FOCJUSZ BIBLIOTEKA TOM III KODEKSY 223 � 237 EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL MAIL: HISTORIAN@Z.PL MMIV � 2 T�umaczenie i opracowanie: Oktawiusz Jurewicz 3 WYKAZ AUTOR�W OM�WIONYCH W T. 3 �BIBLIOTEKI" Diodor z Tarsu Efrem z Amidy Eulogiusz German Memnon Metody Sofroniusz z Jerozolimy Stefan Gobar �Kodeksy" 223 228. 229 225. 226. 227. 230 233 224 234. 235. 236. 237. 231 232 4 WYKAZ SKR�T�W ACO Acta Conciliorum Oecumenicorum, ed. E. Schwartz, Strassburg 1914 nn. Beck H.G. Beck Kirche und theologische Literatur im byzantinischen Reich, M�nchen 1959 (Byzantinisches Handbuch im Rahmen des Handbuchs der Altertumswissenschaft, t. 1, cz. 2). CB Corpus Bonnense � Corpus scriptorum historiae Byzantinae, editio emendatior et copiosior, consilio B.G. Niebuhrii C.F. instituta, Bonn 1828-1897. Cod. Codex lub Codices (�Kodeks" lub �Kodeksy") Biblioteki Focjusza. EK Encyklopedia Katolicka, t. I-V, Lublin 1989. FGH Die Fragmente der griechischen Historiker, wyd. F. Jacoby, t. I-II, Berlin 1923-1926. FHG Fragmenta Historicorum Graecorum, wyd. C. M�ller, 5 tom�w Paris 1841, 1848, 1849, 1851, 1870. GCS Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten (drei) Jahrhunderte, Berlin 1897 nn. gr. grecki, po grecku. Hunger H. Hunger Die hochsprachliche profane Literatur der Byzantiner, t. I-II, M�nchen 1978 (Byzantinisches Handbuch im Rahmen des Handbuchs der Altertumswissenschaft, t. l, cz. 5: t. 2, cz. 5). Jurewicz O. Jurewicz Historia literatury bizanty�skiej, Wroc�aw 1984. Krumbacher K. Krumbacher Geschichte der byzantinischen Litteratur von Justinian bis zum Ende des ostr�mischen Reiches (527-1453), M�nchen 1897, N.York 1958. lac. �acina, po �acinie. Mansi J.D. Mansi Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectif), Florentiae-Venetiis 1759 nn. PG J.P. Migne Patrologiae cursus completus. S�ries Graeca, 1-161, Parisiis 1857-1866. PL J.P. Migne Patrologiae cursus completus. S�ries Latina, 1-217, Parisiis 1844 nn. R.E. Pauly-Wissowa Real-Encyklop�die der classischen Altertumswissenschaft, Stuttgart 1893 nn. 5 SCh Sources Chr�tiennes, wyd. H. de Lubac, J. Danielem, C. Mond�sert, Paris 1942 nn. Sinko T. Sinko Literatura grecka, t. I, cz. 1, Krak�w 1931; t. I, cz. 2, Krak�w 1932; t. II, cz. 1, Krak�w 1947; t. II, cz. 2, Krak�w 1948; t. III, cz. 1, Krak�w 1951; t. III, cz. 2, Wroc�aw 1954. SWP J.M. Szymusiak, M. Starowieyski S�ownik wczesnochrze�cija�skiego pi�miennictwa, Pozna� 1971 (Staro�ytna my�l chrze�cija�ska, pod red. J.M. Szymusiaka, t. II). 6 �KODEKSY" 223-237 223 208b Przeczytali�my dzie�o Diodora1, biskupa Tarsu2, Przeciw przeznaczeniu2, zawarte w o�miu ksi�gach i pi��dziesi�ciu trzech rozdzia�ach. Autor ukazuje si� w nich prawdziwie religijny, nie b��dzi w kwestiach wiary �wi�tej w Syna Bo�ego, kt�r� napastuje zapami�ta�e szale�stwo Nestoriusza. Dowody, jakimi si� pos�uguje, przeprowadza w�a�ciwie i z talentem, stara si� obali� argumenty ludzi wierz�cych w przeznaczenie, jednak miejscami zu�ywa swe si�y na walk� z pozorem, gdy� nie precyzuje stanowiska przeciwnik�w w spos�b jasny i dok�adny. St�d te� cz�sto mo�e si� wydawa�, �e zwalcza innych wrog�w, a nie tych, z kt�rymi prowadzi wojn�. Mimo to rozwa�ny krytyk nie mo�e stawia� autorowi zarzutu z powodu jego nieudanych pod tym wzgl�dem napa�ci, tam bowiem, gdzie usi�uje zwalczy� b��dny pogl�d na przeznaczenie, nale�y go uzna� za zas�uguj�cego na szacunek i wdzi�czno��. 1 Diodor z Tarsu (Antioche�czyk, ok. 330 - ok, 393) - biskup Tarsu od 387, wzmiankowany ju� w Cod. 18, 85, 102. Kierownik antioche�skiej szko�y egzegetycznej Pisma �wi�tego, pos�uguj�cej si� metod� podw�jnej interpretacji, dos�ownej i historycznej (por. H. Langkammer [w:] EK t. I, kol. 647), nauczyciel Jana Chryzostoma (Cod. 25, 86, 172, 174) i Teodora Antioche�czyka (Cod. 4, 38, 81), obro�ca nicejskiego symbolu wiary (por. Cod. 15, 88); SWP, s. 119-120; E. Kania Diodor z Tarsu [w:] EK, t. III, kol. 1332; C. Robert Diodor os [57] Bischof von Tarsos [w:] R.E. IX.H1b. (1903) kol. 713-714. R. Abramowski Untersuchungen zu Diodor von Tarsos, Zeitschrift f�r die Neutestamentliche Wissenschaft, t. 30 (1931), s. 250; Der theologische Nachlass des Diodor, tam�e, t. 42 (1949), s. 19-69; W. Jaeger Studia in Photium, Rheinisches Museum, t. 103 (1960), s. 168-171; J. Quasten Initiation aux Peres de l'Eglise, t. 3, Paris 1963, s. 558-564. 2 Tars (gr. Torsos, Tarsoi, dzi�. Tarsus) g��wne miasto Cylicji po�o�one w dolnym biegu rzeki Kydnos (dzi� Tarsus Cayi w p�d. Turcji). Za�o�one w X/IX w. przed Chr., le�a�o ko�o wa�nego traktu handlowego zwanego Wrotami Cylickimi; od 64 r. przed Chr. stolica prowincji rzymskiej Cylicji; od VII w. po Chr. pod w�adz� Arab�w; zdobyte przez krzy�owc�w, nale�a�o do Ma�ej Armenii. Miejsce urodzenia Paw�a Aposto�a. 3 Focjusz podaje najprawdopodobniej tytu� skr�cony (Peri heimarmenes); tytu� pe�ny, podany w Liber Suda (pod has�em: Diodoros) brzmi: Kata astronomon kai astrologon kai heimarmenes. Dzie�o zachowane jedynie w niniejszym wyci�gu Focjusza (wyd. PG 33, kol. 1546-1628; w wersji �ac. Contra astronomos et astrologos et fatum: PL 48, kol. 1148-1149); por. P. Doli De Diodori Tarsensis libro Kata heimarmenes, Dissertationes Bonn 1923; D. Amand Fatalisme et liberie dans I'Antiquite grecque, Louvain 1945; Ch. Sch�ublin Diodor von Tarsos [w:] Theologische Realenzyklop�die Bd. VIII Berlin-New York, 1981, s. 763-767. O przeznaczeniu patrz te� Cod. 237 [311 b nn.]. 7 W pi��dziesi�tym pierwszym rozdziale zmierza jednocze�nie do zachwiania i obalenia wiary w przeznaczenie oraz do zniszczenia herezji Bardesanesa4. Jest ona na wp� szalona i w po�owie tylko opracowana, gdy� uwalnia dusz� od przeznaczenia i od stawiania tak zwanych horoskop�w astrologicznych, pozostawiaj�c jej woln� wol�, z drugiej za� strony podporz�dkowuje j� w�adzy cia�a i tym rzeczom, kt�re jej dotycz� - mam na my�li bogactwo, ub�stwo, chorob�, �ycie i �mier�, a tak�e sprawy od nas niezale�ne. Wszystko to jego herezja uwa�a za dzie�a przeznaczenia. Tego w�a�nie Bardesanesa w spos�b jasny i dobitny zwalcza Diodor, cz�owiek niezwykle gorliwy i rozmi�owany w nauce. Wykazuje on, �e Bardesanes ujawnia w swoich wywodach po�ow� b��du o przeznaczeniu, w rzeczywisto�ci natomiast potwierdza go ca�kowicie, poniewa� - jego zdaniem - wi�kszo�� dozna� i czynno�ci cielesnych przebiega i dokonuje si� zazwyczaj pod wp�ywem dzia�ania oraz wsp�dzia�ania duszy, jak i dzi�ki jej przyzwoleniu. W pierwszej ksi�dze autor dokona� og�lnego przegl�du kwestii dotycz�cych tak�e przeznaczenia i przyczyn, kt�re pozwoli�y omawianej herezji na swobodne rozprzestrzenienie si�, po czym wyst�pi� przeciw g�oszonemu pogl�dowi, jakoby �wiat nie zosta� stworzony (hipoteza o przedwieczno�ci �wiata, s�dzi�, da�a pocz�tek herezji o przeznaczeniu). Na tym sko�czy� pierwsz� ksi�g�, lecz nie poniecha� tej spornej kwestii r�wnie� w ksi�dze drugiej. Dlatego w dziesi�tym rozdziale, dowodz�c, �e �wiat, jak i cz�owiek go zamieszkuj�cy, zosta� stworzony, przyst�pi� do mniej wi�cej tego rodzaju argumentacji: Poniewa� ka�da [209a] jednostka ludzka, jak twierdzi�, jest zniszczalna i ulega rozk�adowi, a zarazem odradza si�, jest rzecz� oczywist�, �e r�wnie� jej natura zmierza do tego samego rozk�adu i trwa jedynie w kolejno nast�puj�cych po sobie jednostkach. Tak wi�c to, co jest przedwieczne, nie zawiera w sobie niezniszczalno�ci rozumianej jako nast�pstwo jednostek po sobie, lecz posiada j� samo w sobie i w swym w�asnym bycie. To, �e �wiat zosta� stworzony, jasno wynika z faktu, �e r�wnie� zosta�y stworzone istniej�ce w nim substancje pierwotne: ogie�, woda, ziemia, powietrze. Ka�da z owych substancji kolejno ginie i odradza si�. Natomiast to, �e ziemia jest zniszczalna, wyp�ywa w spos�b oczywisty st�d, �e r�wnie� cz�owiek i pozosta�e istoty �yj�ce ulegaj� zniszczeniu zmieniaj�c si� w ziemi�; 4 Bardesanes (syryjski Bar Daisan, 154 - ok. 222) - zhellenizowany teolog, pisarz i herezjarcha; za�o�y� w�asn� gmin� wyznawc�w (bardesanici). Zwolennik gnostycyzmu i szko�y Walentyna (patrz Cod. 120 przyp. 3), polemizowa� z Marcjonem (patrz Cod. 96 przyp. 37); g�osi� chrystologi� doketyczn� (wed�ug kt�rej Jezus Chrystus mia� cia�o pozorne, nie podlegaj�ce cierpieniom i �mierci gr. dokema - poz�r) o wolnej woli cz�owieka, ale tylko poza konieczno�ciami istniej�cymi w jego naturze; gwiazdy otrzyma�y, wed�ug niego, od Boga moc wp�ywania na �ycie ludzkie i t� moc nazwa� on Przeznaczeniem. G��wne jego dzie�o astrologiczne, zatytu�owane O Przeznaczeniu, znane w ca�o�ci z odnalezionego w 1885 r. r�kopisu, wydali W.E. Cureton Spicilegium Syriacum, London 1885 i F. Nau [w:] Patrologia Syriaca, Paris 1907, I, 2, s. 490-658 (z przek�adem francuskim). Zwalcza� go �w. Efrem (Cod. 196); SWP, s. 85; J. Quasten 1264; Krumbacher, s. 661-662; H.H. Schaeder B. von Edessa in der �berlieferung der griechischen und syrischen Kirche, Zeitschrift f�r Kirchengeschichte, Stuttgart 51 (1932), s. 21-73. 8 obr�cenie si� w ziemi� stanowi bowiem dow�d tego, �e wszystko, co �yje, pochodzi z owej zniszczalnej ziemi. Zreszt� i teraz jeszcze wiele istnie� powstaje dzi�ki tej zmianie i zniszczeniu. Jak�e zatem mog�oby pozosta� niezniszczalne to, co ulega zmianie, nawet je�liby nie wykazywa�o w spos�b absolutnie oczywisty swej zniszczalno�ci? Ka�da bowiem zmiana jakiego� bytu, kt�ry ju� od jakiego� czasu istnieje w naturze, oznacza przede wszystkim wy��czenie go z poj�cia niezniszczalno�ci. Je�li cz�owiek by�by przedwieczny, to jak�e m�g�by podlega� w�adztwu przeznaczenia czyli losu5. To, co nie jest stworzone, nie wymaga jakiego� innego bytu dla swojego w�asnego istnienia. Je�li kto�, zmuszony oczywisto�ci� fakt�w, wyznaje, �e wszystko, co �yje na ziem...
wojto_2222