Insurekcja kościuszkowska (1764-1798).pdf

Sejm Wielki

W roku 1764r. władzę w Rzeczpospolitej objął Stanisław August Poniatowski, głównie

popierany przez carycę rosyjską Katarzynę II Wielką, reprezentowaną w Polsce przez

rodzinę Czartoryskich. Stronnictwo antyrosyjskie powołało w 1768r. w Barze

konfederację p rzeciw królowi, Czartoryskim i Rosji. W wyniku walki konfederaci

ponieśli klęskę w 1771r., a ich porażka przyczyniła się do I rozbioru Polski w 1772r.

Stanisław August Poniatowski

Wraz z pogłębiającym się kryzysem Rzeczpospolitej coraz większy wpływ uzyskiwało

stronnictwo reformatorskie reprezentowane m. in. przez A. Naruszewicza, H.

Kołłątaja i St. Staszica. Stronnictwo to przeprowadziło wiele reform przyczyniając się

do wzrostu świadomości narodowej, a ostatecznie doprowadziło do zwołania w 1788r.

sejmu, nazwanego później Wielkim, gdyż obradował 4 lata i uchwalił dużo znaczących

reform włącznie z Konstytucją 3 Maja z 1791r. Jednak ustawa ta miała także swoich

przeciwników, którzy powołali do życia konfederację targowicką, szybko popartą

przez Rosję, która dotychczas godziła się na reformy.

W wyniku walki król przystąpił ostatecznie do Targowiczan i wyrzekł się konstytucji, a

reformatorzy ponieśli klęskę. Bezpośrednim skutkiem porażki był II rozbiór Polski w

1793r. oraz sejm grodzieński. Sejm zatwierdził umowy rozbiorowe i anulował

większość ustaw Sejmu Wielkiego. Po sejmie grodzieńskim kraj został podzielony na

dwa stronnictwa polityczne, jedno na czele z królem opowiadało się za przeczekaniem

do spokojnych czasów, aby odzyskać pełną suwerenność. Drugie było złożone ze

stronników czynnego oporu, ich nadzieje wiązały się z ideą powstania zbrojnego,

która zrodziła się w kraju i na emigracji.

Działania Kościuszki

W tym momencie na scenę polityczną wkroczył Tadeusz Kościuszko ( 1746-1817r.). W

latach 1774-84 przebywał on w Stanach Zjednoczonych, gdzie wziął udział w wojnie o

niepodległość, w której stał się bardzo popularny. Dobrze opowiada o tym książka

Wiktora Malskiego, który doskonale opisuje amerykański epizod życia Kościuszki.

Reformy Sejmu Wielkiego i aukcja wojska umożliwiły mu wejście do służby

wojskowej w stopniu generała majora. Kiedy Stanisław August przystąpił do

Targowicy, Kościuszko wraz z ks. Józefem Poniatowskim podał się do dymisji i

wyjechał z Polski na emigrację, aby przygotowywać powstanie.

Tadeusz Kościuszko

Tymczasem sytuacja międzynarodowa układała się niekorzystnie dla Polski.

Żyrondyści, a następnie jakobini proklamowali powszechną wojnę z tyranią, ale

niepowodzenia militarne zmuszały Francję do delikatnej gry dyplomatycznej, której

celem było wyeliminowanie Prus z wojny. W tych okolicznościach, przewidziany na

wodza powstania Kościuszko, na próżno zabiegał o sprecyzowanie pomocy

francuskiej w 1793r. Francuzi widzieli bowiem w powstaniu pomyślną dla siebie

dywersję skutecznie szachującą Rosję i Prusy, nie zamierzali jednak czynnie

angażować się po stronie polskiej. Nie można też było robić sobie żadnych poważnych

nadziei co do poparcia ze strony Turcji i Szwecji.

Rozpoczęcie powstania

W tej sytuacji wybuchło w Polsce powstanie, na którego czele stanął właśnie

Kościuszko i które będę starał się przedstawić w mojej pracy. Miało ono zacząć się

jesienią 1793r., jednak trzeba było przełożyć ten termin do momentu pełniejszego

ukończenia przygotowań. Ostatecznie 24 marca 1794r. Kościuszko ogłosił Akt

powstania.

Na mocy ogłoszonego wyżej aktu, Kościuszko stawał się Najwyższym Naczelnikiem Sił

Zbrojnych Narodowych z władzą dyktatorską. Za cel powstania uznano "uwolnienie

Polski od obcego żołnierza, przywrócenie i zabezpieczenie całości jej granic". Aby nie

straszyć szlachty widmem rewolucji francuskiej, za hasło insurekcji (tzn. powstania)

przyjęto: "Wolność, Całość i Niepodległość", a nie: "Wolność, Równość, Braterstwo".

Akt powstania nakazywał pobór rekruta chłopskiego, co umożliwiło szybkie

uzbrojenie ok. 2 tys. chłopów. Po połączeniu z oddziałem Madalińskiego siła

powstańców liczyła ponad 4 tys. i ta skromna liczba wojska rozpoczynała wojnę

przeciwko Rosji i Prusom.

Bitwa pod Racławicami

Armie obu oponentów nie były przygotowane do szybkiego podjęcia walki. Armia

pruska przekroczyła wprawdzie granicę, aczkolwiek niewielkimi siłami.

Wykorzystując atut zaskoczenia Kościuszko zaatakował 4 kwietnia 1794r. pod

Racławicami korpus rosyjski dowodzony przez gen. Aleksandra Tormasowa.

Naczelnik dowodził osobiście oddziałami chłopskimi, które bardzo się wsławiły w tej

potyczce. Dzięki wielkiemu zdecydowaniu i zaangażowaniu powstańców odnieśli oni

sukces, choć miał on małe znaczenie militarne, to odbił się szerokim oddźwiękiem w

społeczeństwie polskim. Zwycięstwo miało duże znaczenie moralne i przesądziło o

dalszych losach powstania. Świadczyć o tym może choćby uwieńczenie tej bitwy w

sztuce malarskiej przez Jana Matejkę.

Kościuszko pod Racławicami

Mimo iż bitwa miała szeroki oddźwięk w społeczeństwie dla powstania decydujące

znaczenie miał przebieg insurekcji w Warszawie. Powstanie wybuchło tu 17 kwietnia,

a na jego czele stanął bogaty i wpływowy mieszczanin stolicy, Jan Kiliński. Na

wiadomość o zwycięstwie racławickim głównodowodzący garnizonem rosyjskim,

Igelsrom szykował się do zajęcia Arsenału i rozbrojenia wojska polskiego mającego w

stolicy 3,5 tys. żołnierzy. Jednak powstańcy zaskoczyli go doprowadzając do ciężkich

walk ulicznych, w których obok wojska udział brał lud warszawski pod wodzą właśnie

Kilińskiego, mistrza szewskiego. Indelsrom cudem przedarł się na zewnątrz znajdując

oparcie u wojsk pruskich. Władza w stolicy przeszła w ręce powstańczej Rady

Zastępczej Tymczasowej. Insurekcja warszawska stanowiła największe zwycięstwo

militarne powstania. Zmieniła układ sił zbrojnych i stworzyła możliwość otwarcia

powstania na Mazowsze i Podlasie.

Jednocześnie ruch powstańczy objął drugi człon rozdzielonych ziem Rzeczpospolitej

Obojga Narodów, a mianowicie Litwę. W nocy z 22 na 23 kwietnia spiskowcy wileńscy

pod wodzą płk. Jakuba Jasińskiego rozbroili garnizon rosyjski w Wilnie. Następnego

dnia powołana została Rada Najwyższa Litewska i Naczelnik Sił Zbrojnych, właśnie

Jasiński, które akcentowały swą odrębność od Aktu krakowskiego i Kościuszki.

Jednak Kościuszce udało się zapobiec rozłamowi wewnątrz władz powstańczych.

Przebicie się Kościuszki do Warszawy nie zostało zrealizowane nawet po bitwie

racławickiej. Naczelnik został zatrzymany przez armię Denisowa w okolicach Połańca.

Tam starał się wykorzystać czas na organizację i wzmocnienie wojsk polskich. Poprzez

to 7 maja jako dyktator powstania ogłosił tzw. Uniwersał Połaniecki regulujący

ekonomiczną i prawną sytuację chłopstwa. Dokument ten znosił przywiązanie

włościan do ziemi pod warunkiem spłacenia długów i podatków, ale także umacniał

ich prawa do użytkowanych gruntów. Likwidował sądową władzę pana nad chłopem i

stwarzał możliwość zaskarżenia pana przed sądem. Dzięki temu przed wymiarem

sprawiedliwości chłop stawał się równy szlachcicowi. Uniwersał zmniejszał też

pańszczyznę i zwalniał z niej w przypadku powołania chłopa na pospolite ruszenie.

Mimo tych haseł nie wywołał oczekiwanego poparcia dla powstania, choć zachęcał do

niego włościan.

Niepowodzenia powstańców

Tymczasem w okolice armii rosyjskiej nadeszła odsiecz gen. Jana Grochowskiego z

Lubelszczyzny. Poprzez to wojska rosyjskie zostały zmuszone do wycofania się na

zachód. Naczelnik wydał też bitwę połączonej armii rosyjsko-pruskiej pod

Szczekocinami 6 czerwca. Jednak zaatakował on tylko częścią wojska i poniósł

dotkliwą klęskę. Jednocześnie pod Chełmnem klęskę poniosły oddziały gen. Józefa

Zajączka. W skutek tego Kościuszko wycofał się ku Warszawie oddając bez walki

Kraków Prusakom.

Pod wpływem niepowodzeń powstańców w stolicy sięgnęły po władzę żywioły

radykalne na czele ze stronnictwem jakobińskim. 28 czerwca lud warszawski

ponownie wyszedł na ulice i bez sądu wieszał podejrzanych o zdradę, m. in.

Uczestników Targowicy.

Jan Henryk Dąbroski

Oblężenie stolicy

Tymczasem pod stolicę podchodziły wojska pruskie i rosyjskie, a Kościuszko zaczął

energiczne przygotowania do obrony. Oblężenie Warszawy rozpoczęło się 13 lipca,

jednak walki nasiliły się dopiero w II poł. sierpnia. Już poprzednio Kościuszko

zdecydował się przenieść walki do zaboru pruskiego. Wybuch nastąpił tam 20

sierpnia, a w ciągu paru dni insurekcja objęła całość drugiego zaboru Prus, a więc

głównie Wielkopolskę. Fryderyk Wilhelm II, władca prus, w obawie o swe tyły nakazał

Prusakom odwrót spod Warszawy, co pociągnęło za sobą wojska rosyjskie. Obrona

stolicy zakończyła się sukcesem obrońców.

Aby wesprzeć walczących Wielkopolan Kościuszko wysłał im na pomoc korpus pod

wodzą gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Jego wyprawa zakończyła się powodzeniem,

a uwieńczyło ją zajęcie Bydgoszczy.

Tymczasem walki na wschodzie nie układały się tak pomyślnie. 12 sierpnia Wilno

musiało skapitulować przed Rosjanami, a armia litewska wycofała się w kierunku

Niemna. W tym też czasie pokojowa deklaracja Turcji zwolniła armię gen. Suworowa

stacjonującą dotychczas na Ukrainie.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: