Mamos Jan - Tadeusz Kantor - demiurg z Krakowa.pdf - M - StarszyPan

TADEUSZ KANTOR

DEMIURG Z KRAKOWA

JAN MAMOS

Tadeusz Kantor urodził się 6 kwietnia 1915 w małym polsko-żydowskim miasteczku

Wielopole w Galicji, 130 km na wschód od Krakowa. Dzieciństwo, spędzone na

wielopolskiej plebani, wyraźnie odezwie się po latach w jego spektaklach teatralnych. W roku

1939 ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. W roku 1942 założył w Krakowie

podziemny Teatr Niezależny, który funkcjonował w latach wojny.

W roku 1956 Tadeusz Kantor z Marią Jaremą założyli Teatr Cricot 2 - teatr eksperymentalny.

Było to raczej studio, bardziej znane z wernisaży i happeningów niż z działalności czysto

teatralnej. Nie oznaczało to jednak, że takiej nie było. Kantor, od początku swojej działalności

artystycznej, był zaangażowany w środowiskowe dyskusje krakowskich malarzy, aktorów i

literatów, gromadził ich wokół siebie. Próbował interpretować twórczość symbolistów, takich

jak Maurice Maeterlinck, oraz polskich poetów i dramatopisarzy jak Juliusz Słowacki,

Stanisław Wyspiański, czy Stanisław Ignacy Witkiewicz.

Zatrzymajmy się najpierw przy podziemnym Teatrze Niezależnym i czasie wojny. Brak

regularnej sceny z polskim repertuarem, brak miejsca do prób, do grania polskiego repertuaru,

rozwijania doświadczeń scenicznych zmuszał wówczas Artystę do poszukania innych

rozwiązań. Zmuszał go także ten straszny czas i okoliczności do pisania swoich przemyśleń

teoretycznych, których weryfikacji miał dokonać w wiele lat później. Jego potrzeba

stworzenia własnego systemu wypowiedzi artystycznej manifestowała się w poszukiwaniach

malarskich, a raczej plastycznych, gdyż Kantor wcześnie zaczął traktować obraz czy rzeźbę

jako obiekt wraz z jego otoczeniem, integralnym oraz odrębnym przesłaniem, estetyczną i

pozaestetyczną strukturą odbioru. Wcześnie dostrzegł u siebie pasje emocjonalne, które

sytuowały go pośród twórców teatralnych, związanych z akcją, ruchem, przeobrażeniem

struktury wypowiedzi raczej aniżeli z pokrywaniem płótna farbami.

W roku 1943 w Teatrze Niezależnym zrealizował Kantor Balladynę Słowackiego, gdzie, jak

pisze:

"jakiekolwiek elementy iluzyjne [np. sztuczny mur, kolumna, ściany, drzwi]

trąciły swoją rację bytu, bo nie wywoływały iluzji. Pozostały więc formy s

y m b o l i c z n e, rodzaj rzeźb, lub parawan, albo kotara. W Balladynie

taką formą była forma spłaszczona z blachy o kształcie profilu twarzy z

oczodołem i jama "gębną", jakiś pierwotny fetysz, grający rolę nimfy

Goplany. Kostiumy były też formami. Oczywiście ruchomymi."

Powrót Odysa Wyspiańskiego, wystawiony w mieszkaniu przyjaciela Karola Stryjeńskiego

w roku 1944 dla niewielkiej grupy publiczności, należy potraktować jako ważny pierwszy

etap, tworzący podwaliny pod dalsze teatralne poszukiwania Kantora. W jego Esejach

wojennych znajdujemy taką uwagę:

"...Jedynie w miejscu, w którym nie oczekujemy i w momencie gdy się nie

spodziewamy, może zdarzyć się cos, w co u w i e r z y m y bez

zastrzeżeń. Dlatego teatr, jako teren odwiecznymi praktykami kompletnie

zobojętniały i zneutralizowany, jest najmniej odpowiednim miejscem dla

u r z e c z y w i s t n i e n i a dramatu (...). Wytworzyć taką atmosferę i

okoliczności, aby umieszczona w nich iluzyjna rzeczywistość dramatu stała

się czymś do uwierzenia, konkretem. Aby powracający Odys nie obracał się

w wymiarze iluzji, lecz w wymiarach

n a s z e j r z e c z y w i s t o s c i."

W innym miejscu Esejów Artysta napisał:

"Zdawałem sobie sprawę, że pomimo mojego 'metafizycznego' stosunku do

dramatu jego zawartość jest fikcją. Chodziło o to, aby fikcja przestała nią

być. Aby [rzeczywistość] miała w nim swoje p r z e d ł u ż e n i e. Tak jak

dawniej wierzono, że demon może wejść w ciało żyjącego człowieka i przez

niego przemawiać i działać."

miejsce teatralne

W końcu lat 50. i na początku 60. Tadeusz Kantor, jako czołowy przedstawiciel nurtu

symbolicznego w malarstwie, później nurtu "informel" (bezforemnego), a następnie

"teatru zerowego," wiele podróżował po Europie, odwiedzał galerie obrazów we

Włoszech, Francji. Pisał scenariusze dla teatrów dramatycznych i przełamywał oporną

materię naturalizmu, socrealizmu w sztuce (któremu nie poddał się nigdy).

Opinia eksperymentatora i niepokornego odszczepieńca przyległa do niego na

długie lata, zwłaszcza po zorganizowaniu pierwszego w Polsce happeningu

Cricotage (Warszawa, 1965). W Krakowie happening ten nosił tytuł Linia podziału.

Kiedy zafascynowani dźwiękami i ruchem widzowie nie zauważyli, że dwóch ludzi

zamurowało właśnie drzwi, Kantor oświadczył, że "sytuacja jest bez wyjścia." Była

to tak jaskrawa aluzja polityczna, że w represji gorliwe komunistyczne władze

krakowskie zdymisjonowały Ignacego Trybowskiego, prezesa krakowskiego

oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Pomimo tego, Kantor przeszczepił na

grunt polski happeningi i zrealizował ich kilka, w tym Koncert morski na bałtyckiej

plaży w Osiekach (1967).

Od roku 1956, w swoim Teatrze Cricot 2 w Krakowie, Tadeusz Kantor, wtedy już

aktywny współzałożyciel Grupy Plastyków Nowoczesnych i czołowy przedstawiciel

polskiego taszyzmu, próbował realizować przekładanie dramatu literackiego na język

teatru, układać go w formy współczesne, żywe a jednocześnie symboliczne.

Pierwszym spektaklem Cricot 2 była (12 maja 1956) Mątwa Stanisława Ignacego

Witkiewicza - Witkacego. Było to pierwsze po wojnie wystawienie Witkiewicza w

Polsce. Rozpoczęła się wieloletnia, intensywna Kantora "gra z Witkacym."

Po wyczyszczeniu przez Stanisława Balewicza (1912-2000) piwnic pałacu

"Krzysztofory" przy ulicy Szczepańskiej, od roku 1961 Teatr Cricot 2 występował w

Galerii Krzysztofory, rozpoczynając od W małym dworku Stanisława Ignacego

Witkiewicza. Następnie Kantor wystawił tam Wariata i zakonnicę, także Witkacego.

Krzysztofory stały się galerią malarskiej Grupy Krakowskiej, której Kantor był

czołową postacią. W roku 1980 Teatr Cricot 2 przeniósł się do Cricoteki, w

odrestaurowanym renesansowym domu przy ul. Kanoniczej 5.

W kwietniu roku 1967 Tadeusz Kantor wystawił w Krzysztoforach Kurkę Wodną

Stanisława Ignacego Witkiewicza. Spektakl odbywał się bez sceny, a widzowie

siedzieli pod ceglanymi murami piwnicy Krzysztoforów, która zapełniała się

niezwykłymi postaciami w stanie ciągłej podróży. Byli to Pielgrzym z Walizkami,

Żołnierz, Gimnastyk z Plecakiem, dwóch Chasydów z Ostatnią Deską Ratunku,

Cadyk z Trąbą Sądu Ostatecznego, Tancerz z Tubą. (Postacie te stały się odtąd

charakterystyczne dla teatru Kantora, teatru "pamięci i śmierci"). Znany kelner z

"Wierzynka" roznosił wódkę, dziewczyna-wamp uwodziła widzów, inna obsesyjnie

liczyła łyżeczki, tancerz zasztyletował swoją partnerkę-manekina, kobieta

nieustannie dopytywała się "czy to się już zaczęło?" Kurka Wodna, kobieta w

płaszczu-prochowcu i garnkowatym kapeluszu, utopiona w wannie (u Witkacego

zastrzelona - amant "zastrzelił Kurkę Wodną, jak psa"), zmartwychwstała w

gorącej kąpieli.

Mamos Jan - Tadeusz Kantor - demiurg z Krakowa.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: