Polscy_malarze_XIX_XX_w._JMatejko.pdf

Monety kolekcjonerskie

Narodowy Bank Polski

Monety

kolekcjonerskie

nomina¸

20 z¸

nomina¸

2 z¸

metal

925/1000Ag oraz farby:

czerwona, ý¸ta, zielona

i niebieska

metal

stop CuAl5Zn5Sn1

stempel

zwyk¸y

ærednica

27,00 mm

stempel

lustrzany

masa

8,15 g

wymiary

d¸ugoæ: 40,00 mm

szerokoæ: 28,00 mm

wielkoæ emisji (nak¸ad)

700.000 szt.

masa

28,28 g

Awers: Wizerunek or¸a ustalony dla god¸a Rzeczypospolitej

Polskiej, z lewej strony paleta i dwa p«dzle. U do¸u napis: 2 Zü,

u gry p¸kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA 2002. Pod

lew ¸ap or¸a znak mennicy: .

wielkoæ emisji (nak¸ad)

57.000 szt.

Awers: Stylizowany wizerunek obrazu Jana Matejki

ãStaÄczykÓ(ãStaÄczyk w czasie balu na dworze krlowej Bony

wobec straconego SmoleÄskaÓ). W prawym dolnym rogu

wizerunek or¸a ustalony dla god¸a Rzeczypospolitej Polskiej.

Wok¸ or¸a napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA 2002 oraz 20 Zü.

Pod lew ¸ap or¸a znak mennicy: .

Ð w

Rewers: Autoportret Jana Matejki, powyýej, z lewej strony

StaÄczyk z obrazu ãHo¸d pruskiÓ. U gry p¸kolem napis: JAN

MATEJKO, u do¸u p¸kolem daty: 1838-1893.

W dniu 11 grudnia 2002 r. Narodowy

Bank Polski wprowadza do obiegu

monety kolekcjonerskie, przedsta-

wiajce posta Jana Matejki, o nomi-

na¸ach:

Ð w

Na boku oæmiokrotnie powtrzony napis: NBP, co drugi

odwrcony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Matejko by¸ malarzem, ktry osign¸

w swoim ýyciu najwi«ksze zaszczyty.

By¸ honorowym cz¸onkiem wielu sto-

warzyszeÄ artystycznych, piastowa¸

godnoæ cz¸onka Akademii Umiej«t-

noæci w Krakowie, Instytutu Francu-

skiego i Akademii Sztuki w Berlinie,

by¸ doktorem honoris causa Uniwer-

sytetu JagielloÄskiego, kawalerem

Legii Honorowej. W jego krakowskiej

pracowni przy ul. FloriaÄskiej z¸oýy¸

mu wizyt« cesarz Franciszek Jzef.

W kraju w 1875 r. wr«czono mu

wybity na jego czeæ z¸oty medal Ð

dar pochodzcy ze sk¸adek narodu.

Trzy lata pniej w magistracie

Krakowa wr«czono ber¸o na znak

panowania w sztuce, a w 1883 r.

nazwano Rynek Kleparski Placem

Matejki.

Rewers: Z lewej strony autoportret Jana Matejki, poniýej

napis: JAN MATEJKO / 1838-1893. Z prawej strony fragment

stylizowanego szkicu do obrazu Jana Matejki ãStaÄczykÓ.

W prawym dolnym rogu paleta i trzy p«dzle. Na palecie farby:

czerwona, ý¸ta, zielona i niebieska.

¥ 20 z¸ Ð wykonane stemplem lustrza-

nym w srebrze,

¥ 2 z¸ Ð wykonana stemplem zwy-

k¸ym w stopie CuAl5Zn5Sn1,

tzw. Nordic Gold.

Projektant monet: Ewa Tyc-KarpiÄska

ãBy¸ tym, ktry ukaza¸ przed zdu-

mionymi oczyma narodu polskiego

widmo jego sumienia, jego cierpieÄ,

marzeÄ, chwa¸y, pot«gi, zbrodni

i upadku, widmo tak ýywe, tak cu-

downie obecne, ktrego nie unicestwi

czasÓ Ð te s¸owa charakteryzujce

znaczenie twrczoæci Jana Matejki,

wypowiedziane wiele lat temu przez

Stanis¸awa Witkiewicza, do dziæ nie

straci¸y swej aktualnoæci.

Monety zosta¸y wyprodukowane w Mennicy PaÄstwowej SA

w Warszawie.

Sk¸ad i druk: Drukarnia NBP

Ð Polscy malarze XIX/XX w.Ð

Monety kolekcjonerskie

Obok uwielbienia twrczoæ jego budzi¸a kontrowersje, jednak

do rodowodu wywodzcego si« z jego sztuki przyznawali si«

nie tylko jego bezpoæredni uczniowie, ale malarze nast«pnych

pokoleÄ, o zupe¸nie innych zainteresowaniach tematycznych

i formalnych. ãBy¸ ma¸y jako ludzie cia¸em drobni iprzygarbiony

nie wiekiem lecz prac [...] g¸ow« chyli¸ w d¸ugich lokach,

zoczu jego gorza¸ mu ýar Ð taki wprorokachÓ Ð pisa¸ o Matejce

jego uczeÄ, Stanis¸aw WyspiaÄski.

1879 wsp¸pracowa¸ z architektem Tomaszem PryliÄskim

przy restauracji Sukiennic, w tym czasie takýe wystpi¸ przeciwko

zburzeniu kaplicy krlewskiej na Wawelu, nie dopuæci¸ rwnieý

do zniszczenia barokowego o¸tarza w katedrze. Nie zawsze jed-

nak jego wysi¸ki by¸y uwieÄczone sukcesem. Rok przed æmierci

odes¸a¸ radzie miejskiej dyplom honorowego obywatela Krakowa,

oburzony zniszczeniem gotyckiej kaplicy koæcio¸a åw. Ducha.

ich stan uczuciowy, dba¸ o wierne odtworzenie realiw. ãStaÄ-

czykaÓ (pierwotny tytu¸ obrazu ãStaÄczyk w czasie balu

na dworze krlowej Bony, kiedy wieæ przychodzi o utracie

SmoleÄskaÓ) namalowa¸ Matejko w 1862 r., majc zaledwie

dwadzieæcia cztery lata. Temat nadwornego b¸azna krla

Zygmunta I interesowa¸ go juý wczeæniej; w czasie studiw

w Monachium zrobi¸ szkice rysunkowe i obraz ãStaÄczyk udajcy

bl z«bwÓ.

Zmar¸ 1 listopada 1893 r. Pochowany zosta¸ na Cmentarzu

Rakowickim w Krakowie.

Obdarzony ogromnym talentem, by¸ niewtpliwie jedn z najwy-

bitniejszych indywidualnoæci w sztuce polskiej dziewi«tnastego

wieku. Jego wizja dziejw narodowych ukszta¸towa¸a histo-

ryczn wyobrani« Polakw na ca¸e pokolenia.

Prace te nie mia¸y jeszcze g¸«bi historiozoficznej, ktr prezen-

tuje obraz z 1862 r. Wed¸ug rde¸, genezy p¸tna naleýy szuka

w rozmowach artysty z przyjacielem, Izydorem Jab¸oÄskim-

-Paw¸owiczem, ktry mia¸ podpowiedzie artyæcie pomys¸

przedstawienia b¸azna w ãkontraæcie uczu wewn«trznych

z powierzchownoæciÓ, oraz w rdle literackim Ð utworze

Seweryna GoszczyÄskiego ãKrl zamczyskaÓ (1842). Ubrany

w strj b¸azeÄski g¸wny bohater utworu literackiego wypowiada

s¸owa: ãTwoim paÄstwem te gruzy; twoj pot«g wielkoæ ich

przesz¸oæci, zamieniona wboleæ; twoje przeznaczenie panowa

przez cierpienie ærd uciechyÓ. Na obrazie Matejko przedstawia

samotnego StaÄczyka, ktry jedyny rozumie groýce krajowi

niebezpieczeÄstwa po oddaniu wrogom SmoleÄska, podczas

gdy grupa dworzan przedstawiona w dalszej perspektywie

obrazu pozostaje ich nieæwiadoma. Artysta identyfikowa¸ si« ze

StaÄczykiem; nada¸ b¸aznowi rysy w¸asnej twarzy, pe¸ne powagi

i zadumy. On, tak jak StaÄczyk, czuje si« osamotniony; jest tym,

ktry lepiej rozumie aktualne wydarzenia i wynik¸e z nich kon-

sekwencje. Obraz uderza dojrza¸oæci formy, wyraýajcej si«

w konsekwentnej, pozbawionej zb«dnych szczeg¸w kompozy-

cj, æwietnie wydobytym nastroju, g¸«bokim studium psycholo-

gicznym i harmonijnym kolorycie. ãBy¸y ponim obrazy wi«ksze,

æwietniejsze, s¸awniejsze. Pi«kniejszych nie by¸o.Ó Ð napisa¸

w 1897 r. monografista Matejki, Stanis¸aw Tarnowski.

Obok malarstwa historycznego poch¸aniajcego ca¸ inwencj«

artysty, zajmowa¸ si« teý malarstwem portretowym, dziedzin,

do ktrej nie przywizywa¸ duýej wagi. Wærd licznych przyk¸a-

dw twrczoæci portretowej szczeglne miejsce zajmuj portrety

najbliýszej rodziny, ukochanej ýony i dzieci; w nich, obok doskona-

¸ego warsztatu, odnajdujemy liryczny, intymny ton, niespotykany

w portretach reprezentacyjnych, w ktrych modela, zgodnie

z w¸asnym przekonaniem, cz«sto ubiera¸ w kostium historyczny.

To poprzez najbardziej znane obrazy Matejki Ð ãKazanie SkargiÓ

(1864), ãRejtan nasejmie warszawskimÓ (1866), ãUnia LubelskaÓ

(1869), ãBatory pod PskowemÓ (1872), ãBitwa pod Grunwal-

demÓ (1878), ãHo¸d pruskiÓ (1882) czy ãåluby Jana KazimierzaÓ

(1893) Ð widzimy najwaýniejsze wydarzenia Rzeczypospolitej.

Jan Matejko urodzi¸ si« 24 VI 1838 r. w Krakowie; jego ojcem

by¸ Czech, nauczyciel muzyki, matk zaæ crka krakowskiego

siodlarza. Najwi«kszy wp¸yw na formowanie zainteresowaÄ

oraz kierunek kszta¸cenia przysz¸ego malarza mia¸ jego starszy

brat Franciszek, historyk, docent na Uniwersytecie JagielloÄskim.

Wczeænie, w wieku czternastu lat rozpocz¸ studia malarstwa

w Szkole Sztuk Pi«knych, gdzie da¸ si« pozna jako ãnajpilniejszy,

najzdolniejszy z uzdolnionych uczniwÓ. Uczy¸ si« tam do 1858 r.,

bo w grudniu dzi«ki stypendium wyjecha¸ do Akademii Sztuk

Pi«knych do Monachium. Po roku wyjecha¸ do Wiednia z zamia-

rem kontynuowania studiw, ktre zakoÄczy¸ jednak po oæmiu

dniach; w Wiedniu i Monachium, a takýe w Paryýu i W¸oszech

bywa¸ pniej kilkakrotnie, zwiedza¸ muzea, zachwyca¸ si«

dzie¸ami Rubensa i malarstwa w¸oskiego. W Krakowie mia¸

pracowni« przy ul. Krupniczej, a od 1873 r. w domu przy ul. Flo-

riaÄskiej 17, gdzie obecnie znajduje si« jego muzeum. Wiele

uwagi i wysi¸ku poæwi«ca¸ Szkole Sztuk Pi«knych, w ktrej aý

do æmierci piastowa¸ stanowisko dyrektora; przeprowadzi¸ jej

reorganizacj«, ustanowi¸ nowy statut, prowadzi¸ oddzia¸ malar-

stwa historycznego.

Pod koniec ýycia zainteresowa¸ si« malarstwem monumentalnym

i witraýownictwem. Ufundowa¸ nawet stypendium dla studenta

specjalizujcego si« w tej dziedzinie. G¸wnym dzie¸em Matejki

w tej dziedzinie malarstwa, zrealizowanym przez uczniw wed¸ug

jego kartonw i pod jego nadzorem, jest polichromia koæcio¸a

Mariackiego (1889-1891), ktrej nowatorstwo polega na wpro-

wadzeniu do gotyckiego wn«trza wsp¸czesnej dekoracji

i zharmonizowaniu jej w jednolit ca¸oæ. Od tej polichromii

datuje si« pocztek nowoczesnego malarstwa monumentalnego

w Polsce.

Matejko widzia¸ swoj rol« artysty jako pos¸annictwo w s¸uýbie

narodu i paÄstwa; poprzez sztuk« chcia¸ wychowywa spo¸e-

czeÄstwo, oddzia¸ywa na intelekt i uczucia i jednoczeænie

przypomina dawn æwietnoæ nieistniejcego paÄstwa. Mia¸

subiektywn wizj« historii Polski i w¸asny osd moralny dziejw

narodowych. Do obrazw wybiera¸ wydarzenia z przesz¸oæci,

ktre wed¸ug jego przemyæleÄ decydowa¸y o pniejszych

losach kraju, a jednoczeænie mia¸y odniesienie do bieýcej

sytuacji.

Irena Bal

Instytut Sztuki PAN

Warszawa

W roku 1873 otrzyma¸ propozycj« obj«cia stanowiska dyrektora

Akademii Sztuk Pi«knych w Pradze czeskiej, jednak odmwi¸,

uwaýajc, ýe miejsce jego jest w kraju. Jego obywatelsk

postaw« dokumentuje fakt, ýe gmach krakowskiej Szko¸y

wybudowano na parceli, ktr ofiarowa¸ na ten cel, a cztery lata

wczeæniej, b«dc w 1869 r. z wizyt we Lwowie, ufundowa¸ dwa

stypendia: dla Polaka i Rusina, ktrzy chcieliby studiowa

w krakowskiej Szkole Sztuk Pi«knych.

Jego wiedza historyczna by¸a bardzo rozleg¸a, cho w tej

dziedzinie by¸ samoukiem. Od dzieciÄstwa gromadzi¸ swoist

dokumentacj« historyczn, ktr uzupe¸nia¸ lekturami. Przery-

sowa¸ z dawnych sztychw i ilustracji drzeworytniczych portrety

s¸awnych ludzi, ubiory, detale uzbrojenia, inne zabytkowe

przedmioty. Juý wwczas notowa¸ pomys¸y przysz¸ych kompo-

zycji. Kaýdy obraz poprzedza¸ skrupulatnymi studiami rde¸

historycznych, pniej rysowa¸ kolejne szkice, aý wy¸oni¸ si«

koÄcowy kszta¸t kompozycji. Jego obrazy jednak nie by¸y pro-

stym odzwierciedleniem wydarzeÄ. Aby wzmocni intelektualny

i moralny przekaz swej wizji i nada jej w¸aæciw ekspresj«

i dramatyzm, artysta reýyserowa¸ sceny, cz«sto æwiadomie

odst«pujc od wiernego przedstawienia faktw historycznych.

Perfekcyjnie odtwarza¸ charakterystyk« psychologiczn postaci,

Z pasj angaýowa¸ si« w ochron« zabytkw Krakowa. Uczestniczy¸

w pracach komisji i gremiw konserwatorskich, pisa¸ listy i me-

moria¸y; w 1872 r. naleýa¸ do Komisji Akademii Umiej«tnoæci,

ktrej celem by¸o opracowanie projektu ustawy o konserwacji

zabytkw sztuki i pomnikw historycznych. W latach 1875-

Wszystkie monety kolekcjonerskie s prawnym

ærodkiem p¸atniczym w Polsce.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: