RYM
W potocznym odczuciu rytm jest obok rytmu zasadniczym elementem strukturalnym wiersza i dlatego czytelnicy zazwyczaj przywiązują do niego dużo uwagi. Dominujący jest pogląd, że słowo to pochodzi od staroniemieckiego „rim”, oznaczającego liczbę, który to termin zaniknał już w IX wieku. Poezja Greków i Rzymian obywała się bez rymowania, nie ulega więc w3ątpliwości średniowieczne pochodzenie owego wyrazu. W tej epoce przez termin: rym rozumiano wiersz rytmiczny, taki którego jedną z cech strukturalnych było umieszczanie w klauzuli głosek współdźwięcznych, w przeciwieństwie do wiersza antycznego, iloczasowego. Początkowo więc rym oznaczał to samo, co wiersz, ale używano też tego terminu dla określenia współdźwięczności w klauzuli wersu.
W dzisiejszym rozumieniu tego wyrazu rym stanowi tożsamość brzmieniową, licząc od ostatniej akcentowanej samogłoski, co najmniej dwóch członów wypowiedzi, zarówno w prozie, jak i wierszu. Jego podstawową funkcją jest uwydatnianie i rozgraniczanie wersów. Posiada tez duże znaczenie instrumentacyjne, rytmizujące i stylistyczne.
Odrębnym zjawiskiem jest występowanie rytmu w prozie. W starożytności był ona uważany za jeden z ważnych chwytów retorycznych – cel – podkreślenie paralelizmu wypowiedzi. Średniowiecze nie tylko przejmuje te zasady, ale rozszerza zakres stosowania ich w prozie, a także przenosząc je do wiersza (wiersz intonacyjno zdaniowy).
Rym ułatwiał zapamiętanie tekstu, co zdecydowało o częstym jego występowaniu w różnego rodzaju przepisach, traktatach itp. Poza średniowieczem i retoryczną prozą odrodzenia, a nawet baroku, rym w prozie polskiej występuje bardzo rzadko.
Rym jest faworyzowany jako ozdoba stylistyczna w twórczości ludowej, najbardziej uwidacznia się to w ludowych przysłowiach: Cz – ym ch – ata bog – ata, t – ym r – ada. Zadziwia natomiast stosunkowo częsty brak rymu w pieśni ludowej.
Najbardziej znaną cechą rymu jest jej funkcja instrumentacyjna – nasycenie utworu eufonią dźwiękową.
O nasyceniu rymami decyduje nie tylko ich ilość, ale i sąsiedztwo.
Rymy ze względu na układ rymów:
· parzyste/ sąsiadujące – AABB
· krzyżowe – ABAB
· okalające – ABBA
· wewnętrzne – obejmujące wyrazy wewnątrz jednego wersu ( możliwości stosowania rymów wewnętrznych jest bardzo dużo, jednak aby były one zauważalne, w ich układzie powinna zachodzić jakas prawidłowość).
· zewnętrzne – obejmujące wyrazy zewnętrzne jednego wersu
Rymy pod względem eufonicznym:
· rym ścisły – tożsamość brzmieniowa wygłosu wyrazów, począwszy od ostatniej akcentowanej samogłoski. br – oni// jabł – oni)
· rym bogaty – wykracza poza samogłoske akcentowaną i obejmuje co najmniej całą sylabę (gar – steczka// mia – steczka)
· rym ubogi – tożsamość tylko samogłoski akcentowanej (m – u// bz – u)
· rym przybliżony (słabszy od dokładnych) – jego istotą jest nie tożsamość brzmieniowa, lecz podobieństwo dźwiękowe (p – isał// koł – sał). Pełnoprawność uzyskał dopiero w XX wieku, ponieważ jest to rym nowy w poezji polskiej, jego atrakcyjność jest bardzo duża). Rym przybliżony można uznac za przejście do:
· asonansu – tożsamość samogłosek, spółgłoski się różnią
· konsonans – identyczność spółgłosek i zróżnicowanie samogłosek (mało zauważalne, ponieważ zgodność spółgłosek bywa przesłaniana przez różnicę samogłosek, zwłaszcza akcentowanych).
Szczególne znaczenie rymu w wierszu polega przede wszystkim na organizowaniu rytmu.
Poza średniowieczem i jego echami w czasach odrodzenia, a także rzadko w twórczości ludowej, w polskiej poezji nie występuje rymowanie wyrazów różnoakcentowych. Od Kochanowskiego ustala się zasada zgodności rytmicznej rymu, rymu jednego rodzaju. Jest to rym żeński (paroksytoniczny – akcent na przedostaniej sylabie). Dla klasycystów był jednymy dopuszczalnym rodzajem rymu.
Rym męski (oksytoniczny) – z akcentem na ostatniej sylabie; jest dość ostry, dynamiczny, urywa gwałtownie klauzule wersu. Od czasu romantyzmu polskiego zwycięstwo rymu męskiego jest pełne.
Rym dyktaliczny lub proparoksytoniczny – akcent na trzecią sylabę; pojawia się on u nas niezmiernie rzadko.
Rymy ze względu na znaczenie stylistyczne i kompozycyjne:
· rymy banalne – powtarzające, utrwalone w świadomości odbiorców , np. wiosna – radosna
· rym tautologiczny – słońca/ słońca
· rymy gramatyczne (częstochowskie) – negatywnie oceniane – powtarzają się końcówki czasowników, rzeczowników, przymiotników np. biegał/ ostrzegał; zdrową / zamkową. Wywodzi się z tradycji odpustowo – jarmarcznej. Wraz ze średniowieczną pieśnią religijną rymy te przeniknęły do ludu, a ponieważ pieśni te śpiewali wędrowni żebracy na odpustach, dlatego szybko rozprzestrzeniły się i wedle ich wzoru zaczęto układać nowe pieśni.
· Rymy wyszukane – zaskakujące zestawieni pojęć, dobór rzadkich wyrazów
· Rymy składane – co najmniej jeden człon składa się z dwu zestrojów akcentowych
· Rymy łamane – odpowiednik rymowy znajduje się w środku wyrazu, a jego końcowa częśc zostaje przeniesiona do następnego wersu
Rozmieniony