Mapka religioznawców na Wstęp do religioznawstwarok akademicki 2010/2011
FRIEDRICH MAX MÜLLER
(1823-1900)
- pierwszy religioznawca porównawczy;
- tak jak 3 centra językowe -3 centra religijne;
- przedstawienie religii i mitologii;
- słowo àprzymiotnik do słowa àoderwanie przymiotnika, słowo w domyśle à uosobienie przymiotnika à bóstwo;
KRYTYKA:
LANG
- INFINITYZM:
KONTAKT
RELIGIA POLEGA NA UCHWYCENIU NIESKOŃCZONOŚCI W JEJ PRZEJAWACH ZDOLNYCH WPŁYNĄĆ NA CHARAKTER MORALNY CZŁOWIEKA.
KORNELIS PETER TIELE
(1830-1902)
- pierwszy podręcznik religioznawstwa;
- RELIGIA TO STOSUNEK CZŁOWIEKA DO PONADLUDZKICH MOCY, W KTÓRE WIERZY, nie ponadzmysłowych – wykluczyłoby to niewidzialne bóstwa;
- nieprzerwany rozwój religijny, należy szukać w nim ciągłości i pewnych prawidłowości, ale krzyżuje się zbyt wiele czynników, by sformułować jakieś prawa;
- uczeń: William Brede Kristensen.
EWOLUCJONISTYCZNE RELIGIOZNAWSTWO ANGIELSKIE
EDWARD BURNETT TYLOR
(1832-1913)
- ANIMIZM! (termin od Stahla);
- teoria PRZEŻYTKÓW;
- etapy rozwoju religii:
* animizm,
* animatyzm,
* fetyszyzm, bałwochwalstwo, kult przodków,
* polidemonizm,
* politeizm,
* dualizm,
* politeizm hierarchiczny,
* monolatria, panteizm,
* monoteizm właściwy;
- KRYTYKA – KRYTYKOWANY PRZEZ WUNDTA:
* animizm poprzedza religię, ale sam nie jest jej formą,
* RELIGIA TO UCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI CZŁOWIEKA I OTACZAJĄCEGO GO BYTU DO PONADZMYSŁOWEGO ŚWIATA, W KTÓRYM WYOBRAŻA SOBIE URZECZYWISTNIONE IDEAŁY, BĘDĄCE DLA NIEGO NAJWYŻSZYMI CELAMI DĄŻEŃ.
JAMES GEORGE FRAZER
(1854-1941)
- 3 teorie totemizmu:
* zewnętrznej duszy,
* ekonomiczna,
* pojęciowa;
- religia przeciwstawna magii i nauce;
- magia:
* teoretyczna (homeopatyczna i kontaktowa),
* praktyczna (czarodziejska i tabuiczna);
- obawa przed zmarłym najpotężniejszym czynnikiem religio twórczym;
- antagonizm magii i religii.
KONKURENCYJNA TEORIA WOBEC TEORII E. B. TYLORA
KONRAD THEODOR PREUSS
(1869-1938)
- preanimizm – stadium wiary poprzedzające wiarę w istoty duchowe, preanimistyczna magia;
- odcięcie od ewolucjonizmu – brak chronologii!;
- religia z pragłupoty;
- awe, mana.
SZKOŁA SOCJOLOGICZNA
ÉMILE DURKHEIM
(1858-1917)
Van Der Leeuw
- uczniowie: Mauss, Lévy-Bruhl, Hubert, Hertz, Halbwachs;
- świadomość zbiorowa kieruje życiem człowieka;
- totemizm jako pierwotna forma religii;
- religia jako serce, dusza grupy, miała zanikać, kiedy nie przebywali w większej grupie;
- religia wcześniejsza niż magia;
- magia to egoistyczna religia, religia to uspołeczniona magia;
- ZJAWISKA RELIGIJNE POLEGAJĄ NA WIERZENIACH OBOWIĄZKOWYCH, POŁĄCZONYCH Z OKREŚLONYMI PRAKTYKAMI, ODNOSZĄCYMI SIĘ DO TYCH WIERZEŃ;
- WSZELKA RELIGIA STANOWI SYSTEM SOLIDARNYCH WIERZEŃ I PRAKTYK ODNOŚNIE RZECZY ŚWIĘTYCH, CZYLI ODDZIELONYCH, ZAKAZANYCH, WIERZEŃ I PRAKTYK ŁĄCZĄCYCH W JEDNĄ WSPÓLNOTĘ MORALNĄ ZWANĄ KOŚCIOŁEM TYCH, KTÓRZY DO NIEJ NALEŻĄ;
- wprowadza pojęcie ŚWIĘTOŚCI!
„Świętymi są rzeczy, których wyobrażenia zostały wytworzone przez samo społeczeństwo… rzeczami świeckimi, przeciwnie, są te, które każdy z nas buduje sam, według danych dostrzeganych przez swe zmysły i doświadczenia.”
Inspiracja LANGIEM
WILHELM SCHMIDT
(1868-1954)
- PRAMONOTEIZM (od Langa);
Zaciekły przeciwnik FRAZERA
- nie rozwój religii, a degradacja do „gorszych” form;
- religia rozwija się w kręgach kulturowych;
- chrystianocentryzm;
- koncepcja praobjawienia.
NATHAN SODERBLOM
(1866-1931)
- szukać przebłysków chrześcijaństwa w tzw. religiach pogańskich;
- ISTOTA RELIGII POLEGA NIE NA WYOBRAŻANIU SOBIE OSOBOWEGO BOGA, ALE NA STOSUNKU DO ŚWIĘTOŚCI;
- teoria PRASPRAWCY;
- rozumienie religii nieteistycznych;
- chciał pogodzić wszystkich powyższych J.
RAFFAELE PETTAZZONI
(1883-1959)
PRZECIWNIK W. SCHMIDTA!
- metoda historyczna;
- URANIZM: Najwyższa Istota u ludów niepiśmiennych nie stanowi przedmiotu wyabstrahowanego, lecz jest przeniesieniem cech nieba na panteon duchów;
- powołano dla niego pierwszą katedrę religioznawstwa we Włoszech;
- „Wyznanie grzechów” – powszechność zjawiska spowiedzi i żalu za złe uczynki.
RUDOLF OTTO
(1869-1937)
- 4 konstytutywne składniki religii:
Z NIM POLEMIZOWAŁ W. SCHMIDT
* poczucie czegoś strasznego (awe), * wyobrażenie treści pozazmysłowej, * odruch hołdu, * zobowiązanie do stałych, regularnych czynności dla upamiętnienia wydarzenia;
- NUMINOSUM;
- homologie (paralelizmy formalno-organizacyjne) i analogie (życiowe i funkcyjne);
- religia rozwija się ze stadium irracjonalnej okropności;
- ROZWÓJ RELIGII: STOPNOWE ZASILANIE POCZĄTKOWO CZYSTO IRRACJONALNEJ STRONY NUMINOSUM PRZEZ ELMENTY RACJONALNE, PODDANE KONTROLI UMYSŁU I PRZEZ ELEMENTY MORALNE, PODPORZĄDKOWANE POTRZEBOM ROZWIJAJĄCYCH SIĘ FORM ŻYCIA RELIGIJNEGO CZŁOWIEKA;
- fazy życia religii: *założenie i krystalizacja, * twórczy przełom i stabilizacja, * tradycja i reinterpretacja, * asymilacja, * substytucja i izolacja, * zanikanie.
GUSTAV MENSCHING
UCZEŃ R. OTTA
(1901-1978)
- Lebensmitte – ośrodek życiowy, środowisko życiowe religii;
- zbawienie w religiach narodowych i uniwersalnych;
- RELIGIA TO SPOTKANIE CZŁOWIEKA ZE ŚWIĘTOŚCIĄ I ODPOWIADAJĄCE TEMU SPOTKANIU CZYNNOŚCI;
- cykliczny obraz transformacji przedmiotu kultu:
* mana – boska moc, * duchy – boskie moce, * bóstwa – boskie osoby, * bóg – boska osoba, * boskość – boska wszechmoc, * mana… itd.
SZKOŁA MITU I RYTUAŁU
Cenił pramonoteizm W. Schmidta, ale krytykował jego podejście do Biblii
EDWIN OLIVER JAMES
(1888-1972)
- rytuał prowadzi do powstania mitu;
- panbabilonizm;
- PRAMIT i PRARYTUAŁ;
- utylitarne uwarunkowanie ofiary;
- umierający i zmartwychwstający bóg, święte małżeństwo, obrzędowa
Kerenyi nie widział związku między mitem a rytuałem
walka.
KARL KÉRENYI
(1897-1973)
- mitologia grecka i rzymska;
- konfrontowanie mitów z wyobrażeniami archetypowymi;
- negowanie wartości podejścia historycznego;
- MITOGEM – wątek zagadnieniowy;
- mitologia to opowiadanie mitów, opowiadanie to uzasadnianie.
HELMUTH VON GLASENAPP
(1891-1963)
- kompendium o pięciu wielkich religiach świata;
- postawy wobec religii: sceptyczna, materialistyczna, gradualistyczna, dogmatyczna, eklektyczna;
- wszystkie religie świata w swych zbieżnościach i rozbieżnościach stanowią przezwyciężenie obecnego stadium w drodze do realizacji ponadreligijnych ideałów transcendentnych ludzkości.
MIRCEA ELIADE
(1907-1986)
POLEMIKA Z R. OTTEM (SACRUM VS PROFANUM)
- morfologia świętości, struktura mitów (z Dumézilem);
- katedra w Chicago po Joachimie Wachu;
- człowiek wierzy w stałe wzorce mityczne i ich odnawianie się;
- sacrum vs profanum!;
- hierofania kosmiczna – wszechogarniający panteizm;
- struktury religijne bezczasowe, nie są z nim związane;
- człowiek areligijny: czas i przestrzeń jednorodne, człowiek religijny: czas świety i przestrzeń święta;
- archetypy powiązane z sacra gesta.
1
wiaroznawstwo