poetyka.pdf

I. Ogólna teoria dzieła literackiego

1. Jak rozumiesz poj ħ cie „literacko Ļę tekstu”?

Zespół wła Ļ ciwo Ļ ci swoistych dla literatury pi ħ knej, jako sztuki słowa, pozwalaj Ģ cy odró Ň ni ę

j Ģ od wszelakich innych sposobów u Ň ytkowania j ħ zyka w celach praktycznych, poznawczych,

ekspresywnych czy wychowawczych. Kryteria i wzory literacko Ļ ci nie maj Ģ charakteru

uniwersalnego, lecz s Ģ to historycznie i socjokulturowo zmienne, ich przemiany s Ģ wa Ň nym

elementem procesu historycznoliterackiego.

Najpowszechniejszym wyró Ň nikiem literacko Ļ ci jest funkcja estetyczna dzieła, która

umieszcza je w Ļ wiecie sztuki.

Nast ħ pnym strukturalny charakter budowy, zapewniaj Ģ cy spójno Ļę , kompletno Ļę i

samowystarczalno Ļę .

Wyrazisto Ļę organizacji materiału j ħ zykowego, jak gdyby „nadwy Ň kowa”, uznawana

za j ħ zyk poetycki.

Fikcyjny charakter Ļ wiata przedstawionego.

Oryginalno Ļę kształtu i sensu ich jednorazowo Ļę i niepowtarzalno Ļę na tle tradycji

literackiej.

2. Scharakteryzuj funkcj ħ : poetyck Ģ , ekspresywn Ģ i impresywn Ģ wypowiedzi.

Funkcje to stałe zale Ň no Ļ ci miedzy wypowiedzi Ģ a sytuacj Ģ komunikacyjn Ģ , w której jest ona

formułowana i której jest o Ļ rodkiem. Wyodr ħ bniamy nast ħ puj Ģ ce elementy niezb ħ dne do

porozumiewania si ħ za pomoc Ģ j ħ zyka: nadawca wypowiedzi, jej odbiorca, przedmiot

wypowiedzi, wspólny nadawcy i odbiorcy system j ħ zykowy, kontakt umo Ň liwiaj Ģ cy

porozumienie. Funkcje kształtuj Ģ si ħ w zale Ň no Ļ ci tego, który z wymienionych elementów

staje si ħ czynnikiem dominuj Ģ cym.

F. Ekspresywna orientuje wypowied Ņ na osob ħ nadawcy i przejawia si ħ

uzewn ħ trznieniem jego postaw wobec przedmiotu, w wyra Ň aniu jego uczu ę i stanów

psychicznych (np. w wyznaniu miłosnym).

F. Impresywna to nastawienie wypowiedzi na odbiorc ħ , d ĢŇ enie do oddziaływania na

jego Ļ wiadomo Ļę i wol ħ (np. rozkazy, apele).

Wypowiedzi zdominowane przez nastawienie na własn Ģ budow ħ i na nich skupiaj Ģ ce

uwag ħ odbiory ( np. rym w wierszu, instrumentacja głoskowa) to F. Estetyczna

(poetycka) .

3. Jak rozumiesz poj ħ cie fikcji literackiej, a jak – dokumentu?

Fikcja literacka to wła Ļ ciwo Ļę Ļ wiata przedstawionego polegaj Ģ ca na tym, Ň e jest on tworem

wykreowanym przez autora, zmy Ļ lonym, nie maj Ģ cym pokrycia w rzeczywisto Ļ ci, poddanym

własnej logice i wewn ħ trznym motywacjom. Fikcyjny charakter przysługuje Ļ wiatu bez

wzgl ħ du na to czy jest on realistyczny czy fantastyczny, ale nie przysługuje mu w sposób

równomierny, gdy Ň pewne elementu (np. geografia, historia) czytelnik musi odnie Ļę

bezpo Ļ rednio do swojej wiedzy o Ļ wiecie rzeczywistym.

W uogólnionej definicji dokument ( pó Ņ n. łac. documentum 'dokument' z łac. 'lekcja;

przykład' od doc ƺ re ) to rzeczowe Ļ wiadectwo jakiego Ļ faktu, zaszło Ļ ci, zjawiska lub my Ļ li

ludzkiej, sporz Ģ dzone we wła Ļ ciwej dla danego czasu i miejsca formie. W ró Ň nych

www.fajnologia-polska.blo.pl

okoliczno Ļ ciach poj ħ cie dokumentu mo Ň e ró Ň ni ę si ħ szczegółami interpretacyjnymi np. w

nauce, w bibliotekoznawstwie czy w prawie.

4. Wymie ı i omów wewn Ģ trztekstowe i zewn Ģ trztekstowe instancje odbiorcze.

5. Wymie ı i omów wewn Ģ trztekstowe i zewn Ģ trztekstowe instancje nadawcze.

6. Scharakteryzuj odmiany podmiotu autorskiego w dziele.

7. Omów problematyk ħ czasu w utworze literackim. Wyja Ļ nij pojecie czasu narracji,

czasu zdarze ı i czasu Ļ rodowiska.

– jeden z podstawowych elementów struktury dzieła literackiego, rozmaicie kształtowany w

poszczególnych rodzajach literackich. Dzieło literackie – jak ka Ň dy tekst – charakteryzuje si ħ pewn Ģ

czasow Ģ rozpi ħ to Ļ ci Ģ , b ħ d Ģ c Ģ nast ħ pstwem jego j ħ zykowej natury. W liryce dominuje czas

wypowiadania, stanowi Ģ cy jakby wieczn Ģ tera Ņ niejszo Ļę , w dramacie za Ļ czas bezpo Ļ rednio

przedstawianych scen. Najbardziej skomplikowane s Ģ stosunki czasowe w epice: obok czasu narracji,

niekiedy wyra Ņ nego (np. w utworach w 1. osobie), niekiedy za Ļ zacieranego (np. w pisanej w 3.

osobie powie Ļ ci realistycznej), wyst ħ puje zawsze czas wydarze ı , o których si ħ opowiada (inaczej:

czas Ļ wiata przedstawionego lub czas fabuły). Relacje mi ħ dzy c. wypowiadania a c. wydarze ı bywaj Ģ

rozmaite: od konsekwentnie przestrzeganego dystansu ((-) dystans narratora) do nakładania si ħ i

przenikania. Ł Ģ czy si ħ to z w miar ħ swobodnym operowaniem c., wyra Ň aj Ģ cym si ħ w przechodzeniu

od dobitnie zaznaczonej perspektywy czasowej do zbli Ň e ı , pozwalaj Ģ cych np. uj Ģę dan Ģ scen ħ w

powie Ļ ci tak, jakby przebiegała w tera Ņ niejszo Ļ ci ("na oczach czytelnika"). W lit. dawniejszej d ĢŇ ono

z reguły do przestrzegania chronologii w relacjonowaniu wydarze ı , co zostało radykalnie

zakwestionowane przez literatur ħ XX w. Poszczególne poetyki formułowały w zakresie budowy c.

wyra Ņ ne dyrektywy (np. postulat jedno Ļ ci czasu w klasycznej teorii tragedii). C. w d.l. w pewnych

wypadkach, zwłaszcza w gatunkach fabularnych, odwołuje si ħ do c. historycznego. Rozwi Ģ zania w tej

dziedzinie s Ģ rozmaite: od jedynie aluzyjnego wskazania, w jakiej epoce przebiegaj Ģ zdarzenia, do

okre Ļ lenia momentu dziejowego z kalendarzow Ģ dokładno Ļ ci Ģ (np. 16 czerwca 1904 w Ulissessie J.

Joyce'a). C. w d.l. mo Ň e b Ģ d Ņ stanowi ę swoisty analogon c. fizykalnego (d ĢŇ enie charakterystyczne dla

realizmu), b Ģ d Ņ by ę formowany jako odpowiednik c. subiektywnego. Na kształtowanie c. w d.l.

wpływ maj Ģ cz ħ sto koncepcje c. formułowane przez filozofów (np. Bergsona na W poszukiwaniu

straconego czasu Prousta). C. jest w dziele lit. nie tylko elementem konstrukcyjnym, bywa tak Ň e

przedmiotem refleksji (np. u M. Prousta i T. Manna).

8. Omów problematyk ħ przestrzeni w dziele literackim w kontek Ļ cie budowy Ļ wiata

przedstawionego.

– jeden z podstawowych elementów strukturalnych dzieła lit., rozmaicie kształtowany w ró Ň nych

gatunkach i epokach. Ka Ň dy utwór zawiera zawsze jakie Ļ wyobra Ň enia przestrzenne, gdy Ň wchodz Ģ ce

w obr ħ b Ļ wiata przedstawionego postacie, zdarzenia, sytuacje s Ģ w pewien sposób umiejscowione.

Umiejscowienie to jest b Ģ d Ņ przedmiotem osobnego opisu, b Ģ d Ņ te Ň czytelnik poznaje je po Ļ rednio. W

pewnych segmentach utworów narracyjnych uj ħ cia przestrzenne zyskuj Ģ pozycj ħ dominuj Ģ c Ģ ,

mianowicie wtedy, gdy wybrana scena pokazywana jest w du Ň ym zbli Ň eniu, a wi ħ c zatrzymany został

przepływ powie Ļ ciowego czasu (czas w dziele literackim), najistotniejsze staj Ģ si ħ układy wewn Ģ trz tej

sceny, z reguły wyrazi Ļ cie osadzonej w okre Ļ lonym miejscu (np. scena rozmowy Rozłuckiego i

generała w szpitalu w Urodzie Ň ycia ņ eromskiego); jest to tzw. spacjalizacja formy w powie Ļ ci,

charakterystyczna dla niej od czasu naturalizmu. Gatunkami, które koncentruj Ģ si ħ na przedstawianiu

p., s Ģ zwłaszcza poemat opisowy oraz liryka opisowa; w XX w. interesowali si ħ t Ģ kwesti Ģ szczególnie

twórcy nouveau roman. P. jest przedstawiana rozmaicie: klasycyzm ujmował j Ģ w kategoriach

ogólnych, jej wizj ħ podporz Ģ dkowywał racjonalnie uzasadnionej wiedzy, dany układ przestrzenny

traktował jako realizacj ħ powszechnie obowi Ģ zuj Ģ cych zasad; romantyzm za Ļ (por. Sonety krymskie

Mickiewicza) zmierzał do ujmowania p. w jej konkretno Ļ ci (co si ħ wi Ģ zało m.in. z hasłem kolorytu

www.fajnologia-polska.blo.pl

lokalnego), poprzez pryzmat poznaj Ģ cego j Ģ podmiotu, cz ħ sto podporz Ģ dkowywał j Ģ ekspresji

lirycznej (np. w postaci paralelizmu: układy przestrzenne – emocje bohatera).

P. w d.l. nabiera ró Ň norakich znacze ı metaforycznych (metafora), wyzyskuj Ģ c w tym zakresie

wła Ļ ciwo Ļ ci j ħ zyka, w którym metaforyka przestrzenna gra du ŇĢ rol ħ (np. niskie instynkty, piaski

człowiek, Ļ lepy zaułek) i jest zwykle wyposa Ň ona w sensy moralne i religijne (np. wyobra Ň enia nieba,

przeciwstawienie góra – dół itp.). Te wła Ļ ciwo Ļ ci j ħ zyka s Ģ podejmowane i rozwijane zwłaszcza w

utworach lirycznych; tak np. w wierszu Norwida Idee i Prawda "wysoko Ļę " oznacza nie tylko

przestrze ı fizyczn Ģ , jest tak Ň e symbolem moralnym i religijnym (miejsce sakralne); to dosłowne i

jednocze Ļ nie symboliczne uj ħ cie kategorii przestrzennej stało si ħ podstawowym czynnikiem budowy

utworu. P. nabiera znacze ı symbolicznych tak Ň e w utworach fabularnych, i to nie tylko w

poszczególnych epizodach, ale jako element całej konstrukcji; np. miasto w powie Ļ ci XX w. (F.

Kafka, M. Butor, E. Sábato) staje si ħ symbolicznie traktowan Ģ przestrzeni Ģ zamkni ħ t Ģ , labiryntem,

przez który człowiek jest okre Ļ lony i od którego nie mo Ň e si ħ uwolni ę . W sposób swoisty p.

traktowana jest w micie – opowiadane w nim zdarzenia umieszczone s Ģ w przestrzeni sakralnej;

szczególn Ģ rol ħ odgrywa miejsce ujmowane jako mityczny Ļ rodek Ļ wiata.

9. Scharakteryzuj fabuł ħ dzieła literackiego, jej jednostki i funkcje.

Fabuła (łac. fabula = bajka, opowie Ļę ) układ zdarze ı w Ļ wiecie przedstawionym utworu

epickiego, dramatycznego i filmowego, składaj Ģ cych si ħ na koleje Ň yciowe ukazanych

postaci. Ka Ň de ze zdarze ı tworz Ģ cych f. dzieła pozostaje w okre Ļ lonych zwi Ģ zkach z innymi

zdarzeniami oraz z nadrz ħ dn Ģ cało Ļ ci Ģ , która je wszystkie ogarnia.

Schemat relacji mi ħ dzy elementami f. obejmuje zale Ň no Ļ ci trojakiego rodzaju (przy czym

ró Ň ne typy fabuł zakładaj Ģ rozmaite hierarchie tych zwi Ģ zków):

zwi Ģ zki nast ħ pstwa w czasie (czas fabuły),

zwi Ģ zki przyczynowo-skutkowe,

zwi Ģ zki tworz Ģ ce szereg rozwijaj Ģ cy si ħ w kierunku okre Ļ lonego celu (akcja).

Najmniej skomplikowanym rodzajem jest f. epizodyczna (epizod), w której poszczególne

zdarzenia s Ģ w znacznej mierze usamodzielnione i nie tworz Ģ spoistych szeregów wy Ň szego

rz ħ du. Bardziej zło Ň one przypadki reprezentuj Ģ fabuły, w których zdarzenia układaj Ģ si ħ w

pewne w Ģ tki. Ich liczba i powi Ģ zanie zale ŇĢ od liczby wyst ħ puj Ģ cych postaci i ł Ģ cz Ģ cych je

stosunków. Spójn Ģ f. jednow Ģ tkow Ģ maj Ģ np. z reguły nowela czy tragedia; f. wielow Ģ tkowa

w najbardziej urozmaiconych formach wyst ħ puje w powie Ļ ci. W Ģ tki w obr ħ bie f. układaj Ģ si ħ

najcz ħĻ ciej hierarchicznie ( w Ģ tek główny i podporz Ģ dkowane mu w Ģ tki uboczne ), ale

mog Ģ te Ň narasta ę równolegle i równorz ħ dnie. W rozwini ħ tych układach fabularnych, np. w

powie Ļ ci czy w eposie, obok zdarze ı uszeregowanych w w Ģ tki wyst ħ puj Ģ liczne epizody

charakteryzuj Ģ ce tło (społeczne, obyczajowe, historyczne etc.), na którym rozgrywaj Ģ si ħ

wypadki, a obok zdarze ı rozgrywaj Ģ cych si ħ w czasie bezpo Ļ rednio przedstawionym –

zdarzenia reprezentuj Ģ ce przedfabularn Ģ przeszło Ļę bohaterów (przedakcja) lub ich

pofabularn Ģ przyszło Ļę (poakcja).

Fabuła utworu jest tworem zindywidualizowanym i nierozdzielnie zro Ļ ni ħ tym z danym

sposobem narracyjnej manifestacji (narracja): zmiana sposobu opowiedzenia zmienia j Ģ sam Ģ

w mniejszym lub wi ħ kszym stopniu.

10. Jak rozumiesz poj ħ cie „kompozycji dzieła literackiego” (otwarta i zamkni ħ ta) ?

Budowa Ļ wiata przedstawionego dzieła, powi Ģ zanie i układ współtworz Ģ cych go motywów i

ich zespołów. Czyni ona ze Ļ wiata przedstawionego cało Ļę wewn ħ trznie rozplanowan Ģ i

spójn Ģ i samowystarczaln Ģ , któr Ģ czytelnik mo Ň e my Ļ lowo ogarn Ģę i zrozumie ę . Stanowi

jednocze Ļ nie realizacje schematów kompozycyjnych wła Ļ ciwych całym zbiorom dzieł,

nale ŇĢ cych do danego rodzaju literackiego czy gatunku.

www.fajnologia-polska.blo.pl

Kompozycja otwarta , pojawiła si ħ w romantyzmie; polega na tym, Ň e zwi Ģ zki mi ħ dzy

poszczególnymi składnikami Ļ wiata przedstawionego nie rysuj Ģ si ħ przejrzy Ļ cie, ich

proporcje s Ģ naruszone, poszczególne w Ģ tki nie musz Ģ by ę sko ı czone i zamkni ħ te, natomiast

cało Ļę utworu odznacza si ħ fragmentaryczno Ļ ci Ģ . Tak zbudowane zostały Dziady

drezde ı skie, Kordian. W literaturze europejskiej w utworach L. Sterne’a Podró Ň

sentymentalna i D. Diderota Kubu Ļ Fatalista i jego pan.

Kompozycja zamkni ħ ta , zwarta, sko ı czona, wewn ħ trznie niepodzielna, jak np. w Chłopach

W. Reymonta, Popiołach S. ņ eromskiego, Nad Niemnem E. Orzeszkowej.

II. Stylistyka

1. Podaj odmiany stylistycznych Ļ rodków artystycznych i omów dokładnie dwa z nich.

Fonetyczne – Aliteracja (Rozpocz ħ cie s Ģ siednich wyrazów tymi samymi głoskami),

Onomatopeja(wyraz d Ņ wi ħ kona Ļ ladowczy, np. puk, puk), Eufonia(Przyjemne, harmonijne

brzmienie głosek), Instrumentacja głoskowa, paranomazja

Słowotwórcze(fleksyjne) - Zrosty, Zło Ň enia Neologizm(Wyraz nowoutworzony)

Leksykalne - Synonimy, Homonimy(wyrazy o identycznym brzmieniu a o innym znaczeniu),

Dialektyzmy, Archaizmy(wyrazy które wyszły z u Ň ycia), Makaronizmy, Orientalizmy,

Neologizmy semantyczne, Frazeologizmy, Kolokwializmy, Brutalizmy, Wulgaryzmy

Semantyczne - Epitety, Porównania, Peryfraza(omówienie), Metonimia, Symbol(symbolizm),

Hiperbola(wyolbrzymienie), Synekdota, Alegoria(jest to kojarzenie zwierz Ģ t z lud Ņ mi),

Oksymoron(zestawienie wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu), Metafory, Synestezja,

Animizacja(o Ň ywienie), Personifikacja(uosobienie), Antropomorfizacja, eufemizm

Składniowe - Powtórzenia, Anafora (powtórzenia wyrazu na pocz Ģ tku wersu), Epifora

(Powtórzenia wyrazu na ko ı cu wersu), Refren (regularne powtórzenie), Apostrofa

(bezpo Ļ redni uroczysty zwrot do adresata ), Pytanie retoryczne(nie wymagaj Ģ ce odpowiedzi),

Elipsa (brak jakiego Ļ elementu zdania, np. przecinka, orzeczenia), Antyteza (zestawienie zda ı

przeciwstawnych znaczeniowo), Przerzutnia(Przeniesienie cz ħĻ ci zdania do nast ħ pnego

wersu), Szyk przestawny(Naruszenie naturalnej kolejno Ļ ci wyrazów), Eksklamacja, kontrast.

- Porównanie – zestawienie dwóch przedmiotów lub zjawisk ze wzgl ħ du na jak ĢĻ wspóln Ģ im cech ħ ,

która stanowi podstaw ħ porównania. Odznacza si ħ charakterystyczn Ģ budow Ģ - zespoleniem członów

za pomoc Ģ ł Ģ czników: jak, jako, jakby, jak gdyby, niby, ni to, na kształt, podobnie itp. Wyró Ň nia si ħ

porównania zwykłe, b ħ d Ģ ce utartymi zwi Ģ zkami frazeologicznymi (np. czerwony jak burak, pracowity

jak mrówka, podobni jak dwie krople wody, dr Ň e ę jak li Ļę ), oraz porównania poetyckie, maj Ģ ce

charakter oryginalny, zaskakuj Ģ ce odkryciem niezwykłych podobie ı stw mi ħ dzy odległymi

przedmiotami lub zjawiskami, np.

Ach, te dni jak zwierz ħ ta mrucz Ģ c,

Jak ro Ļ liny s Ģ – coraz młodsza.

(K. K. Baczy ı ski „Pioseneczka”)

Oprócz porówna ı prostych, zawieraj Ģ cych dwa lub trzy wyrazy, spotyka si ħ konstrukcje bardziej

rozbudowane, tzw. porównania homeryckie (s Ģ one cz ħ ste w „Iliadzie” i „Odysei”). Ich drugi człon

stanowi rozwini ħ ty opis lub obraz poetycki.

- Apostrofa – bezpo Ļ redni zwrot do adresata utrzymany w uroczystym, podniosłym tonie (zazwyczaj

w formie wykrzyknienia), np.:

„O długo modłom naszym b ħ d Ģ cy na celu,

Znowu Ň do nas koronny znidziesz Lelewelu”.

2. Wymie ı teorie metafory i mów dokładnie jedn Ģ z nich.

www.fajnologia-polska.blo.pl

– wyra Ň enie, w którego obr ħ bie nast ħ puje zamierzona przemiana znacze ı składaj Ģ cych si ħ na nie słów.

Nowe, zmienione znaczenie, zwane metaforycznym, kształtuje si ħ zawsze na fundamencie znacze ı

dotychczasowych pod presj Ģ szczególnych okoliczno Ļ ci u Ň ycia, np. niezwykłej referencji, a zwłaszcza

niezwykłego kontekstu słownego, wprowadzaj Ģ cego składniowe zale Ň no Ļ ci mi ħ dzy wyrazami dot Ģ d w

takich zespoleniach nie wyst ħ puj Ģ cymi. Zale Ň na od kontekstu plastyczno Ļę znaczeniowa wyrazów,

która umo Ň liwia tworzenie metafor, jest ogóln Ģ wła Ļ ciwo Ļ ci Ģ j ħ zyka gwarantuj Ģ c Ģ jego semantyczn Ģ

zdolno Ļę do obsługiwania niesko ı czonej liczby rozmaitych i zmieniaj Ģ cych si ħ sytuacji (polisemia).

Dlatego te Ň m. pojawiaj Ģ si ħ w ró Ň nych rodzajach wypowiedzi, cho ę uwa Ň ane s Ģ powszechnie za

szczególne znami ħ j ħ zyka poetyckiego.

M. poetycka ró Ň ni si ħ od m. potocznej , zwanej te Ň j ħ zykow Ģ , nie tyle okoliczno Ļ ciami u Ň ycia

czy zasadami budowy, ile stopniem konwencjonalno Ļ ci. M. potoczne, jak np. bieg wydarze ı ,

Ņ ródło dochodów, rachunek sumienia, gor Ģ cy spór i in. – s Ģ wielokro ę powtarzanymi, utartymi

w obyczaju j ħ zykowym zestawieniami słownymi; ich znaczenia zostały na tyle przyswojone,

Ň e rozumiane s Ģ automatycznie, bez konieczno Ļ ci uzasadnie ı i odwoła ı do niemetaforycznych

znacze ı składaj Ģ cych si ħ na nie wyrazów. Natomiast m. poetyckie powstaj Ģ jako rezultat

indywidualnej odkrywczo Ļ ci i sztuki j ħ zykowej, maj Ģ zaskakiwa ę , zastanawia ę czy zachwyca ę

odbiorc ħ , stanowi ę dla ı wymagaj Ģ c Ģ rozwi Ģ zania zagadk ħ , wysławia ę nieznane sensy,

tworzy ę nowe wyobra Ň enia oraz wskazywa ę ukryte powinowactwa zarówno w Ļ wiecie, jak i

w mowie. Granice mi ħ dzy m. poetyck Ģ a potoczn Ģ s Ģ płynne. M. poetyckie nie zjawiaj Ģ si ħ

wył Ģ cznie w poezji, ale jako produkty anonimowej twórczo Ļ ci lingwistycznej rodz Ģ si ħ tak Ň e

w mowie potocznej, np. w ulicznych czy Ň argonowych powiedzonkach i w aktualnych

dowcipach. Z kolei m. wyst ħ puj Ģ ce w utworach poetyckich mog Ģ mie ę charakter z dawna

potoczny lub by ę pozbawionymi pierwiastka twórczego banalnymi poetyzmami. Odkrywcze

w swoim czasie m. poetyckie mog Ģ traci ę to nacechowanie; automatyzuj Ģ c si ħ w

powszechnym obiegu, w rezultacie zasilaj Ģ frazeologiczny repertuar j ħ zyka

Substytucyjna teoria m . utrwalona została przez dziedzictwo klasycznej retoryki i poetyki.

W my Ļ l jej zało Ň e ı m. jest celow Ģ dewiacj Ģ , artystycznym odst ħ pstwem od j ħ zykowej

naturalno Ļ ci i wprowadzona zostaje do wypowiedzi w drodze substytucji zamiast zwykłego

okre Ļ lenia niemetaforycznego. Interpretacje m. wymaga zrekonstruowania wła Ļ ciwego,

prozaicznego ekwiwalentu dla całej m. lub dla którego Ļ z jej składników oraz okre Ļ lenia

zasady ich wymiany. Na gruncie uzasadnie ı substytucyjnych zbudował sw Ģ epokow Ģ teori ħ

m. Arystoteles: "Metafora jest to przeniesienie nazwy jednej rzeczy na inn Ģ : z rodzaju na

gatunek, z gatunku na rodzaj, z jednego gatunku na inny, lub te Ň przeniesienie nazwy z jakiej Ļ

rzeczy na inn Ģ na podstawie analogii" (Poetyka, tłum. H. Podbielski). Analogie rozumie

Arystoteles jako rodzaj odniesie ı proporcjonalnych: "czara pozostaje w takim stosunku do

Dionizosa, jak tarcza do Aresa. Czar ħ mo Ň na wi ħ c nazwa ę tarcz Ģ Dionizosa, a tarcz ħ – czar Ģ

Aresa".

Równie Ň Kwintylian klasyfikował m. ze wzgl ħ du na to, czego s Ģ zast ħ pnikami, przy czym

operacje substytucyjne porz Ģ dkował w obr ħ bie kategorii Ň ywotno Ļ ci i nie Ň ywotno Ļ ci.

Wyró Ň nił on cztery rodzaje m., utworzone przez zamian ħ : 1. nazwy jakiej Ļ istoty Ň yj Ģ cej na

nazw ħ innej Ň yj Ģ cej; 2. nazwy istoty Ň yj Ģ cej na nazw ħ rzeczy nieo Ň ywionej; 3. nazwy rzeczy

nieo Ň ywionej na nazw ħ innej nieo Ň ywionej; 4. nazwy rzeczy nieo Ň ywionej na nazw ħ istoty

Ň yj Ģ cej.

Interakcyjna teoria m., za któr Ģ opowiedział si ħ M. Black widz Ģ c swego poprzednika w I. A.

Richardsie, odrzuca jako niewystarczaj Ģ ce lub myl Ģ ce obja Ļ nienia porównaniowe, a zwłaszcza

substytucyjne. Traktuje ona wyra Ň enia metaforyczne jako obszar współoddziaływania dwóch

przynajmniej dziedzin, z których jedna – główna w tym wyra Ň eniu – zostaje przedstawiona i

przekształcona przez system "implikacji skojarzeniowych" typowych dla drugiej,

pomocniczej. Zakres owych implikacji nie jest z góry ograniczony i znacznie wykracza poza

reguł ħ podobie ı stwa. Zale Ň nie od tego, w jakich kategoriach uj ħ te zostan Ģ zestawione w m.

dziedziny, np. jako układy przedmiotowe, rodzaje my Ļ li, prze Ň y ę czy wyobra Ň e ı , kompozycje

obrazowe, konstrukcje poj ħ ciowe czy kompleksy znaczeniowe – teoria interakcyjna mo Ň e

prezentowa ę ró Ň ne orientacje: obiektywizuj Ģ co-realistyczne, psychologiczne, tematologiczne

(tematyczna krytyka), semantyczno-logiczne, semantyczno-lingwistyczne itd. Nowoczesne

uj ħ cia traktuj Ģ m. przede wszystkim jako konstrukcj ħ j ħ zykow Ģ . Dla jej opisu aplikuj Ģ

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: