kościół, cmentarz.

Cmentarz jest szczególną formą społecznej pamięci, kotwicą społeczności lokalnej, bowiem skupia

tych którzy od niej odeszli, tych, którzy w niej pozostają oraz tych, którzy do niej dopiero przyjdą.

Zwrócił na to uwagę w powieści Sto lat samotności Gabreil G. Marqez opisując wyimaginowaną spo-

łeczność Macondo .

Historię społeczności budują również zdarzenia, lokalni bohaterowie, mity i legendy, które powo-

dują jej „długie trwanie”.

4. Zbiorowość terytorialna ( community) jako zagrożenie dla społeczności lokalnych

1 Rodzina patrylinearna – dziedziczenie nazwiska i majątku występuje po ojcu.

2 Rodzina patrylokalna – małżeństwo zamieszkuje w domu rodzinnym męża, kobieta włączona zostaje do grupy, w której żyje mąż.

SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION. – CWICZENIA I WYKŁADY

1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Ja ł owiecki, Gorzelak, Szczepa ń ski; Rozwój

lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15 – 98

ZJAZD II

10.10.2009

Zbiorowość terytorialna – nowy element struktury społecznej, który kształtuje się na obszarach

(osiedla, zespoły mieszkaniowe) zurbanizowanych. Jej geneza ma ścisły związek z cywilizacją

przemysłową, która powoduje przestrzenną koncentrację dóbr i ludzi, przekształcenia gospodarki

rolnej i migrację ludności wiejskiej do przemysłu.

5. Społeczność lokalna a zbiorowość terytorialne - rozróżnienie

Społeczności lokalne są lepiej zorganizowane niż zbiorowości. W zbiorowości dominuje słabsza

więź i integracja wewnętrzna, niższy poziom indywidualnej i zbiorowej identyfikacji, wyższa go-

towość do migracji, słabsze poczucie odrębności od innych, rozluźnione relacje z osobami bliskimi

fizycznie, niskie poczucie wspólnoty gospodarowania.

6. Społeczność lokalna jako siła sprawcza rozwoju

Społeczności lokalne są głównym podmiotem i animatorem rozwoju lokalnego (endogennego), w

którym najważniejszą rolę odgrywają czynniki wewnątrzsystemowe.

a. Koncepcja zmiany immanentnej Pitrima Sorokina jako teoretyczny układ odniesienia

Koncepcja zmiany immanentnej – typ rozwoju, który wykorzystuje wewnętrzny potencjał zbio-

rowości. Warunkiem koniecznym takiego rozwoju jest partycypacja jednostek i wspólnot.

Partycypacja – pojęcie, które występuje w trzech kontekstach, jako:

 mobilizacja – obejmuje proces mobilizacji społecznej i politycznej.

Społeczna polega na przygotowaniu i gotowości społeczeństwa do zmiany ustalonego po-

rządku i zastąpienia go innym, efektywniejszym.

Polityczna odnosi się natomiast do działalności grup ludzi, rządów, elity władzy, partii

zmierzających do uzyskania poparcia społecznego dla własnych programów, doktryn, ide-

ologii.

 decentralizacja władzy i zarządzania – cesja uprawnień przypisanych dotąd instytucjom i

organizacjom centralnym na rzecz lokalnych.

 proces włączania do działań społecznych ludzi zmarginalizowanych, wykluczonych.

b. Układ lokalny jako ważny element szerszej struktury

Istnieje potrzeba spojrzenia na procesy globalne „od dołu” , czyli w podstawowych elementach

struktury. W układach lokalnych bowiem znajdują swoje odbicie wszystkie zjawiska i procesy. Nie

można ich traktować jako izolowanych całości, lecz należy je rozpatrywać jako elementy szerszego

układu. Układ lokalny jest powiązany na wielu różnych płaszczyznach wielostronnymi relacjami –

pionowymi z układami hierarchicznymi oraz poziomymi z systemami równorzędnymi:

 polityczna płaszczyzna – układ lokalny jest umiejscowiony w układzie władzy państwowej

i hierarchii administracyjnej,

 ekonomiczna płaszczyzna – zakres działalności układu lokalnego jest zestawiany z działal-

nością innych,

SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION. – CWICZENIA I WYKŁADY

1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Ja ł owiecki, Gorzelak, Szczepa ń ski; Rozwój

lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15 – 98

ZJAZD II

10.10.2009

 społeczna płaszczyzna – wytwarza się struktura klasowo-warstwowa, dochodzi do werba-

lizacji interesów grupowych,

 kulturowa płaszczyzna – zróżnicowanie stylów życia, kształtowanie się poczucia identyfi-

kacji i tożsamości z danym miejscem.

c. Typy przekształceń układów lokalnych

Cztery zasadnicze typy przekształceń układów lokalnych pod wpływem bodźców zewnętrznych:

 układ lokalny przyjmuje i adaptuje nowy element, który staje się ważnym czynnikiem

rozwojowym, a stosunki układają się na zasadzie koegzystencji przynoszącej wzajemne ko-

rzyści;

 nowy czynnik zewnętrzny zagraża interesom układu lokalnego, co prowadzi do jego roz-

kładu i zniszczenia – gwałtowny proces rozkładu lokalnego powoduje przekształcenie

miejsca w obszar, a społeczność w zbiorowość (np. w wielkich aglomeracjach, które wchła-

niają układy lokalne);

 układ lokalny istnieje obok i niezależnie od nowych struktur, stara się zachować względną

autonomię i tożsamość – tradycyjny układ trwa niemal nienaruszony w zupełnie nowym

otoczeniu (np. getta bogatych );

 obawa przed „obcymi” w mieście prowadzi do kształtowania się społeczności lokalnych na

wspólnym terytorium (np. na obszarach metropolitalnych lokalne społeczności strachu , które

zamykają się w swoich zespołach mieszkaniowych).

Wszystkie te przekształcenia zmierzają w podobnym kierunku: miasta przekształcają się z obszary

zurbanizowane, które wchłaniają tereny rolnicze i wsie, gdzie powstają podmiejskie osiedla. We-

wnątrz tych obszarów, na dwóch biegunach, żyją społeczności:

 lokalne, które zachowują swoją tożsamość, ale coraz szerzej ulegają marginalizacji,

 nowe, żyjące w zamkniętych osiedlach.

7. Poszukiwanie utraconej wspólnoty

Powrót do lokalizmu opiera się na grze odpychania i przyciągania – odpycha miasto ze wszystki-

mi uciążliwościami, a przyciąga wieś z mitologią natury.

Jednym ze sposobów takiej ucieczki są daczowiska – osiedla letniskowe na obszarach atrakcyjnych

krajobrazowo, gdzie natura zostaje oswojona i staje się bezpieczna. Tworzą je tymczasowe spo-

łeczności lokalne, których spoiwem jest samopomoc sąsiedzka.

Innym sposobem jest odtwarzanie społeczności lokalnych . W XIX wieku z wiosek Alp Nadmor-

skich wyemigrowali niemal wszyscy mieszkańcy. Ich dalsze istnienie zapewnione jest ludność

napływającą w czasie weekendu, która jest inicjatorem i animatorem lokalnych świąt, festynów,

etc.

SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION. – CWICZENIA I WYKŁADY

1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Ja ł owiecki, Gorzelak, Szczepa ń ski; Rozwój

lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15 – 98

ZJAZD II

10.10.2009

8. Ideologia lokalizmu

Ideologia lokalizmu – intelektualna i organizacyjna reakcja na procesy koncentracji, centralizacji i

standaryzacji zachodzące w społeczeństwach industrialnych i postindustrialnych.

A. Toffler w Trzeciej fali wymienia sześć głównych cech tworzących szyfr społeczeństw industrialnych: standaryzacja,

specjalizacja, synchronizacja, koncentracja, maksymalizacja, centralizacja.

9. Lokalizm a globalizm

Dwie koncepcje świata społecznego:

KATEGORIA/ORGANIZACJA SPOŁ.

LOKALIZM

GLOBALIZM

DEFINICJA PRZESTRZENI

miejsce oswojone, mała ojczyzna , wartość

użytkowa

pole realizacji celów gospodarczych i

czynnik maksymalizacji zysku

PODSTAWOWE CELE

zabezpieczenie społeczne, jakość życia,

ochrona przyrody i przestrzeni histo-

rycznej

infrastruktura zabezpieczająca warunki

produkcji i konsumpcji

STRUKTURA WŁADZY

samorządność na bazie terytorialnej

partycypacji obywateli

racjonalizacja biurokratyczna, hierar-

chiczność, dominacja wielkich korporacji

SYSTEM KULTUROWY

tożsamość, autonomia, tradycje histo-

ryczne, komunikacja dwustronna, infor-

macja, empatia

monopol przekazów i jednostronny

strumień informacji, kultura masowa,

standaryzacja znaczeń, atomizacja i

izolacja społęczna

10. Pojęcie małej ojczyzny

Mała ojczyzna – element rzeczywistości społecznej obecny we wszystkich formach kultury spo-

łecznej (media, moda, kultura masowa, wysoka, etc.).

11. Charakterystyka społeczności lokalnej

Cechy charakterystyczne dla społeczności lokalnych:

 ograniczona liczba aktorów;

 relacje o charakterze bezpośrednim;

 wspólnota celów i środków;

 mobilizacja do działań prospołecznych;

 długie trwanie;

 uniwersa symboliczne – zbiór wartości i norm opierających się historycznym przemianom;

 oprawa instytucjonalna;

 autarkia.

SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION. – CWICZENIA I WYKŁADY

1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Ja ł owiecki, Gorzelak, Szczepa ń ski; Rozwój

lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15 – 98

ZJAZD II

10.10.2009

II. TRADYCJE BADAŃ SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH

OD MIDDLETOWN DO DZIERZGONIA

1. Monograficzne badania społeczności lokalnych, community studies

a. Badacze i krytycy

Klasycy nurtu:

 Robert Redfield – badania społeczności wioskowych, koncepcja kultury ludowej, folk cultu-

re , badania w Yankee City (niedaleko Bostonu)

 Robert i Helena Lynd, Lloyd Warner – badania zbiorowości miejskich, studia o Middle-

town;

 Józef Chałasiński – przedstawił ważny postulat metodologiczny: badania nie wszystkich

lecz jednego, wybranego problemu nurtującego badaną społeczność;

 Bohdan Jałowiecki – przedstawił dwa nakładające się zjawiska: procesy integracji społecz-

nej ludności, która po wojnie przybyła do Polkowic i przekształcenia społeczności w wyni-

ku gwałtownego uprzemysłowienia,

 H. R. Ganz – opisał proces urbanizacji pod wpływem uprzemysłowienia, przestrzeń jako

element konfliktowej gry społecznej.

Krytycy nurtu:

 Paweł Starosta – zarzucał niejasność i nieprzydatność terminu community do analiz socjo-

logicznych, brak podstaw teoretyczno-metodologicznych, niski pożytek w rozwoju wiedzy

o procesach społecznych, brak danych ilościowych, niskie znaczenie społeczności lokal-

nych w strukturze społecznej.

b. Funkcja monograficznych badań społeczności lokalnych

Monografia społeczności lokalnej umożliwia opisanie i wyjaśnienie sposobu działania ludzi i

funkcjonowania społeczności lokalnej w całej ich złożoności. Pozwala na różnego rodzaju teore-

tyczne interpretacje w kategoriach systemu społecznego lub koncepcji centrum-peryferie. Nie mo-

że ona zastępować szerszych ujęć statystycznych, które pokazują przestrzenny rozkład zjawisk

społecznych. Oba te podejścia są komplementarne.

c. Geneza nurtu i jego nazwa

Nurt powstał w Stanach Zjednoczonych, kraju bardzo niejednorodnym etnicznie i społecznie.

Pojęcie „ społeczeństwo” ( community ) pierwotnie oznaczało wioskę-społeczeństwo, którą charakte-

ryzowało silne nakładanie się ról i duży stopień wzajemnych powiązań. Pojęcie zostało przenie-

sione na pewien typ zbiorowości miejskiej, charakteryzujący się względną odrębnością i pewnym

stopniem spójności.

W Europie Zachodniej rozpoczęto badania w latach ’70. Zainteresowanie badaniami miało zwią-

zek z kryzysem gospodarczym, który wystąpił w wyniku szoku naftowego, czyli skokowej pod-

SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION. – CWICZENIA I WYKŁADY

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: