Podstawy żywienia sem. 1
WPŁYW ŻYWIENIA NA ZDROWIE W RÓŻNYCH ETAPACH ŻYCIA CZŁOWIEKA
Potoczne twierdzenie: „jesteś tym, co jesz” wcale nie jest dalekie od prawdy. Ludzkie ciało zbudowane jest z komórek potrzebujących do życia i wzrostu składników odżywczych, których źródłem jest spożywany pokarm. Dlatego to, jak wyglądamy oraz jakie jest nasze samopoczucie i zdrowie, zależy od codziennej diety.
PODSTAWOWE DEFINICJE wg J. Gawęcki
SPOSÓB ŻYWIENIA „ŻYWIENIE” – zdeterminowany kulturowo zespół zwyczajów dotyczących wyboru produktów żywnościowych, sposobu ich przygotowania do spożycia i rozdziału na poszczególne posiłki.
ŻYWNOŚĆ, POŻYWIENIE, POKARM – to pojęcie ogólne, odnoszące się do pojedynczych środków spożywczych (produktów spożywczych) oraz do ich zestawów w postaci potraw, dań i posiłków.
POSIŁEK – to zestaw produktów spożywczych przygotowanych i zdatnych do bezpośredniej konsumpcji, który ma zwyczajowo określona strukturę i pory spożywania.
PODSTAWOWE DEFINICJE wg WHO
ZDROWIE
ZDROWIE to proces wzajemnych uwarunkowań w relacji organizm-środowisko, pozwalający w wyniku braku choroby utrzymać równowagę pomiędzy organizmem a środowiskiem. Zdrowie to potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów środowiska.
Zdrowie wg WHO to: stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności. Zdrowie to również zdolność do pełnienia ról społecznych, adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami.
• Dobrostan fizyczny rozumiany jest jako prawidłowe funkcjonowanie wszystkich narządów i układów organizmu.
• Dobrostanem psychicznym jest zdolność do abstrakcyjnego i logicznego myślenia oraz rozpoznawania i wyrażania uczuć i emocji, a także radzenia sobie ze stresem i depresją.
• Dobrostan społeczny rozumiany jest jako zdolność do utrzymania prawidłowych kontaktów interpersonalnych.
• Powinno się do tego dołączyć dobrostan duchowy obejmujący zasady moralne, hierarchię wartości.
• Zdrowie pojmowane jest holistycznie.
W tym pojmowaniu można poszukiwać oddziaływania:
zdrowie
żywienie, żywność
Wg WHO o zdrowiu decydują 4 zasadnicze czynniki:
CZYNNIKI GENETYCZNE decydują o zdrowiu w ok.20 %. Informacja genetyczna w postaci instrukcji dla cech organizmu zapisana jest w genach, odcinkach kwasu DNA budujących chromosomy obecne w jądrze komórkowym. Geny są więc odpowiedzialne za budowę i funkcjonowanie organizmu. Pojawienie się mutacji w materiale genetycznym może być przyczyna wielu chorób.
CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE - decydują o zdrowiu w ok.20 %:
- czyste powietrze i woda,
- nieskażone gleby,
- „zdrowa” żywność.
Człowiek w swojej ekspansji cywilizacyjnej i gospodarczej tak przeobraził środowisko naturalne, że stwarza ono wiele zagrożeń dla zdrowia.
Nowe wysoko wydajne technologie pozyskiwania żywności pociągnęły za sobą pojawienie się nieuleczalnych epidemicznych chorób zakaźnych (BSE, SARS), a konkurencyjne warunki życia spowodowały wzrost zachorowań na choroby dietozależne, związane z nałogami i uzależnieniami oraz psychosomatyczne spowodowane stresem.
STYL ŻYCIA -decyduje o zdrowiu w ok.50 %. Styl życia to najogólniejsza charakterystyka aktywności danej grupy społecznej lub jednostki, wyróżniająca specyficzne dla niej działania i wartości. „Specyficzne”, to znaczy odróżniające działania określonej grupy (lub jednostki) od działania innych grup (lub jednostek), z którymi je porównujemy.
O stylu życia możemy mówić wtedy, gdy istnieje możliwość wyboru zachowań. Styl życia lub sposób życia definiuje się jako zespół zachowań, postaw oraz ogólną filozofię życia jednostki lub grupy.
Zależy on od środowiska, norm społecznych i kulturowych, w których żyje człowiek i społeczność, do której należy, jak również od osobistych przekonań i systemu wartości.
ZDROWY STYL ŻYCIA – to szereg czynników uznanych za korzystne dla zdrowia człowieka (co potwierdzają badania naukowe).
Zasady zdrowego stylu życia
• Przestrzeganie zasad higieny osobistej.
• Podtrzymywanie wysokiego poziomu wszechstronnej aktywności ruchowej.
• Stosowanie zbilansowanej diety.
• Utrzymywanie sił obronnych organizmu w stałej gotowości.
• Rozwijanie umiejętności walki ze stresem – optymalizacja stresu.
• Kształtowanie i umacnianie postawy aktywnej, zapewniającej radzenie sobie w różnych sytuacjach życiowych.
• Wyeliminowanie nałogów.
• Życzliwość dla innych.
• OPIEKA ZDROWOTNA - decyduje o zdrowiu w ok.10 %. Opieka zdrowotna w ujęciu systemowym gwarantowana jest ustawowo przez Państwo.
Czynniki w ramach systemu mające wpływ na zdrowie to:
- dostępność
- jakość świadczonych usług.
Fazy rozwojowe człowieka
• okres rozwoju śródmacicznego
• okres rozwoju progresywnego
• okres „stabilizacji” po osiągnięciu dojrzałości fizycznej i płciowej
• okres inwolucji [regresywny, starości, ...]
Synonimy:
opisowe – „od poczęcia do urodzenia”, „w łonie matki”
naukowe - śródłonowy, wewnątrzłonowy, wewnątrzmaciczny, embrionalny, płodowy z wyróżnieniem okresu:
- jaja płodowego [14 dni po zapłodnieniu]
- zarodkowego [zarodka], od 3 do 12 tygodnia
- płodowego, od 3 miesiąca do urodzenia
okres rozwoju progresywnego
• PŁODOWY
• NOWORODKOWY 0 - 28 dni
• NIEMOWLĘCY 2 - 12 miesiąc
• DZIECIŃSTWA
- okres wczesnego dzieciństwa od 1 do 3 roku życia,
- przedszkolny od 4 do 6 roku życia,
- okres szkolny od 7 do 15 roku życia,
• DOJRZEWANIA (– pokwitania, okres młodzieżowy od 16 do 18 roku życia
• DORASTANIA [od 20 r.ż. ( ? ) do 25 ( ? ) r.ż.]
Okres aktywności zawodowej
Wiek 26-60 lat.
Wiek powyżej 60 lat życia.
Wg WHO:
wiek podeszły 60-75 lat życia
wiek starczy 75-90 lat życia
wiek sędziwy (długowieczność)
>90 lat życia
• WIEK METRYKALNY
Wiek metrykalny (inaczej wiek kalendarzowy, chronologiczny) określa liczbę lat od czasu urodzenia. Określa go data urodzenia.
• WIEK BIOLOGICZNY
Wiek biologiczny jest realnym wskaźnikiem kondycji organizmu, niezależnie od wieku metrykalnego. Wartość jego może być wyższa, niższa lub porównywalna z wiekiem metrykalnym.
Wiek biologiczny jest prawdziwym odzwierciedleniem ogólnego stanu zdrowia człowieka. Wartości te mogą być u danej osoby porównywalne, ale często zdarza się, że różnią się znacznie między sobą. Sytuacja jest korzystna, jeżeli wiek metrykalny przewyższa wiek biologiczny. Niestety, gdy proporcje są odwrotne, wymaga to nie tylko zastanowienia, ale i odpowiedniego działania.
Aby ocenić wiek biologiczny pacjenta korzysta się ze specjalnie do tego celu stworzonych programów zawierających badania i testy analizujące poszczególne parametry i funkcje życiowe w organizmie.
Np.system BIOAGING.
system BIOAGING.
Ocena wieku biologicznego z użyciem skomputeryzowany system BIOAGING, oparta na najbardziej wiarygodnych badaniach i testach. Wyniki uzyskane przez pacjenta są porównywane do wartości średnich otrzymanych z badania bardzo licznej populacji osób zdrowych tej samej płci i wieku, co pacjent. Parametry i funkcje w organizmie oceniane za pomocą systemu BIOAGING nazywane są biomarkerami, ponieważ ich wartości zmieniają się proporcjonalnie wraz z upływem lat w życiu człowieka. System ocenia szereg biomarkerów, a wśród nich można wymienić takie jak:
- umiejętność zapamiętywania,
- zdolność kojarzenia,
- sensorykę,
- czujność,
- siłę i koordynację mięśni,
- równowagę,
- funkcjonowanie układu krążenia,
- adaptację do wysiłku,
- czynność płuc,
- kompozycję ciała.
Program BIOAGING jest etapowy.
• Pierwszy z etapów stanowi formę kwestionariusza zawierającego ponad sto pytań dotyczących wszystkich ważnych aspektów życia i zdrowia pacjenta oraz jego rodziny.
• Drugi etap służy szczegółowej ocenie aktywności fizycznej pacjenta.
• Trzeci etap, najbardziej wymagający koncentracji i dobrej kondycji fizycznej pacjenta, służy ocenie biomarkerów za pomocą określonych testów i pomiarów.
• Ostatni, czwarty etap jest szczegółową interpretacją wyników, która stanowi matrycę do dalszej rozmowy pacjenta z lekarzem.
Badanie BIOAGING trwa około 2 godzin. Należy przybyć na nie wypoczętym, na czczo oraz w wygodnym stroju i obuwiu.
ZWIĄZKI POMIĘDZY ŻYWNOŚCIA, ŻYWIENIEM A ZDROWIEM
• WPŁYW ŻYWIENIA NA ZDROWIE
Wzrost i rozwój człowieka, jego zdrowie, sprawność fizyczna i tak zwane samopoczucie wynikają w dużej mierze ze sposobu odżywiania się. Potwierdzają to zarówno praktyka, jak i badania naukowe. Przejawem troski o zdrowie człowieka jest więc między innymi dążenie do zapewnienia mu pełnowartościowego pożywienia. Nie polega to jednak wyłącznie, na dostarczaniu odpowiedniej ilości artykułów spożywczych. Równie ważna jest ich jakość oraz umiejętne wykorzystanie. Na podstawie dotychczasowych wyników badań naukowych stwierdzono, że nieprawidłowe żywienie jest przyczyną wielu schorzeń nazywanych POWSTAŁYMI NA TLE WADLIWEGO ŻYWIENIA.
WHO do chorób powstających na tle wadliwego żywienia zalicza:
- otyłość,
- miażdżyca i rozwijająca się na jej podłożu choroba niedokrwienna serca oraz zawał serca,
- nadciśnienie tętnicze,
- cukrzyca insulinoniezależna,
- nowotwory np. nowotwory jelita grubego,
- osteoporoza,
- niedokrwistość z niedoboru żelaza,
- choroby przewodu pokarmowego
Niekorzystny na zdrowia jest zarówno nadmiar pożywienia (długotrwały dodatni bilans energetyczny), niedobór żywności (długotrwały ujemny bilans energetyczny) jak i niewłaściwa struktura spożycia poszczególnych składników pokarmowych. Stan głodzenia doprowadza do wyniszczenia organizmu, spadku odporności i chorób z niedoboru.
Racjonalizacja żywienia jest ważna przez całe życie człowieka a szczególnie w niektórych etapach jego rozwoju. Wadliwa dieta dzieci, młodzieży, kobiet ciężarnych i karmiących jest szczególnie groźne, gdyż może powodować nieobliczalne szkody dla zdrowia dojrzałej generacji społeczeństwa, a zdrowie społeczeństwa jest uwarunkowane zdrowiem poszczególnych jednostek.
• WPŁYW ŻYWIENIA NA WZROST I ROZWÓJ DZIECI
Wyniki licznych badań naukowych i licznych obserwacji wykazały ponad wszelką wątpliwość ścisłą zależność miedzy żywieniem, a rozwojem fizycznym i umysłowym dziecka. Dzieci niedożywione lub niewłaściwie żywione często chorują, gdyż nie otrzymują w pożywieniu tych wszystkich składników, które są niezbędne do budowy i normalnego funkcjonowania organizmu. Skutkiem nieprawidłowego żywienia dziecka może być zarówno głód ilościowy (brak dostatecznej ilości pożywienia), jak i jakościowy- wynikający z braku wielu niezbędnych składników odżywczych w pożywieniu.
• DZIECI
Niewłaściwe odżywianie dziecka może powodować występowanie wielu schorzeń : krzywicy, próchnicy zębów, niedokrwistości ( anemii), hipotrofii -duży niedobór wagi ciała i wzrostu oraz różnego rodzaju awitaminozy i hipowitaminozy, wynikające z braku lub niedoboru witamin w pożywieniu. Przykładowo brak witaminy C powoduje gnilec, brak witaminy A może być przyczyną ślepoty zmierzchowej natomiast brak witaminy D krzywicy. Dzieci nieprawidłowo żywione wykazują również zmniejszoną odporność na choroby zakaźne, częściej zapadają na zakażenia kataralne i grypy.
Nieprawidłowe żywienie w dzieciństwie i wczesnej młodości determinuje w dużym stopniu zdrowie osób dorosłych. Błędy i nieprawidłowe nawyki żywieniowe z tego okresu, oprócz niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych dla rozwoju psycho-fizycznego (uposledzenia rozwoju fizycznego i umysłowego, obniżania odporności na choroby) predysponują do rozwoju chorób metabolicznych w wieku dojrzałym.
Żywienie dziecka już od pierwszych dni życia, a szczególnie w okresie niemowlęcym, wywiera znaczący wpływ na kształtowanie przemiany materii w organizmie na długie lata. Dlatego dzięki zastosowaniu zbilansowanej diety przez kobietę ciężarną i później przez matkę karmiącą niemowlę piersią, można zmniejszyć ryzyko wystąpienia u jej dziecka w wieku dorosłym np. zawału serca, udaru mózgu czy otyłości.
• Dlaczego dzieci należy żywić inaczej niż ludzi dorosłych?
U osób dorosłych procesy wzrostu i budowy organizmu są zakończone, natomiast u dzieci przebiegają z całą intensywnością. Człowiek dorosły osiągnął już swój optymalny wzrost i rozwój, odpowiednią wagę ciała, ma prawidłowo rozwinięty kościec, zęby, włosy. LUDZIOM DOROSŁYM POŻYWIENIE POTRZEBNE JEST WIĘC GŁÓWNIE: do budowy komórek ciała, które zużywają się w procesach życiowych ustroju (złuszczanie skóry i błon śluzowych, rozpad krwinek czerwonych i białych) jako źródło energii (ciepła), niezbędnej do zachowania życia i stałej temperatury ciała, wykonywania pracy itp.
W przypadku dzieci: procesy wzrostu i budowy przebiegają u nich dynamicznie wskutek czego pożywienie musi dostarczać im przede wszystkim składników niezbędnych do budowy tkanek ustroju i komórek, a oraz zapewnić pokrycie „strat” energii podobnie jak u ludzi dorosłych.
Zarówno w ustroju człowieka dorosłego jak i u dziecka zachodzą nieprzerwanie dwa różne procesy życiowe tj. Proces budowy lub odbudowy. U dzieci prawidłowy rozwój będzie możliwy tylko wtedy, kiedy dostarczane substancje odżywcze zapewnią w pełni przebieg wszystkich procesów fizjologicznych oraz wzrastanie i rozwój.
DZIECI
W odniesieniu do dziecka nie można stosować analogicznych norm żywieniowych jak w stosunku do osób dorosłych. Na przykład dorośli, starając się obniżyć poziom cholesterolu we krwi i zapobiec zmianom miażdżycowym, ograniczają zawartość tłuszczu w codziennym jadłospisie. Natomiast dla dziecka tłuszcz (oczywiście nie w nadmiarze, ale w odpowiednich ilościach) jest bardzo ważnym składnikiem pokarmowym, warunkującym prawidłowy rozwój.
"Pochodne tłuszczów dostarczanych w pokarmach biorą udział m. in. w rozwoju układu nerwowego, siatkówki oka i regulacji wzrostu. Niektóre spośród nich regulują również funkcje przewodu pokarmowego i ułatwiają wchłanianie wapnia w organizmie" (J. Socha).
ZASADY ŻYWIENIA NIEMOWLĄT –ROZWÓJ DZIECKA I POTRZEBY ŻYWIENIOWE
OKRES NOWORODKOWY – rozwój, budowa ciała
Noworodek donoszony to noworodek urodzony z ciąży trwającej ponad 37 tygodni. Przeciętna waga noworodka waha się od 2500 do 3500 g. Przeciętna długość jego ciała wynosi ok. 50-55 cm. Proporcje ciała noworodka są odmienne od proporcji ciała dzieci starszych i człowieka dorosłego: głowa i mózg są stosunkowo duże, twarz stosunkowo mała, tułów długi, a kończyny krótkie. Okres noworodkowy to przystosowanie do odmiennych warunków życia. Następuje uruchomienie samodzielnych mechanizmów: oddychania, krążenia, trawienia i wydalania.
• Układ kostny noworodka, nie osiągnął jeszcze swojej ostatecznej postaci. Tkanka kostna przypomina raczej chrząstkę niż kość. Na sklepieniu czaszki, w miejscu zetknięcia kości ciemieniowych i czołowych oraz między kośćmi ciemieniowymi, a kością potyliczną znajduje się ciemiączko duże i ciemiączko małe tj. przestrzeń wypełniona miękką tkanką włóknista. W miarę wzrostu niemowlęcia, szwy i ciemiączka kostnieją i zarastają.
• Układ mięśniowy noworodka nie jest jeszcze rozwinięty całkowicie ani pod względem budowy autonomicznej, ani sposobu funkcjonowania. Włókna mięśniowe są cienkie, a siła ich skurczu mała. Zaczyna się wyraźna przewaga zginaczy.Dwie cechy podstawowe charakteryzują postawę leżącego noworodka: pierwszą z nich jest asymetria, drugą zaś tendencja do przewagi zginaczy. Gdy noworodek leży na plecach, głowa jest prawie zawsze zwrócona na bok, a kończyny ułożone są w sposób asymetryczny.
• Układ oddechowy- płuca noworodka maja mniejszą pojemność w stosunku do masy ciała niż u osoby dorosłej.Oddechy muszą więc być szybsze. Szybszy, płytki oddech powoduje większe ryzyko infekcji dróg oddechowych.
• Układ krążenia i skład krwi noworodka, ulegają w ciągu pierwszych miesięcy życia licznym przekształceniom, dokonującym się pod wpływem nowego środowiska. Serce noworodka w stosunku do masy ciała (porównując z osoba dorosłą) jest większe, a ilość krwi wyrzucanej w ciągu minuty jest nieduża, dlatego serce bije szybciej (140 uderzeń na minutę).
• Układ wydalniczy Nerki nie są dobrze wykształcone. Częstość oddawania moczu jest duża około 30 razy na dobę.
• Układ nerwowy Układ nerwowy nie jest w pełni rozwinięty. Włókna nerwowe nie posiadają otoczek, dlatego dziecko jest wrażliwe na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne zmiany np. przy podwyższonej ciepłocie często dostaje drgawek.
• Stosunek noworodka do otaczającego świata regulują przede wszystkim odruchy bezwarunkowe. Poza specyficznymi reakcjami bezwarunkowymi, które są odpowiedzią na poszczególne określone bodźce, u noworodka istnieją reakcje ruchow...
kasiak1593