METODOLOGIA NAUK GEOGRAFICZNYCH
Pyt.1. METODOLOGIA OGÓLNA
Metodologia ogólna jest częścią logiki, uwzględnia metody uzasadniania twierdzeń naukowych, traktuje także o klasyfikacji nauk i odrębnościach poszczególnych rodzajów nauki. Metodologia opiera się na osiągnięciach dwóch gałęziach logiki:
· SEMANTYKI LOGICZNEJ – bada wyrażenia językowe od strony ich ścisłości znaczeniowej, ukazuje jednocześnie sposoby uściślania wypowiedzi.
· LOGIKI FORMALNEJ – dostarcza schematu niezawodnego wnioskowania.
Z problematyką metodologii –oprócz logiki- łączą się inne działy filozofii, np. teoria poznania i teoria prawdy. Tu należą:
· PRAKSEOLOGIA – nauka formułująca zasady i normy skutecznego i sprawnego działania
· ERYSTYKA – sztuka dyskutowania, prowadzenia sporów, przekonywania
Wracając do TEORII POZNANIA – bada ona procesy poznawcze z punktu widzenia ich prawidłowości, zajmuje się stosunkiem, relacjami podmiotu do przedmiotu w procesie badawczym. Składa się ona z: EPISTEMOLOGII i GNOSEOLOGII. Teoria poznana buduje TEORIĘ PRAWDY na podstawie zdobytej wiedzy. Prawda najczęściej definiowana jest jako własność sądów oraz wyrażających je zdań. O tym, czy coś jest prawdziwe decyduje kryterium prawdy.
KRYTERIUM PRAWDY jest miernikiem rozstrzygającym o tym czy dany sad jest prawdziwy, czy też nie. Z działalności człowieka rodzą się problemy teoretyczne, których rozwiązanie znajduje się w praktyce. Jest sprawdzianem i miernikiem prawdy. Kryterium prawdy jest praktyka.
PRAKTYKA jest to świadoma i celowa działalność człowieka dążąca do zmiany środowiska (przyrody) i stosunków społecznych. Na gruncie praktyki powstaje pragmatyzm.
PRAGMATYZM-prawdziwość nie może być rozumiana jako zgodność z rzeczywistością, prawdziwe są tylko te myśli, które się sprawdzają przez swe skutki praktyczne.
METODOLOGIA GEOGRAFII- stoi, więc na pograniczu logiki i pragmatyzmu. Jest ona jedną z metodologii szczegółowych i rozpatruje się ją na trzech płaszczyznach:
1. Określanie przedmiotu badań geograficznych.
2. Charakterystyka czynności poznawczych- metody badań.
3. Rozpatrywanie wyników badań jako zbioru twierdzeń udowodnionych w danej dziedzinie.
Pyt.2. ROLA I UDZIAŁ ALEKSANDRA HUMBOLDTA W METODOLOGII.
Aleksander Humboldt (1769-1859) należał do nielicznych uczonych posiadających zdolność ogarniania całości. Już w 1799 r., wyruszając w podróż po Ameryce Południowej (szczególnie zainteresował się dorzeczem Orinoko), wyznaczył cel swoich badań, którym miało być poznanie związku wzajemnego sił na Ziemi i wpływu przyrody martwej na świat organiczny. Pierwszą próbę uogólnienia całej nagromadzonej przez naukę wiedzy o przyrodzie ziemi, uczony ten przedstawił w wykładach prowadzonych przez niego w Berlinie w latach 1827-28, które stały się następnie podstawą jego największej pracy „ KOSMOS”, ujętej w pięciu tomach (ostatni nie został ukończony). Praca ta jest poświęcona nie tylko zjawiskom geograficznym – Humbolt starał się połączyć zjawiska Ziemi i nieba, czyli całego wszechświata.
Według Humbolta geografia fizyczna nie jest bynajmniej „encyklopedycznym połączeniem nauk przyrodniczych”; jej ostatecznym celem jest „wykrycie jedności wśród mnogości, badanie praw i związków wewnętrznych wśród zjawisk fizycznych”. Geografii fizycznej nie można utożsamiać z analizą oddzielnych komponentów przyrody (aczkolwiek ich badanie jest konieczną przesłanką poznania całości). Humboldt zwracał uwagę na ścisły związek istniejący pomiędzy poszczególnymi powłokami kuli ziemskiej.
Głównym celem badania związków przyczynowych zjawisk ziemskich, jest wykrycie zależności, jaka zachodzi między przyrodą organiczną a nieorganiczną. Z tego względu zwracał on szczególną uwagę na wyjaśnienie związku roślinności i klimatu. Właśnie ten sposób rozumowania pozwolił mu wykryć najistotniejsze prawidłowości fizycznogeograficzne – strefowość równoleżnikową i wysokościową. Fizycznogeograficzna synteza Humbolda nie była kompletna – ogarnął on, bowiem przede wszystkim powiązania roślinno – klimatyczne, gdyż ówczesna nauka nie dysponowała jeszcze potrzebnym materiałem dotyczącym innych komponentów (brakowało głównie znajomości gleb). Uwarunkowana historycznie ograniczoność pojęć, występująca u Humboldta, dotyczyła zakresu geografii fizycznej i polegała na tym, że rozpatrywał on zjawiska geograficzne przeważnie jako fizyczne w swojej istocie. Częściowo zaliczał tu człowieka, ale uwzględniał jedynie „jego różnorodne odcienie fizyczne, geograficzne rozmieszczenie współcześnie istniejących jego typów, wpływ, który wywierają na człowieka siły przyrody i odwrotnie, chociaż znacznie słabszy oraz wpływ, który człowiek może na nie wywierać.
Humbold nie ograniczał badania wzajemnych związków występujących w przyrodzie jakimikolwiek granicami terytorialnymi: odwrotnie, stale podkreślał, że warunki przyrodnicze na poszczególnych obszarach należy poznawać uwzględniając ich stosunek do całości, czyli do Ziemi i do Wszechświata.
Oprócz tego na pierwszych stronach KOSMOSU czytamy, że „nie da się całkowicie oddzielić opisu przyrody od jej historii. Geognosta nie może ogarnąć współczesności bez przeszłości..”. Tak więc H. mówi o konieczności stosowania metody historycznej w geografii fizycznej, ale nauka tamtej epoki nie dysponowała jeszcze faktami, które pozwoliłyby w pełni wykorzystać tę metodę dla wyjaśnienia zjawisk fizyczno – geograficznych i ich wzajemnych związków.
Z imieniem H. wiąże się wprowadzenie do geografii METODY PORÓWNAWCZEJ (aczkolwiek oddzielne elementy tej metody zarysowują się już u geografów antycznych, głównie u Herodota). H. dał klasyczny przykład jej stosowania, co umożliwiło podniesienie geografii na nowy poziom. Właśnie za pomocą metody porównawczej, H. ujął w pewien system odebrane fakty, ustanowił wzajemne związki i prawidłowości geograficzne.
IZOTERMY są szczególnym przypadkiem metody porównawczej: dzięki nim metoda porównawcza została ściśle związana z kartograficznym sposobem przeprowadzania badań: sposób ten „stał się jakby składową częścią metody porównawczej”. H. , jako żywiołowy materialista, starał się połączyć empiryczny i racjonalistyczny sposób podejścia do badań przyrodniczych. Nieustannie podkreślał, że punktem wyjścia dla niego są wyłącznie fakty i obserwacje. H. mówił również, iż nauka opiera się „na EMPIYZMIE i uporządkowanym rozumowaniu, tzn. na wszystkich zjawiskach zebranych przez naukę i podporządkowanych działaniu rozumu, który porównuje i rozważa te dane.”
Pyt.3. DEFINICJE, WYJAŚNIENIA.
WYJAŚNIENIE jest podstawowym problemem metodologicznym współczesnej geografii. Dotyczy ono twierdzeń, które można przypisać za cel nauki. W. jest jednym z żywo dyskutowanych tematów. Biorąc pod uwagę perspektywiczne rozważania wzorców i norm, ważnych jest kilka zagadnień. Przede wszystkim należy określić metodologiczną podstawę wyjaśnienia.
Wg Harveya istnieją dwa nury wiążące się z wyjaśnianiem:
· FORMALNY – reprezentowany przez m.in. Breykwarda, wg niego główny przedmiot rozważań stanowi wewnętrzna struktura i „zgodność wyjaśnienia”; do tego podejścia zaliczamy podstawy logiki, matematyki, logiki indukcyjnej i epistemologii
· BEHAWIORALNY – reprezentowany prze Kuria, wg niego wyjaśnianie stanowi silniejszą orientację filozoficzną i psychologiczną niż logiczną i dotyczy np. motywów poszukiwania wyjaśnień.
Harvey – wyjaśnienie to każda zadowalająca lub rozsądnie brzmiąca odp. Na pytanie: dlaczego? Jak? Jest to również formalna struktura twierdzeń powiązanych dedukcyjnie. Cechami wyjaśnienia są: OBIEKTYWNOŚĆ i PREDYKCJA, czyli możliwość przewidywania przyszłości na podstawie dotychczasowych procesów.
Scriven – wyjaśnienie to jednorodna tematycznie wiadomość, której treść pozwala nam rozumieć jakieś zjawisko naukowe.
Workman – celem wyjaśnienia jest spowodowanie by zdarzenie, które odbieramy jako dziwne wydawało się normalne. Istnieją 3 SPOSOBY WYJAŚNIEŃ:
1. Dedukcyjno – predykcyjne
2. Przez wykrycie powiązań
3. Przez analogię
Sposoby te są niezależne od siebie. Istnieją też pewne kryteria wyjaśnień. KRYTERIA to czynniki, na podstawie, których przyjmujemy wyjaśnienia za zadowalające. Przy wyjaśnianiu formalnym stosujemy kryteria logiczne, czasem matematyczne. Przy wyjaśnianiu behawioralnym stosujemy kryteria psychologiczne. Sposoby wyjaśnień i ich kryteria są rozważane w ramach:
1. METODY NAUKOWEJ – sposób postępowania stosowany świadomie prowadzący do wyznaczonego celu
2. PARADYGMATU – przykład, wzór postępowania, osiągnięcie naukowe, które dostarcza przez jakiś czas wzorów i rozwiązań badanych zagadnień.
Pyt.4. IDEALIZM KRYTYCZNY
Idealizm krytyczny został stworzony przez Emanuela KANTA na Przełomie
VIII/XIX wieku. Inna nazwa idealizmu krytycznego to IDEALIZM TRASCENDENTALNY. Kant głosił poglądy, że prawdziwe poznanie jest możliwe ze względu na to, że umysł ludzki narzuca niepoznawalnym rzeczom „samym sobie” aprioryczne formy i kategorie. Tworzenie nowych apriorycznych form i kategorii nadaje rzeczom niepoznawalnym i niezrozumiałym nowy poznawalny umysłowo charakter. Wszystko to, co pozostaje poza zasięgiem poznania „rzeczy samych sobie” Kant nazywa TRANSCENDALNOŚCIĄ. Jest to termin dotyczący charakteru działań apriorycznych, nie zaś przedmiotu i treści poznania. Krytycyzm w poglądach idealistyczno- transcendentalnych Kanta polega na stałej gotowości do transformowania twierdzeń poddanych stałej analizie. Kant uważał, że twierdzenia powinny być poddawane stałej kontroli ich prawidłowości ze względu na stały dopływ nowych faktów mogących narzucić nowe światło na istniejące twierdzenia.
Przeciwieństwem filozofii Kanta był AGNOSYCYZM, który całkowicie negował możliwość poznania „rzeczy”, a zwłaszcza jej istoty i pochodzenia.
IDEALIZM TRANSCENDENTALNY (wg Słownika wyrazów obcych, PWN) – doktryna Kanta przyjmująca, że podmiot poznający jest warunkiem przedmiotu poznawczego, a pojęcia są warunkiem doświadczenia, wyprzedzających i umożliwiających doświadczenie i możliwych do zastosowania tylko do świata doświadczalnego.
Pyt.5. REGIONALIZACJA STRUKTURALNA
REGIONALIZACJA – to czynność wyodrębniająca regiony przez postępowanie badawcze, a raczej przez rezultat tego postępowania. Każde postępowanie regionalizacyjne jest albo pierwotne albo wtórne.
Rodzaje regionalizacji:
1. Analityczno – poznawcza
2. Strukturalna
3. Praktyczna
Regionalizacji strukturalnej dokonuje przez wyznaczanie REGIONÓW WĘZŁOWYCH, których podstawą jest układ domknięty a granice są wytworem integracji więzi i stanowią płynne strefy oddziaływania. Granice o charakterze rozmytym i nieostrej linii precyzyjnie wyznacza i tłumaczy TEORIA ZBIORÓW ROZMYTYCH.
Regionalizacja strukturalna jest wykorzystywana zarówno w geografii społ.-ekon. jak i geografii fizycznej. Wyznaczone w tej procedurze regiony odróżniają się strukturą różnych zjawisk, np. strukturą zatrudnienia (Regin typowo przemysłowy, bądź rolniczy) i w ten sposób wykazywane jest charakter danego obszaru. W geografii fizycznej wykorzystuje się ten rodzaj regionalizacji do podobnych celów, np. wydzielenie obszarów o charakterze infiltracyjnym, ewapotranspiracyjnym itp.
Ważny jest wybór mierników powiązań w regionie, np. dojazd do pracy, migracje, przepływy produkcyjne. O wyborze decyduje dostępność danych statystycznych.
Pyt.6. KIERUNKI ROZWOJU GEOGRAFII WG F. RICHTHOFENA.
FRYDERYK RITCHOFEM (1833-1905)- podróżnik, geograf, geomorfolog, profesor Uniwersytetu Berlińskiego. Wprowadził znaną ZASADĘ PRZESTRZENNĄ, która stała się jedna z przewodnich zasad w geografii (wcześniej zajmował się tą zasadą K. Ritter).
W latach 80- tych nabrała rozgłosu jego praca, poświęcona zadaniom i metodom geografii. W pracy tej za przedmiot badań geografii przyjmował powierzchnię ziemską w szerokim pojmowaniu, włączając atmosferę, hydrosferę i górną część skorupy ziemskiej, przekształconą przez wodę i powietrze, zaludnioną organizmami.
Pierwszym zadaniem geografii wg Richthofena jest „badanie litych powierzchni ziemi w powiązaniu z hydrosferą i atmosferą, stosownie do 4 zasad:
~ według form
~ składu materialnego
~ ciągłego przekształcania i pochodzenia
~ przy czym przewodnią nić stanowią wzajemne stosunki trzech królestw przyrody i powierzchni Ziemi”
Drugim zadaniem jest „badanie pokrywy roślinnej i świata zwierzęcego w odniesieniu do powierzchni ziemskiej, opartych na tychże samych 4 zasadach.
Trzecim zadaniem jest „badanie człowieka oraz jego materialnej i duchowej kultury z tego samego punktu widzenia i wg tych samych zasad”. Odpowiednio wyróżnił on trzy działy geografii ogólnej. Istnieje: GEOGRAFIA FIZYCZNA, BIOGEOGRAFIA, ANTROPOGEOGRAFIA. Oprócz geografii ogólnej istnieje GEOGRAFIA REGIONALNA, czyli SPECJALNA.
Richtofen, a także inni badacze, jak Kirchof i Nehman poznając poszczególne kraje pozostawili po sobie liczne opisy regionalne, dając tym samym podstawę do umacniania się tego kierunku, który do dziś nazywa się kierunkiem regionalnym. Z czasem jeszcze Richtofen doszedł do wniosku, że geografia bada materię przestrzeni jako formę siły, czas różnych obiektów i zjawisk. W następstwie bada materię, przestrzeń albo siły, które uznano za podstawowe kryteria badań geograficznych.
Pyt.7. KONKRETYZUJĄCE I OGÓLNIAJĄCE - RANGA WYJAŚNIEŃ W GEOGRAFII.
Każde rozważanie geograficzne prowadzące do jakiegoś wyjaśnienia zaczyna się od przedstawienia sytuacji (opis, mapa). Jeżeli geograf opisuje mały obszar, względnie część obszaru, to nasze opisy zjawisk geograficznych są bardzo konkretne i dość szczegółowe. Ten szczegółowy charakter opisuje zjawiska geograficzne pewnych tylko obszarów, wynika to z faktu, że na wybranych obszarach, którymi posługują się geografowie, nigdy nie występują wszystkie zjawiska, tylko część zjawisk; w opisach geograficznych często ograniczamy się do bardzo małego fragmentu rzeczywistości, a zatem nie możemy porównać z innymi podobnymi zjawiskami, np. badanie wybrzeża morskiego Bałtyku nie można porównać z badaniem wybrzeża Adriatyku. W przypadku porównania poszczególnych zjawisk geograficznych na kuli ziemskiej będziemy starali się uogólnić opisy tych zjawisk, tzn. geografowie starają się przedstawić te istotne cechy i szczegóły, które albo różnią zjawiska bądź czynią je do siebie podobnymi.
Niekiedy znaczenie tych szczegółów (w opisach uogólniających) pomagają geografom przeprowadzić genetyczną klasyfikację zjawisk i wprowadzić twierdzenia ogólne dotyczące tych zjawisk. Natomiast jest część zjawisk, szczególnie w małych skalach, gdzie charakter wyjaśnienia jest bardzo szczegółowy i dlatego mówimy, że są to wyjaśnienia konkretyzujące, tzn. wiodąca cechą jest wykazane pewnej specyfiki regionalnej przedstawionej bardzo szczegółowo. Wyjaśnienia mogą mieć charakter: GENERALIZUJĄCY (uogólniający) – nauka o krajobrazach, ogólna geografia elementarna lub charakter KONKRETYZUJĄCY (szczegółowy i dokładny).
Pyt.8. ODRĘBNOŚĆ GEOGRAFII.
OBRĘBNOŚĆ GEOGRAFII jest jednym z wielu problemów metodologicznych odnoszących się do struktury poznawczej geografii. W zagadnieniu, Na czym polega odrębność tej nauki? Zarysowują się dwa główne stanowiska, które nazywamy: separatyzmem przedmiotowym i separatyzmem podmiotowym.
Stanowisko SEPARATYZMU PRZEDMIOTOWEGO upatruje odrębność geografii w strukturze rzeczywistej będącej przedmiotem poznania lub w metodach jej badania. Stanowisko to występuje w dwóch wersjach: substancyjnej i metodologicznej.
W wersji SUBSTANCYJNEJ odrębność geografii wyznacza jej dziedzina, na którą składają się określone typy obiektów lub ich własności. Przedstawiają się dwa ujęcia: systemowe i atrybutowe.
~ w ujęciu systemowym geografia różni się od innych nauk rodzajem obiektów, które bada. Przedmiotem geografii są obiekty materialne mające charakter systemów realnych, np. system globalny człowiek – środowisko, geosystem itp.
~ w ujęciu atrybutowym przedmiotem geografii są pewne rodzaje własności obiektów, a nie same obiekty. Wersje atrybutową prezentują dwie główne koncepcje: chorologiczna i interakcjonalistyczna:
+ koncepcja chorologiczna właściwości te sprowadza do relacji przestrzennych zachodzących między obiektami, koncepcja upatrująca przedmiot geografii w badaniu relacji przestrzennych (rozmieszczenia przestrzennego, zróżnicowania przestrzennego, lokalizacji) jest przestrzennie mocno ugruntowana (wywodzi się od Kanta).
+ koncepcja interakcjonalistyczna natomiast własności te upatruje we wzajemnych oddziaływaniach, jakie zachodzą między przyrodą a społeczeństwem.
W wersji METODOLOGICZEJ specyfikę geografii sprowadza się do określonych koncepcji metod badawczych. Ujęcie to wyraża dwie koncepcje metod: metody geograficznej i metody regionalnej.
~ Koncepcja metody geograficznej sprowadza się do przestrzennego i geograficznego ujmowania różnorodnych zjawisk.
~ Koncepcja metody regionalnej jest oparta na formalnym pojęciu regionu i wyraża zróżnicowanie i wyraża różnicowanie i integrację przestrzenną zjawisk.
Stanowisko SEPARATYZMU PODMIOTOWEGO – odrębność wiedzy geograficznej upatruje w sferze badań prowadzonych przez geografów jako członków społeczności uczonych. Wyraża się to w haśle, że geografia jest to, co badają geografowie. Pogląd ten ma charakter czysto sprawozdawczy i nie pozwala zrozumieć ani wyjaśnić pola badawczego geografii i wiedzy geograficznej
Pyt.9. ANALIZA PRZESTRZENNA.
Analiza przestrzenna jest ostatnim etapem na drodze formułowania twierdzeń. ANALIZA w geografii – to badanie całości przedmiotów lub zjawisk geograficznych drogę ich rozkładu na części składowe, których genezę współzależności wyjaśniają nam całości badanego zjawiska lub przedmiotu. Głównym celem analiz jest wykrycie genezy zjawisk lub przedmiotu, a także wyjaśnienie współdziałania, współzależności, jakie się wiążą z tymi przedmiotami. Taka analiza sprowadza się do wyjaśnienia (skutków i przyczyn) powstawania tych przedmiotów i zjawisk geograficznych.
Analiza opiera się na pewnych pojęciach filozoficznych dotyczących przyczynowości i zasad ich badania. Przyczynowość to pojęcie związku przyczynowego, czyli zależności przyczynowej, która wiąże konkretne zdarzenie lub wiele zdarzeń z ich ewidentnym, konkretnym rezultatem, albo z wieloma rezultatami.
Geografów interesują zasięgi poszczególnych zjawisk, i jak te zjawiska funkcjonują w przestrzeni. W przypadku prostych łańcuchów czy struktur wielu następstw, obszar występowania różnych zjawisk geograficznych będzie następstwem jednej lub kilku przyczyn. Przebieg przestrzenny mechanizmu przyczyn – skutków, tzw. Przypasowania się odwzorowań pierwszego układu do drugiego. Istotnym elementem w wyznaczaniu zasięgu przestrzennego jest skala zjawiska (inaczej zjawisko zachowuje się w skali małej a zupełnie inaczej w dużej). Wyróżniamy analizy jakościowe, ilościowe lub analizy przedstawione w sposób kartograficzny i niekartograficzny. Istnieje 6 typów analiz wykorzystywanych przez geografów:
1. ANALIZA FUNKCJONALNA – stosowana głównie przez geografów społeczno – ekonomicznych, polega na przedstawieniu funkcji jakiegoś elementu, np. miasto przemysłowe, uzdrowiskowe.
2. ANALIZA STRUKTURALNA – opiera się na podziałach, analiza ta dzieli pewne elementy ze względu na hierarchiczność, np. miasta duże, średnie i małe.
3. ANALIZA STATYSTYCZNA – cechuje się dużą zawartością jakiś danych, które chcemy wyjaśnić tym rodzajem analizy
4. ANALIZA BILANSOWO – BUDŻETOWA jest znana i stosowana od bardzo dawna, bilans jest tutaj nakładem w stosunku do wyniku
5. ANALIZA BONITACYJNA – zajmuje się wyróżnianiem jakości jakiegoś zjawiska, możemy tu wprowadzić różne klasy bonitacyjne, jest to analiza bardzo przydatna, ale kwestionowana, gdyż podział może stać się podziałem subiektywnym
6. ANALIZA KOMPLEKSOWA – stara się uwzględnić całość wszystkich zjawisk, ale jest krytykowana, są nimi np. monografia.
Pyt.10. PRZEDMIOT, CEL METODOLOGII W GEOGRAFII (interpretacja wyników).
Metodologia geografii należy do grupy metodologii szczegółowych i jest nauką obejmująca całokształt metod badawczych stosowanych w danej dziedzinie. Składa się z następujących elementów:
· Określenie przedmiotu badań geograficznych
· Charakterystyka czynników poznawczych, czyli opis metod, jakimi posługujemy się w geografii
· Rozpatrzenie wyników badań, jako zbiorów twierdzeń w badanej dziedzinie.
Dopóki geografia prowadzi badania analityczne i posuwa się drogą indukcji w kierunku uogólnień używa różnych narzędzi i metod. Nie budziło to poważnych zastrzeżeń w rozumowaniu, lecz jesteśmy przyzwyczajeni przechodzić od szczegółu do oceny, a potem do interpretacji otrzymanych wniosków to rozumowanie budzi zastrzeżenia, gdyż jest związane z indywidualizmami, które nie zawsze są zgodne z logiką. Gdy badania geograficzne usiłuję rozwiązać problemy syntetyczne o zasiągu ogólnym, ogólnoświatowym, tym bardziej do głosu dochodzą różnice podstaw szczegółów metodologicznych, niekiedy filozoficznych.
CEL BADAWCZY GEOGRAFII (wg Z. Chojnickiego „Dylematy metodologiczne geografii”)
Cel badawczy geografii, z punku widzenia metodologicznego, określają dwa zasadnicze stanowiska: kognitywizmu i praktycyzmu.
Stanowisko kognitywistyczne zakłada, że podstawowy cel geografii ma charakter poznawczy. Stanowisko to występuje w dwóch wersjach: kognitywizmu czystego lub kontemplacyjnego i kognitywizmu aktywistycznego.
KOGNITYWIZM CZYSTY przyjmuje, że geografia zdobywaniu wiedzy, a więc realizacji celów poznawczych o charakterze wewnętrznym. Celami tymi są opisy i zrozumienie lub wyjaśnienie pewnych własności i składników świata.
KOGNITYWIZM AKTYWISTYCZNY – przyjmuje, że geografia służy nie tylko celów wewnętrznych nauki (opisowi i zrozumieniu lub wyjaśnieniu rzeczywistości), lecz także celów zewnętrznych, a więc przewidywaniu (prognozowaniu) i kontrolowaniu przebiegu zdarzeń i procesów po to, aby zmienić świat i lepiej go urządzić.
Stanowisko PRAKTYCYSTYCZNE wyraża się w poglądzie, że zasadniczym celem geografii jest usprawnienie działań praktycznych (praktyki pozapoznawczej). Stanowisko to występuje w dwóch wersjach: praktycyzmu konstruktywistycznego i praktycyzmu aplikacyjnego.
PRAKTYCYZM KONSTRUKTYWISTYCZNY przyjmuje, że geografia może bezpośrednio rozwiązać problemy praktyczne, czyli problemy dotyczące projektowania działań praktycznych, konstruują projekty (plany) utrzymania lub zmiany stanów rzeczy lub procesów oraz określając sposoby zmierzające do ich realizacji.
PRAKTYCYZM APLIKACYJNY przyjmuje, że geografia może w sposób pośredni przyczynić się do rozwiązywania problemów praktycznych przez odpowiednie zastosowanie i wykorzystanie wiedzy geograficznej. Polega to na:
v Dostarczaniu informacji wyjściowych o charakterze diagnostycznym (ustalenie stanów rzeczy i ich ocen)
v Budowaniu prognoz. Budowaniu optymalnych modeli systemów i procesów.
Stanowisko praktycyzmu aplikacyjnego znajduje swój wyraz w tzw. Geografii stosowanej.
Pyt.11. SPOSOBY WYJAŚNIANIA.
WYJAŚNIANIE to każda zadowalająca bądź rozsądnie brzmiąca odpowiedź na pytanie: dlaczego? Jak? Wyróżniamy trzy sposoby podejścia:
1. Wyjaśnienie Dedukcyjno – predykcyjne
2. Wyjaśnienie przez wykrycie powiązań
3. Wyjaśnienie przez analogię
Najbardziej znany sposób to WYJAŚNIENIE DEDUKCYJNO – PREDYKCYJNE. Jego podstawę stanowi sposób wyjaśniania przyjęty w naukach przyrodniczych. Na tym sposobie wzorowały się i wzorują inne sposoby wyjaśniania innych nauk. Popularność tego podejścia wydaje się wynikać z dedukcyjnego modelu wnioskowania oraz dominacji poglądów, że przez dedukcję potwierdzamy je. Istotą tego podejścia jest formułowanie twierdzeń i praw. Autorami tego wyjaśnienia byli Nagal, Horway. Na drodze tego wnioskowania prze dedukcję do przewidywania starano się wyjaśnić dane przechodząc od teorii przez hipotezy do faktów jednoznacznych.
Wg Walkera wyjaśnianie charakteryzują trzy cechy:
1. Wyjaśnianie przez analogię zawiera opis, który w części jest opisem czegoś nieobserwowalnego
2. Opis jest prawdziwy w tym sensie, że odpowiada faktom
3. Opis wyjaśnień nadaje zjawisku pewne formy neutralności
Wyjaśnienia dedukcyjno – predykcyjne oraz wyjaśnienia przez analogię są to wyjaśnienia, które nakładają się na siebie w postaci tzw. Wyjaśnień przez wykrycie powiązań. Jeśli chodzi o analogię to kluczowym pojęciem jest pojęcie czegoś nieobserwowalnego. Tę nieobserwowalną część zjawiska uzyskujemy dwoma sposobami:
· Metodą dodawania: polega na tworzeniu pojęcia czegoś nieobserwowalnego prze dodawanie coraz to nowszych cech uzyskanych przez analogię.
· Metodą odejmowania: polega na tworzeniu pojęcia zaczynając od zespołu cech, od których odejmuje się kolejne cechy ustalonych warunków. Metoda ta ma zastosowanie szczególnie w wyjaśnianiu zjawisk fizyczno- geograf.
Pyt. 12. DIALEKTYKA W GEOGRAFII.
PODEJŚCIE DIALEKTYCZNE polega na wykrywaniu przeciwieństw we wszystkich zjawiskach i na traktowaniu ich, jako podstawy dialektyki przemian i rozwoju. Tworzona na bazie stosowania tej dialektyki rozwinęły się też pewne specyficzne metody analizy. Te metody wraz z logiką dają podstawę współczesnej metodologii przyrodniczej, zarówno w tej części, która odnosi się do geografii fizycznej, jak i geografii społecznej.
Dla geografii społeczno – geograficznej do niedawna dużą rolę dogrywały metody dialektyczne. Ta metoda rozumowania indukcyjnego, od szczegółu do ogółu nadawała się szczególnie do dociekań przyrodniczych, fizyczno - geograficznych, dlatego, iż w tym zakresie gromadzono wiele pojedynczych szczegółów różnych obserwacji.
DIALEKTYKA (wg Encyklopedii PWN) – umiejętność dochodzenia do prawdy przez ujawnianie i przezwyciężanie sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika.
DIAKEKTYKA HEGLOWSKA – stworzona przez Hegla idealistyczna teoria rzeczywistości, wg, której rzeczywistość jest procesem rozwoju ducha przez powstawanie i znoszenie przeciwieństw.
...
Expedyt