Zwierzeta_Swiata_Swistak_pl.pdf

Monety emisji 2006

Narodowy Bank Polski

Monety

Ð Zwierz«ta åwiata Ð

åwistakÐ

nomina¸

20 z¸

nomina¸

2 z¸

metal

925/1000 Ag

metal

stop CuAl5Zn5Sn1

stempel

lustrzany

stempel

zwyk¸y

ærednica

38,61 mm

ærednica

27,00 mm

masa

28,28 g

masa

8,15 g

wielkoæ emisji (nak¸ad)

60.000 szt.

wielkoæ emisji (nak¸ad)

1.400.000 szt.

Awers: Wizerunek or¸a ustalony dla god¸a Rzeczypospolitej

Polskiej. Pod or¸em oznaczenie roku emisji: 2006, poniýej napis:

Zü 20 Zü. Po bokach ¸ap or¸a wizerunki flagi paÄstwowej.

U gry p¸kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lew

¸ap or¸a znak mennicy: .

Awers: Wizerunek or¸a ustalony dla god¸a Rzeczypospolitej

Polskiej. Pod or¸em oznaczenie roku emisji: 2006, poniýej napis:

Zü 2 Zü. Po bokach ¸ap or¸a wizerunki flagi paÄstwowej. U gry

p¸kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lew ¸ap or¸a

znak mennicy: .

Rewers: Z lewej strony wizerunek doros¸ego æwistaka

stojcego na tylnych ¸apach. Z prawej strony wizerunki dwch

m¸odych æwistakw na grskiej skale. W tle stylizowany

wizerunek krajobrazu grskiego. U gry p¸kolem napis:

åWISTAK - Marmota marmota.

Rewers: Z lewej strony wizerunek doros¸ego æwistaka

stojcego na tylnych ¸apach. Z prawej strony wizerunek

m¸odego æwistaka, siedzcego na grskiej skale. W tle

stylizowany wizerunek krajobrazu grskiego. U gry p¸kolem

napis: åWISTAK - Marmota marmota.

Projektant awersu: Ewa Tyc-KarpiÄska

Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Na boku: Oæmiokrotnie powtrzony napis: NBP, co drugi

odwrcony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant awersu: Ewa Tyc-KarpiÄska

Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Monety zosta¸y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA

w Warszawie.

Sk¸ad i druk: Drukarnia NBP

Ð w

Monety emisji 2006

W dniu 28 lutego 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza

do obiegu monety z serii ãZwierz«ta åwiataÓ. S to monety

przedstawiajce æwistaka, o nomina¸ach:

Jeæli w norze zimuje kilka osobnikw doros¸ych, to po obudzeniu

rozchodz si« do nor letnich i przyst«puj do sezonu godowego,

przypadajcego na drug dekad« maja. Po pi«ciotygodniowej ciýy

samica rodzi zwykle 2-5 m¸odych, czasem 7. Przez pierwsze

6 tygodni ýycia m¸ode przebywaj w norze intensywnie karmione

przez matk«. Dopiero wi«c po oko¸o 40 dniach, w drugiej po¸owie

lipca, moýna je zobaczy i policzy. Grupa rodzinna powi«ksza si«

zazwyczaj o 2-3 m¸ode, poniewaý æmiertelnoæ noworodkw jest

doæ wysoka.

w czasie zimy, a to oznacza dla hibernujcych zwierzt

przedwczesne budzenie si«, cz«sto æmier. Nie jest to jedyne

zagroýenie dla tego gatunku wynikajce z globalnego ocieplenia.

åwistakom, zwierz«tom wysokogrskim, uda¸o si« znale swoje

miejsce do ýycia w bardzo surowych warunkach. Tym samym nie

musia¸y obawia si« konkurencji ze strony innych gatunkw,

nieprzystosowanych do ýycia w strefie grskich hal. üagodniejszy

klimat sprawia, ýe gatunki nizinne mog osiedla si« w wyýszych

partiach gr, zajmujc tereny uýytkowane przez wysokogrskie

zwierz«ta i zjadajc ich pokarm. Te z kolei nie maj juý dokd si«

przenieæ, aby uciec przed konkurentami, i staj si« pierwszymi

ofiarami efektu cieplarnianego.

¥ 20 z¸ Ð wykonana w srebrze stemplem lustrzanym,

¥ 2 z¸ Ð wykonana w stopie Nordic Gold stemplem zwyk¸ym.

Celem serii jest zaprezentowanie gatunkw zwierzt zagroýonych

przez rozwijajc si« cywilizacj«.

åwistak jest duýym gryzoniem zamieszkujcym stref« hal

w wysokich grach Europy. Najliczniejsza populacja æwistaka

zamieszkuje Alpy, bardzo niewielka Tatry. Ponadto wyst«puje

w Pirenejach, gdzie zosta¸ przez cz¸owieka introdukowany z Alp,

oraz w rumuÄskiej cz«æci Karpat, gdzie zosta¸ reintrodukowany

(ponownie wsiedlony po wygini«ciu). W plejstocenie (epoce

lodowcowej) æwistaki zamieszkiwa¸y duýe obszary trawiastych nizin

europejskich, ale po ustpieniu ldolodu zasi«g ich wyst«powania

ograniczy¸ si« do terenw wysokogrskich.

G¸wn czynnoæci æwistakw jest ýerowanie. Musz bowiem

zregenerowa organizm po zimowym ænie, a samice takýe po wielkim

wysi¸ku zwizanym z wykarmieniem potomstwa. Oprcz tego æwistaki

musz zgromadzi pod skr duýy zapas sad¸a przed nadejæciem zimy.

Ich pokarmem jest niskokaloryczna, trudno przyswajalna i raczej skpa

w ich ærodowisku zielona masa traw i zi¸. Dlatego æwistaki wybieraj

do ýycia stoki po¸udniowe, po¸udniowo-wschodnie lub

po¸udniowo-zachodnie. S one pokryte najbujniejsz i najsmaczniejsz

roælinnoæci, a ponadto stwarzaj dogodne warunki do wylegiwania

si« na ciep¸ych g¸azach i nietracenia energii na utrzymanie

odpowiedniej temperatury cia¸a. Spokojne wylegiwanie si« æwistakw

jest cz«sto zak¸cane przez drapieýniki. Std zwyczaj pe¸nienia

ãstraýyÓ przez te gryzonie Ð cz«stego lustrowania terenu i stawania

ãs¸upkiemÓ, kiedy coæ je zaniepokoi. Ich naturalnymi wrogami

w Tatrach s lisy, a takýe rysie i or¸y.

W Polsce æwistak jest prawnie chroniony od drugiej po¸owy

XIX wieku. Nie obroni¸o go to jednak przed k¸usownictwem,

okresowo bardzo intensywnym. Obecnie figuruje w Polskiej

Czerwonej Ksi«dze jako gatunek naleýcy do kategorii zwierzt

szczeglnie zagroýonych. Korzystne dla æwistakw jest to, ýe ca¸a

ich populacja zamieszkuje teren parku narodowego, gdzie wszelkie

dzia¸ania podporzdkowane s ochronie przyrody: TatrzaÄski Park

Narodowy zamkn¸ kilka szlakw turystycznych, ktre przebiega¸y

przez miejsca zasiedlone przez æwistaki. W mi«dzynarodowych

uregulowaniach europejskich æwistak, ze wzgl«du na dobrze

zachowan populacj« alpejsk, nie podlega æcis¸ej ochronie. Zosta¸

jednak wymieniony w Konwencji BerneÄskiej, ktra traktuje

o ochronie gatunkw europejskich.

W rejonie alpejskim æwistak jest nadal doæ pospolity, natomiast

w Tatrach, w Polsce i na S¸owacji jest rzadki i zagroýony

wymarciem. åwistak tatrzaÄski stanowi odr«bny podgatunek

(Marmota marmota latirostris). Jest mniejszy od swojego

alpejskiego krewniaka i rýni si« od niego pewnymi cechami

budowy oraz zachowania. Nasze doros¸e æwistaki maj oko¸o 50 cm

d¸ugoæci, nie liczc 15-centymetrowego, czarno zakoÄczonego

ogona, ýyj w ma¸ych grupach rodzinnych tworzcych lokalne

skupiska i naleý do najrzadszych ssakw Polski. Ich populacja

w ca¸ych Tatrach liczy oko¸o tysica osobnikw, z czego 1/5 ýyje

po polskiej stronie. Dlatego nie¸atwo jest je spotka, natomiast

znacznie ¸atwiej us¸ysze. Zaniepokojone wydaj donoæny, ostry

gwizd ostrzegawczy.

Jednak najbardziej æwistaki cierpi z powodu ludzi.

Od najdawniejszych czasw æwistacze sad¸o by¸o cennym lekiem

stosowanym w medycynie ludowej na przezi«bienia, uporczywy

kaszel, ble reumatyczne i inne dolegliwoæci. Cennym i ¸atwym

¸upem æwistaki stawa¸y si« we wrzeæniu, s bowiem wtedy

najbardziej ot¸uszczone (osigajc ci«ýar ponad 6 kg) i niezgrabnie

si« poruszaj. Najch«tniej leý w jesiennym ciep¸ym s¸oÄcu

do prze¸omu wrzeænia i padziernika, kiedy ostatecznie wchodz

do zimowych nor, wys¸anych jeszcze latem suchym, mi«kkim sianem

i zapadaj w sen zimowy.

Prof. dr hab. Joanna Gliwicz

Muzeum iInstytut Zoologii PAN

åwistaki, b«dc mieszkaÄcami wysokogrskich siedlisk (obszarw

o ostrym klimacie odznaczajcym si« krtkim latem i mron,

ænieýn zim, o ma¸o ýyznych glebach i skpej roælinnoæci),

prowadz specyficzny tryb ýycia, ktry umoýliwia im przetrwanie

w takim ærodowisku. Wi«kszoæ roku (ponad 7 miesi«cy) æpi

grupowo w norach pod grub warstw æniegu. Obecnoæ kilku

osobnikw w norze, najcz«æciej rodzicw z dziemi, a takýe

specyficzna pozycja, jak przyjmuj w czasie snu (zwijaj si«

w k¸«bek), zapewnia im korzystne warunki termiczne i u¸atwia

utrzymanie sta¸ej, wyýszej od otoczenia temperatury cia¸a. Budz

si« w maju i wygrzebuj spod kilkumetrowej warstwy æniegu, ktry

jeszcze zalega w wyýszych partiach Tatr. Nie ustalono, co jest dla

nich znakiem do rozpocz«cia aktywnego ýycia. Musi to by jednak

sygna¸ wewn«trzny (zapewne g¸d), poniewaý w ich norze

pod æniegiem nadal panuje taka sama temperatura i mrok.

Wychodz na powierzchni« wychudzone po wielomiesi«cznej

g¸odwce (waý wtedy oko¸o 3 kg) i zaczynaj intensywnie

ýerowa w pobliýu nory, zjadajc trawy i zio¸a rosnce w miejscach

wolnych od æniegu.

Teraz na æwistaki w Tatrach juý si« nie poluje, ale cz¸owiek jest nadal

ich najwi«kszym, cho nie zawsze æwiadomym tego, wrogiem.

Rzesze turystw chodzcych po szlakach w pobliýu ich kolonii

niepokoj je, przerywaj spokojne ýerowanie i zmuszaj do krycia

si« w norach. Narciarze jeýdýcy do pnej wiosny po sztucznie

naænieýanych stokach zak¸caj ich sen, pierwsze dni aktywnoæci

i rytua¸y godowe.

Obecnie do wymienionych zagroýeÄ dochodz nowe, zwizane

z post«pujcym globalnym ociepleniem. åwistaki, podobnie jak

wszystkie hibernujce ssaki, dobrze przeýywaj zim«, jeæli jest ona

ænieýna. Gruba pokrywa æniegu gwarantuje im sta¸e warunki

termiczne i æwietlne oraz t¸umi ha¸asy, co jest niezb«dne

do niezak¸conego snu. Skutecznie utrudnia rwnieý dost«p

drapieýnikom do bezbronnych, æpicych zwierzt. Cieplejsze zimy

sprawiaj, ýe pokrywa ænieýna nie jest trwa¸a, cz«sto zanika

Wszystkie monety emitowane przez NBP s prawnym ærodkiem

p¸atniczym w Polsce.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: