Integracja dzieci niepełnosprawnych z ich
pełnosprawnymi kolegami.
Duży procent mieszkańców świata to osoby niepełnosprawne. Niepełnosprawność jest zjawiskiem bardzo znaczącym we współczesnym świecie z racji powszechności jej występowania, jak i powstałych konsekwencji w wymiarze indywidualnym i społecznym.
Niepełnosprawni-ten termin funkcjonuje w naszym społeczeństwie od niedawna. Dotychczasowe pojęcia określające niepełnosprawnych to: upośledzony, inwalida, kaleka i ułomny. Według Deklaracji Praw Osób Niepełnosprawnych, pojęcie osoba niepełnosprawna oznacza każdą osobę, która w wyniku deficytu swoich fizycznych lub umysłowych zdolności, wrodzonych lub nabytych, nie jest w stanie zapewnić sobie, częściowo lub całkowicie warunków koniecznych do swego indywidualnego lub społecznego życia.
Dysfunkcje fizyczne i umysłowe wpływają na ograniczenia w funkcjonowaniu społecznym. Niepełnosprawność jest nietypowością w pewnej dziedzinie, co w niczym nie uwłacza godności człowieka. W kontekście praw człowieka i godności osoby ludzkiej niepełnosprawni posiadają te same prawa, co wszyscy obywatele. W rzeczywistości napotykają oni jednak na zbyt wiele przeszkód, by mogli z tych praw w pełni korzystać.
Warunkiem właściwej adaptacji życiowej i integracji społecznej dziecka niepełnosprawnego jest niewątpliwie jego uczestnictwo w życiu społecznym, kontakt z pełnosprawnymi rówieśnikami. Kształtowanie umiejętności współdziałania z innymi dziećmi ma ogromne znaczenie w procesie wychowania społecznego. Mówiąc o przygotowaniu dziecka do współżycia w środowisku musimy sobie zdawać sprawę z przyczyn występowania pewnych trudności. Przyjście do szkoły stanowi ogromny przełom w życiu dziecka, spotyka się ono z nowym środowiskiem, obcymi osobami, nie jest już jedynym obiektem zainteresowania dorosłych, ale znajduje się w grupie rówieśników, z którymi musi nauczyć się współżyć.
Dla dziecka upośledzonego umysłowo są to zadania szczególnie trudne, bo nie potrafi się ono szybko przystosować do nowej sytuacji, dlatego na początku trzeba poświęcić wiele czasu na
poznanie otoczenia i przyzwyczajenie do nowych kolegów i nauczycieli.
Należy celowo stwarzać sytuacje umożliwiające kontakty ze środowiskiem rówieśniczym w warunkach pozaszkolnych. Dzieciom z niepełnosprawnością umysłowa jest znacznie trudniej nawiązywać z innymi dziećmi poprawne relacje. Większość czasu spędzają w domach, tylko z najbliższymi lub w szkole specjalnej, gdzie są chronione i w pewnym sensie „izolowane”. Dodatkowe utrudnienie stanowią bariery społeczne wynikające z niewłaściwego stosunku społeczeństwa do problemów osób upośledzonych umysłowo. Chociaż w ostatnich latach w mediach pojawia się coraz więcej audycji poświeconych problematyce niepełnosprawnych umysłowo i podejmuje się akcje typu Dzień Godności Osób z Upośledzeniem Umysłowym to w praktyce okazuje się, że świadomość społeczna w tym temacie jest niewystarczająca. Nasze społeczeństwo nie zawsze i nie w pełni jest w stanie zrozumieć odczucia i potrzeby tych ludzi. W wirze codziennego życia, jesteśmy zapatrzeni tylko we własne problemy, często nie zauważamy , a może nie chcemy zauważyć, ze obok nas żyją ludzie potrzebujący pomocy. Boimy się „odmienności” niepełnosprawnych. Taki lęk prowadzi do powstawania uprzedzeń i dyskryminacji. Znajomość problemów, ograniczeń i możliwości życiowych osób niepełnosprawnych, w tym dzieci z upośledzeniem umysłowym jest w świadomości społecznej dość powierzchowna. Tworzą się bariery mentalne spowodowane niewiedzą i brakiem doświadczeń w kontaktach społecznych. Taka sytuacja sprzyja powstawaniu niekorzystnych opinii, przesądów. Potoczne wyobrażenia o dzieciach niepełnosprawnych umysłowo koncentrują się głownie na ich ograniczeniach i słabościach. Pomijane są zupełnie ich możliwości. Sposób spostrzegania niepełnosprawnych dotyczy w dużej mierze wyłącznie niepowodzeń życiowych, nie dostrzega się natomiast osiąganych przez nich sukcesów.
W opinii niektórych ludzi dziecko niepełnosprawne umysłowo zasługuje głównie na współczucie i wymaga pomocy. Takie postrzeganie z góry przekreśla szanse dziecka niepełnosprawnego na aktywne uczestniczenie w życiu społecznym. Z przejawami nietolerancji społecznej spotkać się można już na ulicy, placu zabaw. Dzieci często unikają niepełnosprawnych rówieśników, przezywają ich lub znęcają się nad nimi. Wreszcie zdarza się, że dorośli dopuszczają się wobec nich dyskryminacji pośredniej i bezpośredniej, lub pozostają wobec nich obojętni. Ważne jest abyśmy nauczyli się dostrzegać innych ludzi, zauważali nie tylko ich ograniczenia, ale także możliwości, nauczyli się akceptować ich takimi, jacy są, bez wartościowania.
Niezwykle ważne jest tworzenie sytuacji sprzyjających integracji, która ma na celu wzajemne poznawanie i przełamywanie barier mentalnych. Łączenie sprawnych z niepełnosprawnymi oznacza tworzenie jednego wspólnego społeczeństwa, w którym burzy się przeszkody separujące ludzi niepełnosprawnych od normalnych relacji z ludźmi zdrowymi.
Integracja ze środowiskiem rówieśniczym jest szansą na prawidłowy rozwój emocjonalno-społeczny dla obu grup. Poprzez wzajemne kontakty dzieci pełnosprawne maja możliwość bezpośredniego poznania mniej sprawnych od siebie kolegów, uczą się współdziałania i odpowiedzialności za drugiego człowieka, tolerancji dla ich ograniczeń, wrażliwości na ich potrzeby. Dzieci niepełnosprawne intelektualnie są mimo swego upośledzenia dobrymi obserwatorami, potrafią naśladować trafne zachowania innych osób. Obcowanie z rówieśnikami dostarcza im wzorców właściwego zachowania, motywuje do podporządkowywania się normom i zasadom obowiązującym we współżyciu z ludźmi, mobilizuje do większej aktywności społecznej. Poprzez wspólne działanie uczą się zgodnego współdziałania w zespole, pokonywania własnych słabości.
Równocześnie należy stworzyć dzieciom takie warunki i taką atmosferę w grupie rówieśniczej, by miały zapewnione poczucie bezpieczeństwa, by mogły realizować własne potrzeby w społeczności pełnosprawnych, by ich własna niepełnosprawność nie przeszkadzała im być szczęśliwymi, by mogli doznawać radości z bycia razem.
Istota integracji tkwi, bowiem w odczuwanej przez niepełnosprawną jednostkę więzi społecznej z innymi ludźmi, w poczuciu przynależności do nich, a także w przeświadczeniu, że jest się przez nich akceptowanym, mimo, że nie zawsze w pełni spełnia się przyjęte w ich społeczności standardy.
Okazją na obustronny rozwój społeczny jest nawiązanie współpracy miedzy szkołą podstawową i placówką specjalną. Wspólna działalność na różnych płaszczyznach: plastycznej, teatralnej, sportowej, technicznej może być okazją do nawiązywania społecznie pożądanych relacji. Współpraca integracyjna szkoły masowej ze szkołą specjalną to wielkie i trudne przedsięwzięcie, wymagające czasu i wysiłku osób wspomagających tworzenie i organizowanie odpowiednich sytuacji społeczno-wychowawczych.
Jako pedagog specjalny, z kilkunastoletnim stażem pracy w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym pragnęłam stworzyć swoim uczniom korzystne warunki do ich rozwoju społecznego, pozwalającego na maksymalne włączanie ich w życie społeczne i kulturalne z jednoczesnym zachowaniem ich prawa do „inności”. Dlatego wspólnie z innymi nauczycielami stworzyliśmy integracyjną grupę teatralną, której członkami są chętni do współpracy uczniowie szkoły specjalnej i szkoły powszechnej. Wykorzystaliśmy naturalną skłonność dzieci do zabawy i w oparciu o nią stworzyliśmy wspólną formę spędzania czasu wolnego przez naszych uczniów. Zabawa w teatr jest bowiem naturalna formą zbliżania się do siebie ludzi poprzez współtworzenie, pracę nad sztuką. W dzieciach tkwi ogromne pragnienie wchodzenia w role. W czasie przygotowywania spektaklu i podczas prób uczniowie, którzy wcześniej mieli problemy emocjonalne, tutaj w naturalny sposób włączają się we wspólne zabawy i podejmują kontakty z rówieśnikami. Zajęcia parateatralne pełnią rolę terapeutyczną, w stosunku do wszystkich dzieci bez względu na posiadany iloraz inteligencji. Dzieci pozbywają się zahamowań, nieśmiałości, zyskują wiarę w siebie i własne możliwości. Dzięki temu wzrasta u nich motywacja do pracy, ambicja, zaangażowanie, rozwijają swoje zainteresowania. W czasie grania swoich ról zapominają o sobie, o swoich problemach i niedoskonałościach, są aktorami. Zajęcia zespołowe w czasie prób wzmacniają więzi z kolegami, wyzwalają poczucie odpowiedzialności za współpartnerów w zespole, integrują. Wspólne działania mają za zadanie kształtowanie właściwego stosunku dzieci zdrowych do rówieśników upośledzonych umysłowo, a jednocześnie podnosić jakość życia i funkcjonowania niepełnosprawnych. Dla dzieci zdrowych jest to okazja do nauki tolerancji, wrażliwości na potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych, a także uczenia się sposobów udzielania im pomocy, wsparcia w pokonywaniu trudności. Jednostki upośledzone mimo swojej niepełnosprawności, chcą przebywać z innymi, cieszą się z naturalnego kontaktu z rówieśnikami, są szczęśliwe. Zdrowe dzieci potrafią organizować odpowiednią zabawę i włączyć swoich niepełnosprawnych kolegów do tej zabawy. To z kolei stawia przed dziećmi upośledzonymi umysłowo wymagania i mobilizuje je do wysiłku. Dla wielu z nich możliwość uczestniczenia we wspólnych zajęciach w środowisku otwartym jest znakomitym bodźcem wyzwalającym zaradność, samodzielność, ambicje i wiele innych umiejętności potrzebnych do życia w społeczeństwie.
Udział w prezentacji spektaklu na scenie daje możliwość uświadomienia sobie przez „aktorów” swojej wartości, podnosi wiarę we własne siły. Chęć pokazania się z jak najlepszej strony powoduje, że starają się dostosować do obowiązujących norm społecznych, podporządkowują się zasadom kulturalnego współdziałania. Pragną dzielić się z innymi swoimi sukcesami, chcą być doceniane , chwalone i nagradzane. Uznanie innych jest dla nich zachętą do dalszej pracy. Występy na scenie integracyjnej grupy teatralnej dają szansę jej uczestnikom na odnoszenie szczególnego sukcesu, którym jest udana integracja. Stworzenie wspólnego przedstawienia i jego prezentacja przed widownią w szerszym środowisku społecznym jest efektem umiejętności nawiązania dobrej współpracy przez uczniów szkoły specjalnej i masowej. Oznacza to, ze możliwe jest tworzenie warunków społecznych, w których burzy się bariery, przeszkody separujące te dwa środowiska.
Spotkania zdrowych i niepełnosprawnych wychowanków od najmłodszych lat służą powstawaniu społecznych podstaw wzajemnej życzliwości. Przebywanie w tej samej grupie sprzyja wzajemnemu poznawaniu się, akceptacji, tolerancji.
Jestem przekonana, że ten kto jako dziecko ma szansę poznania osoby niepełnosprawnej jako partnera w zabawie, ten jako dorosły chętniej nawiąże kontakty z takimi osobami, będzie otwarty na ich potrzeby. Wierzę, że ucząc dzieci radosnej zabawy i współpracy z rówieśnikami, którzy są od nich inni, przyczynimy się do zmniejszenia poczucia osamotnienia, frustracji i izolacji, jakiej dziecko niepełnosprawne często doświadcza w kontaktach ze społeczeństwem.
Opracowała: Barbara Silkowska
Nauczyciel SOSW nr 2 w Lublinie
Literatura: Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych
A.D.Khamisy „ Integracja społeczna- praktyczne próby wdrażania”W-wa 2002
J.L.Serejski; Z.Weigl „Współczesne tendencje integracyjne w wychowaniu
i nauczaniu dzieci ruchowo niepełnosprawnych” Szkoła Specjalna 1990
M.Kościelska „Oblicza upośledzenia” PWN, W-wa 2000
A.Hulek „Postawy społeczne wobec osób z odchyleniami od normy” W-wa 1988
2
Kaaroollcia