Przejawy kultury lemkowskiej w Polsce Przejawy kultury �emkowskiej w Polsce po�udniowo-wschodniej Spis tre�ci Wst�p.............................................................................................................. 6 Rozdzia� I: Socjologiczne poj�cie kultury................................................... 7 Rozdzia� II: Rys etnograficzny, dzieje �emk�w i historia �emkowszczyzny ..... 14. 1. �emkowie � nazwa i pochodzenie ........................................................................... 14 2. Obszar zamieszkiwania .............................................................................. 16 3. Stosunki religijne ........................................................................................ 17 4. Obrz�dy ...................................................................................................... 18 1. Narodziny dziecka .................................................................................. 18 2. Wesele .................................................................................................... 19 3. Pogrzeb ................................................................................................... 21 4. �ycie towarzyskie ................................................................................... 21 5. Dzieje �emkowszczyzny w latach 1918 � 1939 ......................................... 22 6. II wojna �wiatowa ....................................................................................... 29 7. Repatriacja �emk�w na terytorium ukrai�skie ........................................... 30 8. Akcja Wis�a ................................................................................................ 31 9. Warunki �ycia �emk�w na ziemiach zachodnich ...................................... 35 10. Powroty �emk�w na dawne ziemie .......................................................... 37 Rozdzia� III: Kultura materialna i niematerialna (duchowa) ................. 39 1. Kultura materialna ................................................................................... 39 1. Zaj�cia �emk�w ..................................................................................... 39 2. Domy �emk�w ....................................................................................... 42 3. Stroje ....................................................................................................... 45 4. Rze�biarstwo .......................................................................................... 48 5. Wybrane zabytki kultury �emkowskiej .................................................. 49 1. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku .................................... 49 2. Muzeum Kultury �emkowskiej w Zyndranowej ................................ 53 3. Muzeum Okr�gowe w Nowym S�czu ................................................ 60 2. Kultura niematerialna (duchowa) ........................................................... 65 1. J�zyk ........................................................................................................ 65 2. Muzyka ................................................................................................... 69 3. Cerkwie ................................................................................................... 71 4. Ikonografia .............................................................................................. 77 5. Krzy�e i kapliczki ................................................................................... 79 6. �wi�ta �emkowskie ................................................................................. 81 1. Obrz�dy doroczne ............................................................................... 81 2. Od Rusal do Jana ................................................................................ 89 3. Olchowskie Kermesze ........................................................................ 91 4. Watra .................................................................................................. 92 7. Zespo�y folklorystyczne ......................................................................... 95 1. ��emkowyna" ..................................................................................... 95 2. �Serencza" .......................................................................................... 96 3. �Os�awianie" ....................................................................................... 97 8. Organizacje �emkowskie ......................................................................... 97 1. Zwi�zek �emk�w (Objednania �emkiw)............................................ 97 2. Rusi�ski Demokratyczny Kr�g �emk�w �Hospodar" ....................... 98 3. Komitet �emkowski ........................................................................... 98 4. Stowarzyszenie �Ruska Bursa" .......................................................... 99 5. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury �emkowskiej.. 99 9. �rodki masowego przekazu .................................................................... 100 1. �Zahoroda ........................................................................................... 100 2. �Besida" .............................................................................................. 101 3. Media elektroniczne ........................................................................... 101 10. Znani tw�rcy �emkowscy ...................................................................... 102 1. Nikifor Krynicki ................................................................................. 102 2. Stefan Telep ........................................................................................ 103 3. Teodor Kuziak .................................................................................... 104 4. Grzegorz Pecuch ................................................................................. 105 5. W�adys�aw Chylak .............................................................................. 107 6. Piotr Trochanowski ............................................................................. 108 Zako�czenie ................................................................................................... 110 Summary ....................................................................................................... 112 Bibliografia .................................................................................................... 113 Aneks .............................................................................................................. 118 1. Wyznaczniki kultury �ywej 2. J�zyk ojczysty w szko�ach podstawowych i zespo�ach mi�dzyszkolnych (wg danych GUS) 3. J�zyk ojczysty w gimnazjach i zespo�ach mi�dzyszkolnych (wg danych GUS) 4. Powierzchnia wsi (w km2) na �emkowszczy�nie w 1931r. 5. Liczby dom�w i ludzi na �emkowszczy�nie w latach 1900 i 1931 6. Mapa �emkowszczyzny 7. Pogranicze wyznaniowe �emkowszczyzny w ko�cu XVIII wieku 8. Podzia� �emkowszczyzny na lokalne grupy etnograficzne 9. Podzia� w�asno�ci ziemskiej na �emkowszczy�nie 10. �emki i ich s�siedztwo 11. Wykaz miejscowo�ci do mapy: �emki i ich s�siedztwo 12. Wp�ywy warunk�w geograficznych na stosunki kulturowe i spo�eczne �emkowszczyzny 13. Nazwy polskie i ruskie oraz akcent sta�y na �emkowszczy�nie 14. Plan Parku etnograficznego w Sanoku 15. Plan Muzeum Kultury �emkowskiej w Zyndranowej 16. Plan typowej chaty �emkowskiej 17. Wn�trze chaty �emkowskiej 18. Schemat kompozycyjny ikonostasu 19. Cerkwie 20. Stroje �emkowskie Wst�p W pracy zosta�o nakre�lone t�o historyczne i przedstawiono te elementy, dzi�ki kt�rym �emkowie mogli wytworzy� odr�bn� kultur�. Mimo wysiedlenia i prze�ladowa� potrafili zachowa� w�asn� tradycj�. Praca odpowiada na nast�puj�ce pytania: 1) Czy i na ile kultura �emkowska jest kultur� �yw�? 2) Czy �emkowie rozwijaj� w�asn� kultur�? 3) Czy pos�uguj� si� j�zykiem �emkowskim na co dzie� oraz czy jest on przekazywany z pokolenia na pokolenie? 4) Czy jest to tylko kultura typu festiwalowego? 5) Czy kultura materialna przejawia si� w kulturze duchowej? Praca sk�ada si� z trzech rozdzia��w, kt�re zawieraj� histori�, kultur� i tradycj� �emk�w (na wybranych przyk�adach). Pierwszy rozdzia� wprowadza w tematyk� kultury w uj�ciu socjologii. W rozdziale drugim nakre�lono rys etnograficzny �emk�w oraz histori� �emkowszczyzny a w tym: - nazwa i pochodzenie, - obszar zamieszkiwania, - stosunki religijne, - �emkowszczyzna w latach 1918 � 1945, - repatriacja na terytorium ukrai�skie, - akcja �Wis�a", - warunki �ycia �emk�w na ziemiach zachodnich oraz ich powroty. Ostatni rozdzia� traktuje o zasadniczej kwestii, a mianowicie dotyczy kultury materialnej, duchowej i spo�ecznej, kt�r� tworz� �emkowie a� po dzie� dzisiejszy. Podstaw� bada� s� �r�d�a zastane dotycz�ce �emk�w (przewa�aj�ca literatura jest historyczna i etnograficzna) oraz wywiady z kustoszem Muzeum Kultury �emkowskiej w Zyndranowej � Teodorem Goczem. Rozdzia� I Socjologiczne poj�cie kultury �Pierwotnie termin cultura wi�za� si� z upraw� roli ( cultura agri � uprawa ziemi) lub hodowl� i oznacza� przekszta�cenie poprzez ludzk� prac� naturalnego stanu zjawisk przyrody w stan inny, bardziej po��dany i u�yteczny dla cz�owieka"1. Kultura w najszerszym tego s�owa znaczeniu to og� materialnych i ni...
tukaka