krol-edyp_2.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

SOFOKLES

Król Edyp

ł.  

WSTĘP [KAZIMIERZA MORAWSKIEGO]

.     

Lajos, król Teb i mąż Jokasty, otrzymał był groźną wróżbę, że zginie

z rąk własnego syna. Gdy mu więc syn ten się naroǳił, oddał on go niewol-

nikowi i kazał wynieść w pobliskie góry Kiteronu. Przebito ǳiecięciu kostki,

jak ǳiś jeszcze zabitej zwierzynie przebĳa się skoki, a przeciągnąwszy przez

rany w stopach sznur, uniósł go powolny rozkazom pana pachołek w ǳi-

kie ustronie. Zdjęty jednak litością nie porzucił on tam ǳiecka na śmierć

głodową czy też łup ǳikich zwierząt, lecz oddał je znajomemu pasterzowi

z Koryntu, który na tych samych polanach górskich pasał swoje bydło. Ten

znów powierzył nieszczęśliwe pacholę bezǳietnym panom Koryntu, królo-

wi Polybosowi i jego małżonce Meropie. Tutaj tedy wzrastał młoǳieniec,

nazwany Edyp , czyli dosłownie r , od blizn, które widniały

na jego zranionych niegdyś stopach.

Spęǳił on pierwsze lata szczęśliwe w błogiej nieświadomości, że nie był

właściwie synem przybranych tych roǳiców. Nierozważne jednak słowo to-

warzysza wzbuǳiło w nim pewne niepokoje, których nie umiał stłumić;

postanowił tedy w Delfach od Apollina dowieǳieć się prawdy. Bóg jed-

nak, zamiast pożądanego światła, dał mu straszną odpowiedź, że własnego

ojca zamorduje, pojmie za żonę własną matkę i spłoǳi z nią nieszczęsne po-

kolenie. Aby uniknąć tej grozy, opuścił tedy Edyp Korynt, gǳie pozostali

jego mniemani roǳice, i samowolnie puścił się na wędrówkę przez Focydę.

W tym samym zaś czasie król tebański Lajos wybrał się był w podróż do

wyroczni delﬁckiej. Przypadek zrząǳił, że w ciasnym wąwozie poczet kró-

la spotkał się z młoǳieńczym pielgrzymem. Przy wymĳaniu się doszło do

zwady i bójki, która zakończyła się krwawo. Młody Edyp zabił Lajosa i jego

towarzyszy, z wyjątkiem jednego, który wrócił do Teb i aby zakryć się tutaj

przed hańbą i zarzutem tchórzostwa, rozsiewał wieść, iż król zginął z rąk

rozbójników.

Edyp tymczasem, pielgrzymując dalej, przybył do stolicy tebańskiej. Tu-

taj sprawował po śmierci Lajosa rządy Kreon, brat królowej Jokasty. Ale

miasto jęczało pod obuchem srogiego nieszczęścia; bóstwo bowiem zagnie-

wane, podobno Hera, nasłało tu jakiegoś potwora, który porywał i uśmiercał

tebańskich młoǳieńców. Potwór ten o twarzy luǳkiej, ciele i szponach lwa

skrzydlatego, nazywał się , czyli zmorą albo „dławicielką”. Dłuższy

czas oczekiwano już tam zbawcy, który by gród od tej plagi wyzwolił; nagle

pojawił się nieznany przybysz z obczyzny, Edyp, i zwalczył groźnego potwo-

ra. W nagrodę miasto oddało mu rękę królowej Jokasty. — Jest to mo-

tyw częsty w baśniach wszystkich wieków i narodów, opowiadających chęt-

nie o rycerzach, którzy przez czyn waleczny, zwycięskie pokonanie ǳikiego

zwierza czy też ǳiwoląga zdobywają sobie rękę księżniczek czy królewien.

Później baśń ta została przetworzona i Sﬁnks stawiał śmiałkom zagadki, od

których rozwiązania zależało ich życie. Edyp według tych opowieści odgadł

rzekomo, że zagadka o istocie, która z rana na czterech nogach choǳi, w po-

łudnie na dwóch, a na trzech pod wieczór, odnosi się do człowieka i jego

żywota; po czym Sﬁnks, uznawszy się za pokonanego, rzucił się sam w prze-

paść ze skały, z której dotąd groził miastu i gnębił jego mieszkańców.

ǲielny przybłęda objął więc rządy w Tebach i pojął Jokastę za małżonkę.

Jako ǳieci z kazirodczego tego związku nazywa poezja znane postaci Eteokla

i Polinika, Antygonę i Ismenę. Po pewnym czasie zaczyna się atoli prawda

i groza położenia na wierzch wybĳać. Edyp sam usiłuje ją odkryć i wyśleǳić.

Kiedy zaś łuski z oczu mu spadły, targa się on na wzrok swój, a oślepiony

znosi teraz różne cierpienia, czy to w ciemnicy więzienia, czy, według innego

podania, na tułaczce.

 Król Edyp



Dojrzeliśmy pewne rysy baśni ludowej w tej opowieści; na dnie jednak

tego mitu o Edypie leżała jakaś wiara w bóstwo ziemne, które z matki ziemi

zroǳone, jak każdy jej płód, następnie znów się z nią łączy i żeni, ciągle

więc się odnawia i usuwa przeszłość, t. j. dawny rok, czyli własnego ojca. To

ziemskie bóstwo morduje więc corocznie swego roǳica i poślubia własną

matkę. — Fantazja Greków zmieniła z czasem matkę-ziemię w śmiertelną

kobietę, a jej syna-małżonka w króla i bohatera, ubierając ich losy w tysiączne

barwy i różnorodne zdarzenia. Wielka groza osiadła odtąd na całym tym

podaniu.

.       Król Edyp

yl wprowaǳił zapewne pierwszy mit o Edypie na scenę ateńską. W r.

 wystawił on swą niezachowaną tetralogię, osnutą na tym podaniu. Czte-

ry sztuki: , Edyp , d pr i satyrowy dramat p. t.

złożyły się na całość, z której tylko trzecia sztuka się uratowała. Później opra-

cował Erypd mit o Edypie, zarówno w swej tragedii Edyp , jako też w try-

logii z r. , której trzy sztuki , rypp i przedstawi-

ły całe podanie o losach nieszczęsnego rodu Labdakidów. Ponadto w innych

jeszcze sztukach wprowaǳił postaci tego cyklu na scenę; ale jedynie

zachowały się po ǳiś ǳień z tragedii Eurypidesa, których osnową

były tebańskie podania.

Szczęśliwiej obszedł się los pod tym względem ze spuścizną starszego ró-

wieśnika Eurypidesa. Z zachowanych siedmiu tragedii l trzy sztuki

odnoszą się bowiem do mitu o Edypie. Król Edyp , Edyp Kl i y

przedstawiają nam z kolei trzy fazy tego roǳinnego dramatu. Nie tworzy-

ły te sztuki trylogii, bo w rozmaitych czasach jako odrębne i samoǳielne

tragedie pojawiły się na scenie. Najstarszą pod względem czasu powstania

była y , ǳiełem zaś starości poety Edyp Kl . Król Edyp wresz-

cie wystawiony został według prawdopodobnego przypuszczenia krótko po

roku  przed Chr., a więc w pierwszych latach wojny peloponeskiej.

Kiedy nasz dramat się zaczyna, położenie w Tebach przedstawia się nam

w następujących zarysach. Edyp panował już cały szereg lat nad miastem

obok żony swej Jokasty, która go obdarzyła kilkorgiem ǳieci. Teraz złowro-

gie Erynie, które prześladują Labdakidów od pokoleń, zaczynają się dobierać

do odrzwi pałacu, w którym zgroza i ohyda bez luǳkiej wieǳy i winy Edypa

rozgościły się i gǳie już zawiązał się najstraszniejszy z dramatów. Dobierać

się też do tych odrzwi poczyna prawda.

Zaraza, której przyczyn i powodów nikt zbadać nie umie, naraz wybuchła

w Tebach, i ǳiesiątkuje miasto. Zapytana wyrocznia delﬁcka odpowiada,

że krew zamordowanego Lajosa woła o pomstę i sprowaǳa te klęski, że

winowajcę wytropić należy i usunąć z kraju. Natenczas Edyp zabiera się do

spełnienia tego zadania, chce rozjaśnić ciemności, a ǳiałanie jego gromaǳi

wraz ze światłem coraz cięższe gromowładne chmury nad jego głową, tak

ciężkie, że go spychają wreszcie w otchłań bezbrzeżną rozpaczy i nęǳy.

Poeta przeprowaǳa tę walkę o prawdę, raniącą i miażdżącą bohatera

dramatu, z wspaniałym artyzmem. Mamy tu całą skalę od buǳących się we-

wnętrznych niepokojów, od szarpania się i miotania ze świtającym światłem

aż do ostatecznego przejrzenia rzeczywistości, której oko bohatera znieść już

nie może. Jeżeli cię oko twoje gorszy, wyjmĳ je, — to wypełnia Edyp, bo mu

się w końcu tak otwierają oczy na prawdę pełną grozy, że aż patrzeć na nią

nie jest w stanie i woli w ślepocie zamknąć się przed tej sromoty obrazem.

Kiedy wreszcie ona w całej nagości i przejrzystości mu się wyłania, zwraca

 Król Edyp



się Edyp w przepięknej inwokacji do słońca i światła ǳiennego, żegna się

z jego strugami, aby niebawem własną ręką na wzrok swój się targnąć.

Stoczenie się ze szczytu chwały i potęgi chyba w żadnej tragedii takiego

odgłosu nie znalazło. Fortuna rzadko się pastwi w tak okrutny sposób nad

swoją oﬁarą. Edyp ma w królu Lirze postać pokrewną przez bezmiar nie-

szczęścia, które setką ramion i sieci sięga po przeznaczone oﬁary, nasuwa

przy runięciu w przepaść ułudne gałęzie ratunku, które łamią się za do-

tknięciem i pogrążają gwałtowniej i głębiej w czeluściach rozpaczy. Rozpacz

ta wybrzmiewa w końcu tragedii w tych urywanych, poszarpanych przemo-

wach Edypa, które są jękami bólu i nęǳy wobec wiǳa, jękami bólu, sro-

moty… i miłości wobec własnych ǳieci, które jak białe anioły opromieniają

swym zjawieniem się w końcu dramatu oślepionego starca, uchwyconego

w szpony czarnego demona nieszczęścia. Wszystkie boleści tych, co szuka-

ją winy w sobie, by kraj ratować, tych, którzy wszelką oﬁarę, nawet własnej

osoby, własnego szczęścia gotowi złożyć na ołtarzu prawdy i dobra ogólnego,

przedstawiono tu w sposób pełen grozy.

d dramatu Sofoklesa jest następujący:

W prl (w. –) wiǳimy mieszkańców znękanego miasta u stóp oł-

tarzy; błagają oni bogów o zmiłowanie i odwrócenie zarazy. Edyp przyrzeka

im, że nie zaniecha niczego, aby wyśleǳić przyczyny gniewu nieśmiertel-

nych. Posłał on już był Kreona do wyroczni delﬁckiej, od której wszyscy się

spoǳiewają wyjawienia prawdy i rady skutecznej. Kreon rzeczywiście po-

wraca i obwieszcza, iż Febus nakazuje usunąć z kraju co najpręǳej morder-

cę Lajosa. Edyp więc postanawia go wyśleǳić i wśród zebrania starszyzny

obmyślić środki wybawienia i ratunku.

Następuje wejście czyli prd chóru (w. –): w pieśniach swych

maluje on wszystkie klęski, płynące z zarazy, wzywa z kolei bóstwa opiekuń-

cze grodu, aby stanęły w jego obronie. — Następują dialogi, czyli pry

pd sztuki (w. –). Edyp rzuca przed starszyzną swe klątwy na

mordercę Lajosa; te wyklinania, miotane nieświadomie na własną osobę,

są pełne tragicznej ironii. Przywołany przez Edypa wróżbita, ślepy Tyre-

zjasz, ma wskazać sprawcę dawnej zbrodni i wyjaśnić ciemności. Tyrezjasz

zna jej przebieg, ale nie chce stanowczo odsłonić prawdy, waha się przed

jej nagim wypowieǳeniem; lecz gdy Edyp uniesiony gniewem obrzuca go

podejrzeniami oszustwa i spiskowania, wybucha także Tyrezjasz gwałtow-

nymi groźbami i klątwą. Niepokoją one Edypa, lecz odbĳają się jeszcze od

jego przekonania i duszy, zaćmionej coraz natarczywszymi podejrzeniami, że

całe otoczenie czyha wyłącznie na jego zgubę. Edyp sarka i miota się prze-

ciw słowom wróżbity, jak królowie izraelscy Jeroboam i Manasse, karcący

Amosa i Izajasza. Wieczny bunt człowieka przeciw bolącej prawǳie buǳi się

w Edypie wśród usiłowań, aby tę prawdę wydrzeć tajemnicy, która go ota-

cza. Tyrezjasz rzuca wobec tego słowo, które odtąd w rozlicznych odmianach

tylokrotnie pobrzmiewać miało w starciach mięǳy władcami ziemi a potęgą

duchową:

Nie ty jesteś mi panem — ja sługą Apolla.

Chór także w swej pieśni ( pry , w. –) wĳe się wśród

niepewności, nie wie, na kogo jako na sprawcę zbrodni wskazywał głos z Delf

i następnie Tyrezjasz, a ostatecznie wyraża swój hołd i poǳiw dla tyle zasłu-

żonego dla Teb Edypa.

W dr pd (w. –) wytrącony z równowagi Edyp znie-

waża w podobnym rozdrażnieniu szwagra swego Kreona, wypowiada także

przypuszczenie, że on podkopuje rozmyślnie jego właǳę i powagę, spisku-

jąc z Tyrezjaszem. Kreon, brat i szwagier królewski, przedstawia powszedni

typ człowieka, rozkoszującego się w błogości wysokiej parenteli, w wygo-

dach swej dworskiej a nieodpowieǳialnej godności, w służbie u zdrowego,

 Król Edyp



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: