ZAGADNIENIA!
1. Podstawowe pojęcia: myśl polityczno-prawna; doktryny polityczno-prawne; polityka; władza; wpływ; prawo, prawo natury, prawo pozytywne, prawo zwyczajowe; państwo.
2. Cechy epok i ich myśli politycznej: antyczna Grecja i Rzym; Średniowiecze; Renesans; wiek XVII; Oświecenie.
3. Mezopotamia: początki refleksji polityczno-prawnej; teokracja, hierokracja, charyzma, idea monarchii (bale), deifikacja, „kodeksy”, eudajmonizm.
4. Grecja:
o periodyzacja rozwoju myśli.
o jońska filozofia przyrody: ogólne cechy; Heraklit z Efezu (wariabilizm, dialektyka, determinizm); pitagorejczycy; Demokryt z Abdery (materializm, relacja człowiek – polis, prawo, rządzenie).
o sofistyka (ogólne cechy) i sofiści (bez nurtu retoryczno-nihilistycznego)
o Sokrates.
o Platon: idealizm; polis jako człowiek w dużej skali (sprawiedliwość, inne cnoty, części duszy); modele idealne i ewolucja poglądów Platona; cel polis; „Politea” (tęsknota za wspólnotami trybalnymi; sofokracja, koncepcja organiczna, edukacja, teoria przewrotów, ewolucja ustrojów); „Prawa”.
o Arystoteles: realizm; sprawiedliwość; związki etyka – polityka; punkt wyjścia (człowiek, rodzina, niewolnictwo, rozkaz); polis (pojęcie, geneza, cel, ustroje, teoria przewrotów); model polis idealnej; wkład.
o Hellenizm (ogólnie), stoicyzm.
5. Rzym: stoicyzm i Cyceron: hierarchia wspólnot, respublica, ustrój, elementy prawno-naturalne.
6. Aureliusz Augustyn: teocentryzm; własność, niewolnictwo; respublica (definicja, geneza); władza; relacja władza świecka - spirytualna; hierarchia prawa.
7. Myśl imperialna Bizancjum: cezaropapizm (isapostolos), teokracja i absolutyzm (basileus autocrator), prawodawstwo (nomos empsychos).
8. Arabowie średniowieczni: Mahomet i nowa religia; związki polityka – religia; teokracja; poglądy na temat kalifatu (podział islamu); prawo (szaria i źródła prawa).
9. „Rewolucja” XI/XII w.; szkoła z Chartres („rehabilitacja” doczesności i nowe pojęcie Boga); Jan z Salisbury: „Policraticus”, organiczna koncepcja wspólnoty świeckiej (corpus mysticum reipublicae), władca, tyranobójstwo.
10. Tomasz z Akwinu: adaptacja Arystotelesa; gradualizm; własność i poglądy społeczne; respublica (pojęcie, geneza, funkcje, ustrój); władza (Bóg jako causa ramota, tyrania); relacja władza świecka-Kościół; prawo (hierarchia i ujęcie dynamiczne).
11. N. Machiavelli: realizm polityczny (ogólnie i u Machiavellego), przejściowa dyktatura i docelowa republika; naród „wolny” a naród „zepsuty”, polityka a religia i moralność, pojęcie lo stato.
12. J. Bodin: suwerenność i ujęcie podmiotowo-subiektywizujące władzy politycznej; suweren i wykonywanie suwerenności, państwo (respublica), prawo.
13. A. Frycz-Modrzewski: radykalizm (poglądy społeczne i religijne), państwo i jego ideał, prawo (hierarchia), sprawiedliwość.
14. H. Grocjusz: prawo natury, uprawnienia naturalne i prawo podmiotowe, umowa społeczna, państwo i władza.
15. T. Hobbes: człowiek, stan natury, umowa społeczna, prawo natury i uprawnienie naturalne, Lewiatan, władza, suweren.
16. J. Locke: wolność, prawo natury i uprawnienie naturalne, stan natury, umowa społeczna, relacja państwo – kościół i tolerancja.
17. K. Monteskiusz: empiryzm, duch praw, liberalizm arystokratyczny, prawo, ustrój (zasada i natura), wolność (jako dobro i przedmiot ochrony), środki ochrony wolności (podział władz, ciała pośredniczące, moralność i obyczaje).
18. J.J. Rousseau: prawo natury, stan natury, geneza państwa, umowa społeczna, wola powszechna.
19. Rewolucja amerykańska: federaliści (obawa przed mob rule; implied powers – kompetencje dorozumiane) i antyfederaliści oraz ich zaplecze społeczne; podstawy ustrojowe (deklaracja praw, umowa społeczna, suwerenność ludu, podział władz, republka federalna).
20. Rewolucja francuska: Deklaracja Praw, konstytucja z 1791 r., żyrondyści, jakobini, bonapartyzm.
21. Polskie Oświecenie. S. Staszic: empiryzm, ewolucjonizm, determinizm i „ciemiężycielstwo”, własność i dzierż, cztery ujęcia prawa natury, naczelne kwestie (naród i kwestia agrarna), związki reformy społeczne (szlachta, chłopi) – reformy gospodarcze, krytyka feudalizmu i absolutyzmu.
PODSTAWOWE POJĘCIA
Idea – pojedyncza myśl, koncepcja. pogląd na małą część rzeczywistości.
Ideologia uzasadnia działania polityczne, zawiera cele i wartości.
Doktryna – bardziej konkretna niż ideologia, dotyczy konkretnych aspektów.
Program polityczny – gotowy plan działania.
Polityka – całokształt spraw PUBLICZNYCH (nie „państwowych”), termin pochodzi od greckiego polis. Według Arystotelesa oznaczał wiedzę o polis, całokształt spraw polis (przy czym wiedza ta obejmowała aspekt teoretyczny tj. płaszczyzna deskryptywna – „jak jest” i normatywna – „jak być powinno” oraz praktyczny – „jak rządzić”) . Obecnie – nauka o relacjach władzy i wpływu pomiędzy wielkimi grupami społecznymi (aspekt teoretyczny oddzielony od praktycznego).
Wielkie grupy społeczne – np. naród, partia polityczna, związek wyznaniowy – MUSI istnieć jakaś cecha wspólna!
Władza – skuteczne oddziaływanie, stosunek społeczny, który zachodzi między nierównorzędnymi podmiotami – stosunek asymetryczny i sformalizowany (sformalizowane działanie). Podmiotowość podmiotu podporządkowanego jest określana przez podmiot władzy.
· Legitymowana wolą – zgoda podporządkowanych
· Rządzą najsilniejsi – wyrabianie ideologii
Wpływ – odwrotnie skierowane działanie – osoby, która nie ma władzy – podmiotu podporządkowanego (możliwość kształtowania podmiotowości), na podmiot, który tę władzę posiada. Niesformalizowane działanie
władza
Podmiot władzy Podmiot podporządkowany
wpływ [zakres podporządkowania 0% - 100%]
podporządkowanie absolutne PODMIOT = PRZEDMIOT władzy
Prawo – zbiór norm, uporządkowanych w hierarchiczny system, prawidłowo uchwalonych; regulujących stosunki społeczne w danym miejscu i czasie. Prawo reguluje sferę zewnętrzną jednostki.
- prawo pozytywne – obiektywne, wynik intencjonalnej działalności człowieka = prawo pisane
- prawo naturalne – subiektywne, podmiotowe, uprawnienia wynikające z godności człowieka, z faktu bycia człowiekiem (ale! godność nie tylko jest źródłem uprawnień! rodzi także obowiązki!) w razie konfliktu ma pierwszeństwo nad prawem pozytywnym.
„KODEKS NATURY” – zespół norm obowiązujących, powszechnie akceptowanych, obowiązujących bez intencji człowieka i niezależnie od jego woli)
Źródła prawa natury:
1. godność człowieka
2. rozum
3. natura ludzka
4. BÓG - religia
Prawo zwyczajowe – nie jest tworem intencjonalnym, powstaje niezależnie od świadomości człowieka, ale bierze się z ogólnej świadomości potrzeby uregulowania danej kwestii (opinio iuris neccessitatis) oraz z praktyki.
Doktryny polityczno-prawne –dyscyplina nauk społecznych; stanowią sprzężenie zwrotne między myślą, a faktem. Zajmują się tym co nie zawsze jest racjonalne, naukowe i zupełne – badaniem czyja myśl była doniosła. Zajmuje się tym co uwikłane w rzeczywistość.
Subiektywny charakter – czyjaś myśl wyraża stosunek do problemu, koncept, może być postulatywna.
Państwo – fakt socjologiczny, którego wyników możemy dotknąć. Istnieje od XIII, a na pewno XV wieku.
Definicja i teoria państwa – przypada na wiek XV/XVI – wówczas ludzie uświadomili sobie to w czym żyją. Od tej pory to co było faktem socjologicznym – zaistniało na płaszczyźnie pojęciowej – zwiększyła się użyteczność (programy partii głoszące ideologię państwa narodowego).
ELEMENTY PAŃSTWA według JELLINKA (XIX wiek):
1. terytorium
2. ludzie
3. władza zwierzchnia
Myśl polityczną utożsamiać można z konstytucją intelektualną.
Państwo wykształciło się by ułatwić ludziom przetrwanie i zapobieganie konfliktów również wewnątrz grupy (zmniejszenie ilości walk). Zasady te opierały się na autorytecie starszyzny plemiennej (doświadczenie, umiejętności organizowania wspólnych działań obronnych i gospodarczych, magiczne właściwości manipulowania siłami przyrody).
Wpływ miał proces przejścia do hodowli i rolnictwa jako dominującego typu zajęć ludzi. Z właśnie tych gałęzi wyrosły największe cywilizacje: Mezopotamii, Egiptu, Chin, Indii i Grecji.
MEZOPOTAMIA
- „międzyrzecze” – dzisiejszy obszar Iraku i Kuwejtu
- kolebka idei państwa, stworzyli zespół idei – argument uzasadniający władzę jednych i podporządkowanie drugich,
- powiązanie władzy i religii – refleksje egzystencjalne i polityczne są najstarszymi refleksjami ludzkości
- lista ME – Sumerowie – lista 100 najważniejszych elementów kultury sumeryjskiej, a wśród nich panowanie, korona, władza…
Wspólnota – jest warunkiem przetrwania, ludzie nie są samowystarczalni, czują potrzebę życia w grupie, pierwsze koncepcje zakładały utrzymanie wspólnoty i uzasadniały istnienie czynnika regulacyjnego, bez którego wspólnota nie istniałaby.
Wspólnota nie istniałaby bez jakichkolwiek regulacji, bo:
1. jesteśmy różni i porozumienie jest bardzo trudne
2. ludzie mają rozbieżne cele i oczekiwania
3. wspólne cele zbliżają, ale do tego potrzeba czynnika regulacyjnego
Refleksje egzystencjalne (po co? skąd jesteśmy?)
- bogowie stworzyli ludzkość, bo nie chcieli pracować, a ktoś musiał na nich pracować =)
- istotą człowieczeństwa jest więc ciężka praca
- bogowie mieli „swoje miasta” i „swoich ludzi”
TEOKRACJA – „rządy boga”, legitymizacja władzy czynnikiem boskim, metafizycznym.
Władcą jest BÓG – ziemskim władcą jest NAMIESTNIK
konstrukcja namiestnictwa teokratycznego
HIEROKRACJA – rządy kapłanów, dosł. „rządy świętych”
BALE
-koncepcja mezopotamska z czasem podlegała laicyzacji
-władcami początkowo byli kapłani – hierokracja – potem namiestnikiem zostawała osoba świecka
-REWOLUCJA! – konstrukcja świeckiego namiestnictwa – BALE
-co decydowało o wyborze na namiestnika? – „CHARYZMA” = „ŁASKA”
-charyzmę ma ten, kto realizuje się społecznie i osiąga sukcesy, klęska = utrata łaski bożej = utrata władzy (i głowy)
-z momentem pojawienia się świeckich rządów monokratycznych pojawiła się instytucja władcy, której nikt nie podważał – spory dotyczyły już tylko osoby władcy
-„bóg wybiera jednego” – idea „monarchii” wiąże się z konstrukcją namiestnictwa teokratycznego
DEIFIKACJA a SAKRALIZACJA
-deifikacja – przypisanie boskich cech – nie zachodziło w Mezopotamii
-sakralizacja – uświęcenie władzy = DINGIR – nie pochodzący z tego świata, ktoś pomiędzy bogiem a człowiekiem
EUDAJMONIZM – pojęcie z zakresu etyki, głoszące, że szczęście jest najwyższą wartością i celem życia ludzkiego. Koncentruje się na tym co jest „tu i teraz” – czyli na doczesnym losie mieszkańców Mezopotamii = „władza opiekuńcza”
Panujący przekonywał, że szczęście poddanych jest przedmiotem zainteresowania władzy. Hasło sprawiedliwości społecznej – „aby słaby nie był krzywdzony” (przy czym za słabych uznawano wdowy i sieroty xD) – w praktyce pozwalało to utrzymać władzę.
PRAWO
-czy tworzono prawo? – BRAK idei prawa
-ludzie nie wierzyli, że mogą tworzyć (także i prawo) - kreacja była domeną bogów
- człowiek = powielacz
-BÓG -> PRAWO -> namiestnik -> lud
- „Kodeks Hammurabiego” – jest to jedynie zestawienie orzeczeń sądów monarszych – zbiór precedensów, „ściąga dla sędziego”, modyfikacja prawa zwyczajowego
GRECJA
1) Periodyzacja :
VIII w. p.n.e. – HOMER
· Przedstawiciele tego okresu m.in. : Homer, Hezjod.
· Polis jeszcze nie istniała.
VII –VI w. p.n.e. – 7 MĘDRCÓW
· m.in. Solon
· W tym okresie zebrano praktyczne zasady rządzenia np. : wolność, równość, władza jako reprezentant woli ogółu
VII-VI (V) w. p.n.e. – JOŃSKA FILOZOFIA PRZYRODY
· Pierwsza filozofia jako system
· najważniejsze założenie : człowiek jest częścią przyrody
V-IV w. p.n.e. – OŚWIECENIE
· Sofiści, Sokrates, Platon, Arystoteles
Poł. IV w. p.n.e. – HELLENIZM
· Nastąpiło przekształcenie myśli greckiej.
2) Myśl grecka – cechy charakterystyczne :
· Intelektualizm – rozum jest narzędziem poznania, poznanie i porządkowanie świata poprzez umysł. Mądrość (sofia) jako doświadczenie, zdolność rozwiązywania problemów. Poznanie źródeł wiedzy + praktyka. Intelektualizm w ujęciu praktycznym.
EPISTEME – wiedza, nauka – nie tylko mądrość, ale też wiedza praktyczna dot. zagadnień polityczno-prawnych
· Obiektywizm – postrzeganie rzeczywistości niejako z zewnątrz, a nie przez pryzmat jednostki
· Uniwersalizm – jednostka nie może istnieć poza wspólnotą
· Finityzm – wszystko jest skończone, ma swój koniec. To co jest nieskończone jest niepoznawalne.
· Ekskluzywizm – Grecy uważali swoje osiągnięcia za najlepsze, doskonalsze od dzieł innych.
Bywały pewne wyjątki od ww. cech. Np. u sofistów występował indywidualizm.
JOŃSKA FILOZOFIA PRZYRODY
cechy ogólne :
1) koncepcje JFP mają na celu wyjaśnienie istoty i źródeł otaczającego nas świata- kosmosu
2) poszukiwanie prematerii- ogień, woda, powietrze itd
3) ...
katybekier