Zapolska Gabriela - Kaśka Kariatyda.pdf - Zapolska Gabriela - Biblioteki_Cyfrowe

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

GABRIELA ZAPOLSKA

Kaśka Kariatyda

i ś iia

iś rady i i ka

ay Kraiki

W tych kilku słowach cała moja obrona. „Poczciwość prawdy się nie lęka!” Jak wielka

to myśl, jaka niezwalczona! Dlatego stawię ją jako straż przednią, niech ona wita każde-

go, kto roztworzy tę książkę. Poczciwość prawdy się nie lęka, więc śmiało, Czytelniku

lub Czytelniczko, podajcie mi rękę i zajrzyjmy wspólnie do tych nęǳ wielkich, do tych

nieszczęść kończących się zbrodnią, do tego ka — według wyrażeń naszych dobrych

znajomych… Nie bój się, kobieto, czytaj śmiało te karty, kał nie dotknie twej białej szaty,

bo tylko brud lgnie do brudu, a chorzy boją się ran swoich.

Niedola takich jak Kaśka istot, ich stopniowy upadek, na koniec śmierć — toć nie kał,

nie brud, lecz prawda tak wielka, że jak promień słońca przeǳiera się przez tajemniczą

zasłonę, jaką by fałszywi poczciwcy osłonić ją chcieli.

Tuż obok Ciebie może jest taka Kaśka, walcząca z pokusami świata, ciemna, nieświa-

doma, pełna najlepszych chęci, ale i najgorszych, wroǳonych już instynktów. Ta istota

cierpi, walczy, wyciąga nieraz ramiona, szukając bezwiednie punktu moralnego oparcia,

i nigǳie nie znajduje podpory i rady, żaden głos ją nie pokieruje, nikt nie zapyta, co

jej dolega. Czyż od chlebodawczyni swej ma prawo żądać tylko łyżki strawy i regularnej

zapłaty? Czyż po zgotowaniu rosołu i uprasowaniu bielizny taka Kaśka przestaje istnieć

dla swej pani? Wszak to kobieta, kobieta taka sama, jak i Ty, piękna Czytelniczko, ale

ileż od Ciebie nieszczęśliwsza! Sponiewierana, rzucona na bezdroże, bezustannie pracu-

jąca jak wół w jarzmie, upada wreszcie, nie umiejąc zaczerpnąć w sobie samej siły do

odparcia pokusy. I gdyby na tym był koniec! Ależ nie — upadek takiej kobiety ciągnie

za sobą cały szereg nęǳ, a często i zbrodni. Wszak największy procent ǳieciobójczyń

dają służące. Jest to fakt stwierǳony. Dlatego to podjęłam tę niewǳięczną pracę. Wiele

już musiałam przecierpieć od luǳi małej inteligencji i jeszcze mniejszego serca. Według

nich jedynie chęć rozgłosu skłania mnie do pisania „Kasiek” i „Małaszek”. ǲiwią się, że

kobiety nie wahają się odsłonić najstraszniejszej nęǳy innych kobiet i zawołać wielkim

głosem: „Patrzcie! W ten sposób konają istoty, za którymi gonicie, odbierając im kra-

sę, młodość, a dając im w zamian nęǳę i cierpienie!”. O, zaprawdę! poczciwy prawdy

się nie lęka. Ten, kto nie ma na sumieniu zgonu takiej „Kaśki”, śmiało przeczyta ją do

końca. I te „studia położnicze”, jak nazwał moją powieść pewien brukowy świstek, może

pozostawią w jego umyśle trwalsze wspomnienie niż stosy romansów bezcelowych, two-

rzonych w niezdrowej woni źle umeblowanych buduarów, które jako główny cel mają do

wykazania, że kobiety owĳają się w jedwabie i mają niezmiernie długie rzęsy, a mężczyźni

— wyniosłe czoła i masy pustych azesów w ustach. Dlatego to luǳiom „poczciwym”

polecam śmiało moją biedną Kaśk . Czytajcie ją sercem, tak jak ja ją sercem pisałam.

Niech was forma zbyt szczera nie trwoży. Wszakże to nasz Skarga powieǳiał: „prawda,

jak uczciwa niewiasta, w lada sukni piękna jest i przyjemna; nieprawda jako nierządni-

ca słowy się przybiera i muszcze¹”. Niech Was także nie ǳiwi roǳaj sentymentalizmu

¹ — ǳiś popr. forma  os. lp: muska.

wiejący chwilami z tych kartek. To „prawda” także, to życie, tak jak ono jest, z tym, co

nam daje pięknego i nęǳnego, z poezją i prozą swoją. Ja biorę wszystko, co jest pod

ręką, a skarby to nieprzebrane, tkane czarną i złotą przęǳą. Nie naśladuję nikogo, choć

mi i plagiaty zarzucono. Spisuję to, co zobaczę, to co mi w serce się wgryzie nęǳą swoją

lub ukołysze czarem prawǳiwej poezji. Oryginalnością rozgłosu nie pragnę się dobić, bo

smutny to rozgłos, gdy najlepszą myśl źli luǳie spaczą i brudną duszą szukając brudu,

jedynie tylko formę wiǳą, o treść i cel nie pytając się nawet. Czyż ta osławiona aa

Zoli nie tłumaczy swego istnienia tym jednym krzykiem: „á Berlin!” kończącym cały ten

tak zohyǳony romans? a usprawiedliwił upadek Francji, moją biedną Kaśk niech

uniewinnią trupy ǳieci znajdywane prawie coǳiennie. Wiem, że w oczach tych luǳi,

którzy zwykli wyszukiwać we wszystkim kału i bezwstydu, nawet trup ǳiecka zgłaǳo-

nego przez własną matkę łaski nie znajǳie, — ale o zdanie takich jednostek, które lubią

prawdę nakręcać do swych upodobań, które w ai , zamiast szczytniej przewodniej

myśli ancuskiego pisarza, wiǳą tylko nagie ciało i zakrywają przed nim obłudnie przy-

gasłe od rozpusty oczy — o zdanie takich luǳi nie dbam wcale. Nie piszę dla nich, piszę

dla „poczciwych”, bo ci się „prawdy nie zlękną”.

Gabriela Śnieżko-Zapolska

Dnia  lipca  r. Warszawa

y kryki ra y a i

ikt i ri ak y i yta

y ad tr ikt ka i i

y aita

aria Kika

„Stajała przed bramu i buła piskate!…” — kończyła pani domu, spoglądając z niechęcią

na książkę służbową.

— Nieszczególna rekomendacja — dodała po chwili, zamykając książeczkę, i usiadła

na wyplatanym krześle, jedynym możliwym meblu z rozlicznych sprzętów przepełniają-

cych ciasną i ciemną kuchenkę.

Była to niska, młoda jeszcze kobieta, rozlana w swym niebieskim szlaoku, z głową

zgniecioną, płaską, pokrytą włosami żółtymi. W ciemnej przestrzeni kuchennej jaśniały

te włosy światłem matowym, łącząc się dość harmonĳnie z żółtawą cerą twarzy i oczami

barwy niepewnej. Uszy tłuste, leniwe, niezdrowe, obciągnięte ku szyi ciężarem czarnych

lawowych kolczyków i usta wąskie, blade ukrywały równie blade ǳiąsła i świadczyły

dostatecznie o niedokrewności tej masy ciała, rozrastającej się wśród wilgotnych ścian

szczupłego mieszkania. Całe bezczynne życie żon urzędników płynęło leniwą falą pod tą

skórą zżółkłą, przezroczystą i delikatną jak gaza jedwabna. Tylko usta zaciśnięte, prawie

zsiniałe od wilgoci spadającej z murów, tylko ręce płaskie, o pełnych dłoniach i oczy

niewielkie, ciężkimi przysłonione powiekami, miały jakieś drganie, zdraǳały ukrytą na-

miętność pantery — właściwą kobietom anemicznym, których życie, wbrew higienicz-

nym przepisom, upływa wśród atmosfery sąsiadującej z kuchnią sypialni.

— Nazywasz się?… — pytała dalej pani domu, a głos jej leniwy, tłusty, rozlewał

się wśród cienia jak ona sama i drgał długo wśród fal powietrznych, przeciągając się bez

końca.

Stojąca przy drzwiach ǳiewczyna podniosła głowę.

— Nazywam się Kaśka Olejarek — odpowieǳiała lękliwie, a głowa jej opadła na-

tychmiast na piersi.

— Masz roǳiców? — ciągnęła dalej indagację² pani domu.

Po twarzy Kaśki przemknęło coś na kształt smutku… Nie odpowieǳiała wcale.

Woźny z kantoru, mały, niepokaźny człowiek, ubrany w szary surdut beżowy, uznał

za stosowne wmieszać się do rozmowy.

² idaaa — przepytywanie, badanie, śleǳtwo.

Kaśka Kariatyda



— To jest sierota, proszę wielmożnej pani… Nie ma nikogo… Niedawno przyszła do

miasta… Była tylko w jednym obowiązku u państwa Lewi…

— U Żydów! — przerwała pani, a usta jej wykrzywiły się z pogardą.

Nastała chwila milczenia. Woźny umilkł, przygnieciony antysemickim usposobieniem

pani, a Kaśka nie dodała nic na swoje usprawiedliwienie, tylko jeszcze więcej pochyliła

głowę.

W umyśle jej przesuwało się tysiące przykrych myśli. Odprawiona wczoraj nagle,

prawie bez powodu, od Pinkusa Lewi, znalazła się na bruku; mając zaledwie dwa zło-

te w kieszeni. Nocleg znalazła u swej przyjaciółki, Rózi, posługującej w mleczarni, ale

nadużywać gościnności tej nie mogła.

Rózia żyła „na wiarę” z czeladnikiem krawieckim. Para ta miała tylko jedną izdeb-

kę, a obecność mężczyzny żenowała Kaśkę. Buǳiły się w niej nieokreślone pragnienia,

a ǳiwny przestrach ściskał jej serce… Nie! ona tam stanowczo więcej nocować nie mo-

gła. Cóż pocznie, jeśli ta pani nie zechce przyjąć jej natychmiast? W tej chwili ciemna

i smutna kuchenka przedstawiała się w oczach ǳiewczyny jak port bezpieczny i cichy,

a brudny suﬁt zdawał się jej być pożądanym dachem, pod którym pragnęłaby złożyć swą

głowę.

— Jesteś jeszcze barǳo młoda — rzekła pani, rozbierając wzrokiem sformowane

kształty ǳiewczyny.

— Mam lat dwaǳieścia — odpowiada Kaśka, a jej ręce spracowane i czerwone zaci-

skają się ruchem nerwowym pod fałdami szarej, zniszczonej chustki.

— Przysuń się bliżej, pragnę cię zobaczyć — mówi pani, podnosząc się z krzesła.

Kaśka stoi nieruchoma, z plecami przyciśniętymi do ściany.

Następuje interwencja woźnego.

— Idź, głupia, kiedy cię wielmożna pani woła.

Kaśka postępuje kilka kroków i staje na środku kuchni w wąskiej struǳe światła,

którą wlewa ukośne okienko wciśnięte w długą amugę.

Olbrzymia postać ǳiewczyny rysuje się w tej jasności, potęgując się jeszcze w po-

równaniu do innych, niknących w cieniu przedmiotów. Duża, silna głowa, złączona

z kością pacierzową szerokim karkiem, pokryta ciemnym włosem i naprzód pochylo-

na, ma w swym kształcie coś posągowego, pewne podobieństwo do tych starożytnych

niewolnic, przeznaczonych do noszenia na głowie ciężkich, winem napełnionych amfor.

Czoło niskie, gładkie, przecięte ciemnymi liniami brwi, nos prosty, nieruchomy, trochę

w nozdrzach zgrubiały, usta świeże, zęby zdrowe, równe, podbródek okrągły — wszyst-

ko to rozjaśnione wielkimi, piwnymi źrenicami, tworzy całość miłą i pociągającą. Na tej

kształtnej twarzy, sczerniałej od wichru i gorąca, widnieje dobroć nieograniczona, wiara

w drugich i słodycz bezmierna. Olbrzymie, wypełnione ciałem ramiona, kształtne, choć

zbyt silne zakreślenie gorsu, szerokie, ciężkie kończyny tworzą z tej ǳiewczyny typ zwie-

rzęcia roboczego, przeznaczonego do dźwigania ciężarów i tak zwanej „grubej” domo-

wej roboty. Jest to wspaniałe zdrowe ciało o pospolitych, śmiałych konturach, materiał

na matkę licznego rodu, który oǳnaczałby się niewątpliwie naǳwyczajnym zdrowiem,

wzrostem olbrzymim i siłą zwierzęcą. Mimo tej męskiej prawie wysokości i pleców ro-

słego mężczyzny, Kaśka jest kobietą w całym tego słowa znaczeniu. Zwykle zbyt silne,

wybujałe kobiety zatracają w sobie powaby niewieście i obnoszą swe niekształtne formy

mieszańców z niezgrabną śmiałością urlopowanych żołnierzy. U Kaśki, przeciwnie, cały

wǳięk kobiecy pozostał pomimo naǳwyczajnego rozrośnięcia się kości, a ciało jędrne,

młode, pełne świeżości ǳiewiczej, pokrywało szkielet i wypełniało go dokładnie. Jest to

klasycznie zbudowana kobieta z gminu, gruba w pasie, na szerokich stopach — mimo to

pełna wǳięku i łagodnej nieśmiałości. Głos wychoǳący z tych szerokich piersi jest har-

monĳny, dźwięczny i cokolwiek drżący. Jest to raczej głos drobnej, szczupłej blondynki,

zabłąkany w piersi tej wysokiej, tęgiej, ciemnookiej kobiety.

Pani domu przypatruje się z zadowoleniem olbrzymiej ǳiewczynie zasłaniającej ple-

cami ćwierć kuchennej przestrzeni. Jakkolwiek świadectwo pana Pinkusa Lewi mówi

wyraźnie, że „stajała przed bramu i buła piskate”, pani nie chce wierzyć „Żydom” i przyj-

muje Kaśkę do służby. Taka tęga ǳiewka! Sama bęǳie nosić wodę, nie potrzeba więc

płacić posługaczki… I skąpstwo polskiej gospodyni przemaga trwogę przed „piskowa-

Kaśka Kariatyda



niem” Kaśki. A zresztą czyż podobna, aby ta ǳiewczyna tak cicha, pokorna pomimo

swych olbrzymich kształtów, pełna wǳięku łagodnego mogła mieć wadę zuchwalstwa?

I ku ogólnej radości obwieszcza pani monotonnym swym głosem, że przyjmuje Kaśkę

do służby. Potem poucza nową sługę o oterowaniu podłogi, noszeniu wody i węgli,

praniu, prasowaniu i wszystkich obowiązkach, jakie spaść mają na plecy ǳiewczyny.

Kaśka stoi nieruchoma, z okiem utkwionym w brudną podłogę kuchni. Wie tylko,

że ma gǳie zasnąć i przenieść swój ubogi kuferek. Reszta ją nie obchoǳi; praca jest za-

wsze pracą, czy tu, czy u Pinkusów Lewi. Nie rozumie nawet, po co ta pani mówi tyle…

Przecież ona nie uchyla się od żadnego obowiązku!… Pani podaje jej zmięty papierek

guldenowy i żąda w zamian tak zwanego fantu. Kaśka wyciąga spod chustki złożoną sta-

rannie wełnianą spódnicę koloru ﬁoletowego, przybraną plisami ze zruǳiałego welwetu.

Pani bierze fant i upomina Kaśkę, aby się stawiła najdalej za goǳinę do służby.

Kaśka przyrzeka, całuje pokornie rękę swej przyszłej chlebodawczyni i wychoǳi wraz

z woźnym z kuchenki. Wychoǳąc, uderza się czołem o niskie drzwi i stoi przez chwilę

w ciemnej sionce, ściskając w ręku otrzymanego przed chwilą guldena. Przed nią maja-

czy drobna postać kantorowego, który po omacku stara się znaleźć poręcz od schodów.

Znajduje ją wreszcie i woła na opóźniającą się ǳiewczynę. W gorącym zaduchu, pełnym

kurzu i stęchlizny, wĳą się kręcone schody, tak zwane „kuchenne”, popsute, otulone ścia-

ną posmarowaną węglem i sczerniałą od dymiących lampek naowych, którymi służące

rozjaśniały wieczorem ciemną i wąską przestrzeń. Woźny, klnąc, nasuwa czapkę i roz-

poczyna karkołomną wędrówkę, trzymając się mocno skrzypiącej poręczy. Kaśka iǳie za

nim szybko, otwierając oczy, pragnąc się w ten sposób przyzwyczaić do panującej w klatce

schodowej ciemności. Słabe, na wpół spróchniałe deski, uginają się prawie pod olbrzy-

mią stopą ǳiewczyny, spadającej ciężką masą w równych odstępach; schoǳi na dół, nie

licząc nawet pięter, uspokojona o swą przyszłość, pełna wiary i otuchy w miłosierǳie

boskie. Pani wydała się jej uosobieniem piękna i dobroci po brzydkiej, wrzaskliwej pani

Lewi, która kazała się „szanować” i przeglądała ustawicznie w mieǳianych radiach lub

samowarze. I Kaśka na samą myśl lepszego słowa lub pochwały z ust tej ślicznej pani

dostaje jakby zawrotu w głowie i ciśnienia w gardle. Schoǳąc na dół, myślała więc, jak

bęǳie się starać, aby zasłużyć na tę pochwałę, jak bęǳie pracować całymi dniami i no-

cami… Nagle zaciskają się jej oczy pod wpływem żółtawego światła, które zajaśniało na

zakręcie schodów. Nie jest to przecież już światło słoneczne, ale mdły płomień świecy

łojowej, osaǳonej w latarce i niesionej przez młodego mężczyznę ubranego w szarawą

bluzę i długi fartuch płócienny.

Woźny, uszczęśliwiony z wypadku rozjaśniającego mu dalszą część klatki schodowej,

spuszcza się czym pręǳej na dół — na wąskim przejściu pozostaje sama Kaśka naprzeciw

młodego mężczyzny niosącego w ręku latarkę. Ze zwykłą nieśmiałością przyciska się do

ściany, pragnąc zostawić jak najszersze miejsce nadchoǳącemu człowiekowi.

Pomimo jednak jej dobrych chęci, szerokie jej ramiona zabierają wiele miejsca i męż-

czyzna mimo woli zmuszony jest otrzeć się o nią, aby przejść dalej.

— Ihi, diabeł tu łazi? — pyta niezbyt uprzejmym tonem, podnosząc w górę latarkę.

— To ja, Kaśka — odpowiada ǳiewczyna, oblewając się rumieńcem.

On przecież nie rumieni się wcale, ale owszem, śmieje się, pokazując w tym uśmiechu

dwa rzędy zdrowych, białych zębów, jest to stróż kamieniczny, młody, przystojny chło-

pak, śpieszący na strych, aby tam z rozkazu gospodarza, obejrzeć popsuty dach. Dach nie

ucieknie, a ǳiewczyna jest wcale ponętna. Patrzy więc na nią, szczęśliwy z jej zawsty-

ǳenia, ciśnie ją do muru z wyrachowaniem pełnym nagle obuǳonej namiętności. Ona,

odurzona, pełna bezwiednej trwogi, ustępuje na próżno, starając się uwolnić od dotknię-

cia chłopaka, którego widok i obecność miesza ją niewypowieǳianie. Ta wielka, dwu-

ǳiestoletnia ǳiewczyna, świadoma tajemnic życia, które zna tylko z opowiadania swych

przyjaciółek lub przeczuć, ucieka zwykle przed podobnym sam na sam, które gorącym

warem żyły jej zalewa. Ona pamięta o tym, że może pójść za mąż, więc pragnie dobrze

się prowaǳić. Dlatego z takim wysiłkiem chce wyrwać się z przypadkowego sąsieǳtwa,

bo obecność tego uśmiechniętego chłopca jest dla niej nad wyraz ciężka i przykra. On

wszakże nie pozwala jej postąpić dalej, zagraǳa jej drogę.

— Co panna tu robi? Skąd panna wraca? Ja jestem stróż, muszę więc wieǳieć

o wszystkim… Nie puszczę! Jak Boga kocham, nie puszczę…

Kaśka Kariatyda



Zapolska Gabriela - Kaśka Kariatyda.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: